اعاده حیثیت
در حقوق جزا ایران تاسیس تحت عنوان اعاده حیثیت وجود دارد که هدف از ایجاد آن این است که افراد بزهکار و دارای سوء پیشینه نباید تمام عمر از حقوق و مزایای اجتماعی محروم شوند، چراکه در محرومیت اجتماعی تنها شخص بزهکار نیست که سختی ها و مشقت های مجازات تبعی را تحمل می کند بلکه در بسیاری از موارد تاثیر این مجازات بیشتر بر روی خانواده و اطرافین شخص می باشد.
د رتمام کشورها نهادی تحت عنوان اعاده حیثیت تشکیل شده که اساس کار آن این است که شخص پس از تحمل مجازات محرومیت از حقوق اجتماعی و یا شمول مرور زمان بعد از گذشت مهلت های قانونی ، باید بتواند مجددا از تمام حقوق و مزایای اجتماعی بهرمند شود و اگر غیر از این باشد اساس و پایه این نوع مجازات را متزلزل خواهد کرد. درواقع هدف اصلی از اعاده حیثیت بهبود وضعیت اجتماعی محکومین پس از تحمل کیفر می باشد.
در خصوص معنای اعاده حیثیت می توان ترمینولوژی حقوق مراجعه کرد و آن را اینگونه بیان داشت « بازگشت به اهلیتی است که شخص به علتی آن را ازدست داده است. »
اعاده حیثیت چیست؟
برای توضیح این موضوع در ابتدا لازم است بین دو گروه از افراد تفاوت قائل شد.
1- گروه اول اعاده حیثیت افراد بی گناه
این نوع از اعاده حیثیت دارای دو منشاء است : منشا اول هتک حیثیت توسط قاضی ، منشاء دوم هتک حیثیت توسط سایر افراد.
2- گروه دوم اعاده حیثیت از محکوم علیه
اعاده حیثیت محکوم علیه به دوسته تقسیم می شود: الف) اعاده حیثیت کامل. ب)اعاده حیثیت ناقص.
- اعاده حیثیت از فرد بی گناه
الف) هتک حیثیت با ضرر قانونی:
چنانچه که دادگاه موجب ورود ضرر معنوی به شخصی شود بر اساس قانون دادگاه ملزم است که اقدام به اعاده حیثیت از فرد بی گناه به عمل آور و این اقدام نیازی به درخواست فرد ندارد.
در این راستا دادگاه مکلف است برای جبران این ضرر 2 اقدام را انجام دهد:
1- حذف سوء پیشینه کیفری از سجل کیفری شخص.
2- با صدور حکم برائت یا رهکارهای دیگر باید ضرر معنوی وارد شده را جبران نماید.
ب) هتک حیثیت با ضرر سایر افراد:
در ماده 10 قانون مسئولیت مدنی به این مورد اشاره شده است که بر اساس آن در صورتی که خساراتی به حیثیت یا اعتبار اشخاص وارد و سپس اثبات شود که اتهام کذب بوده، شخص مقصر باید خسارات مادی و معنوی وارده را جبران نماید.
طریقه جبران این خسارت به دادگاه محول شده است و بر خلاف هتک حیثیت توسط قاضی که دادگاه خود مکلف به اعاده حیثیت می باشد، لازم می باشد که شخص زیان دیده از دادگاه درخواست اعاده حیثیت به عمل آورد.
- اعاده حیثیت از محکوم علیه
الف) اعاده حیثیت کامل:
در این حالت پس از گذراندن مدت مقرر در قانون کلیه حقوق و مزایای اجتماعی از دست رفته شخص به وی باز میگردد و دیگر قانونگذار هیچ گونه تفاوت اجتماعی میان محکوم علیه و سایر افراد جامعه برای وی متصور نخواهد شد و سجل کیفری وی عاری از هرگونه سوء پیشنه خواهد بود.
ب) اعاده حیثیت ناقص:
در این خصوص باید اذعان داشت که تمام حقوق اجتماعی شخص به وی باز نخواهد گشت و تا پایان حیات سجل کیفری او دارای سوء پیشینه می باشد.
- استثنائات اعاده حیثیت کامل:
الف) نسخ قانون جزا
به عنوان مثال شخصی در سال 1379 مرتکب جرم چک وعده دار می شود و در سال 1387 مرتکب جرم جدیدی می شود، در این جا قاضی هیچ گونه محدودیتی در تعلیق مجازات یا آزادی مشروط ندارد چراکه جرم چک وعده دار به موجب قانون جدید نسخ شده است و سجل کیفری شخص فاقد سوء پیشینه می باشد.
ب) گذشت شاکی در جرایم قابل گذشت
ج)اشتباه قاضی
د)عفو عمومی
بر اساس عفو عمومی تمامی مجازات های تبعی و اصلی و از سجل کیفری حذف خواهد شد. البته این درصورتی است که عفو عمومی تمام مجازات را شامل شود نه تنها بخشی از آن را.
لازم به ذکر است در عفو خصوصی، درصورتی که عفو شامل مجازات تبعی شود اعاده حیثیتی که بعد از عفو به آن تعلق می گیرد،اعاده حیثیت ناقص است و نه کامل.
به جز موارد بیان شده فوق، سایر موارد اعاده حیثیت از نوع اعاده حیثیت ناقص بوده و هیچ گته از سجل کیفری شخص پاک نخواهد شد.
