شما در این مقاله می خوانید:
قرار داد یا عقد یک توافق الزام آور میان اشخاص است که به واسطه آن حق و حقوق و هم چنین تعهدات طرفین را نسبت به یک دیگر تعیین می کند. مطابق ماده 183 قانون مدنی: قرار داد یا عقد عبارت است از اینکه یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد به امری نمایند و مورد قبول آن ها قرار گیرد .طرف قرارداد در هر معامله ای ممکن است اشخاص حقیقی و یا شرکت و موسسات دولتی و غیر دولتی ( اشخاص حقوقی ) باشند. هر یک از قرارداد ها و معاملاتی که در قانون پیش بینی شده است آثار خاصی را به دنبال دارد که برخی از این آثار اصلی و برخی دیگر فرعی است اصولا افراد برای تحقق این آثار قرار داد هایی را منعقد می کنند اما برای به وجود آوردن این آثار نیز باید شرایطی را رعایت کرد که در صورت عدم رعایت این شرایط نمی توان انتظار تحقق این آثار را داشت. در برخی مواقع قرارداد با رعایت کردن تمام شرایط ایجاد می شود ولی خود افراد پس از مدتی به خواست خود آن قرار داد را بر هم می زنند که به این نوع عمل در قانون فسخ قرارداد گفته می شود. اما گاهی اوقات نیز به علت عدم رعایت شرایطی که در قانون پیش بینی شده است یک قرار داد از ابتدا به وجود نمی آید یعنی به نوعی در عمل هیچ یک از آثار اصلی و فرعی مربوط به آن محقق نمی شود دراین صورت این قرارداد باطل می باشد.
نکته: هنگامی که قرارداد به حکم قانون از بین برود به آن انفساخ قرار داد گفته می شود.
شرط به تعهدی گفته می شود که در ضمن عقد قرار گیرد در اصل شرط التزام کردن و یا ملتزم شدن به امری می باشد. رابطه شرط عقد یک رابطه تبعیت است که این تبعیت آثاری دارد به این معنی که به هر دلیلی معامله اصلی باطل گردد شرط ضمن آن نیز ابطال می گردد. در اصل می توان گفت از حیث دوام و جایز بودن شرط از عقد تبعیت می کند و این یعنی اگر عقد اصلی جایز باشد شرط ضمن آن نیز جایز و اگر عقد لازم باشد شرط آن نیز لازم خواهد بود، بنابراین درهر قرار دادی اصولا یک طرف از شروط ضمن عقد نفع و به طبع طرف دیگر متضرر خواهد شد. ولی گاهی ممکن است شرط ضمن عقدی که در قرارداد ذکر می شود به نفع هر دو طرف باشد..
شروط ضمن عقد به دو دسته تقسیم می شوند : 1-شروط باطل2- شروط صحیح
در ادامه این مقاله سعی می گردد به بررسی شروط باطل کننده قرارداد پرداخته شود :
همان گونه که گفته شد در هر قرار داد شروطی وجود دارد که برای طرفین قرار داد تکلیف یا حق ایجاد می کند بر همین اساس و به طور کلی هر جمله ای که در قرار داد نوشته می شود ماهیت تعهد دارد با توجه به موارد مطرح شده الزامی که در ضمن یک قرارداد یا معامله آمده باشد شروط قرارداد نامیده می شود.
انواع شروط قرار داد عبارتند از:
- شروط تعلیقی و شروط تقییدی
- شروط بنایی و غیر بنایی
- شروط صحیح و ضمنی
- شروط ضمن عقد ، شروط قبل از عقد ، شروط بعد از عقد
- شروط صحت قرارداد و شروط تکمیل کننده قرارداد
- شروط عمومی قرارداد و شرایط خصوصی قرارداد
- شروط مخالف ذات عقد و شروط مخالف اطلاق عقد
- شروط صحیح و شروط باطل
- شروط مشروع و شروط نا مشروع
- شروط قراردادی و شروط عرفی
شروط باطل کننده قرار داد
شروط باطل کننده قرارداد شروطی هستند که بر خلاف برخی شروط که تنها خودشان باطل می باشند و در باطل شدن قرارداد هیچ نقشی ندارند هم خودشان باطل و هم باعث باطل شدن قرارداد می شوند.
مطابق ماده 233 قانون مدنی شروط باطلی که مبطل و مفسد عقد نیست عبارتند از:
- شروطی که انجام آن مقدور نیست
- شروطی که در آن نفع و فایده نباشد
- شروطی که نامشروع باشد
شروط باطلی که مبطل و مفسد عقد هستند:
مطابق ماده 133 قانون مدنی برخی شروط ضمن عقد هستد که نه :تنها باطل می باشند بلکه موجب بطلان عقد نیزمی شوند که عبارتند از:
- شروط خلاف مقتضیات ذات عقد.
- شروط مجهولی که جهل به آن موجب جهل به عوضین می شود.
شروط خلاف مقتضیات ذات عقد
شروط خلاف مقتضیات ذات عقد به این معنی است که شرط موجود در قرار داد با ذات و ماهیت اصلی قرارداد مخالف می باشد و به همین دلیل وجود این شرط در قرار داد خود قرار داد را فاقد ارزش و باعث باطل شدن قرارداد می گردد.
شروط مجهولی که جهل به آن موجب جهل به عوضین می شود:
چنانچه در عقود برای یکی از دو عوض معامله شرطی گذاشته شود که منجر به جهل نسبت به یکی از آن دو عوض معامله شود هم شروط و معامله هر دو باطلند.
قرارداد در موارد ذیل ابطال می گردد:
- عدم وجود قصد انجام معامله: چنانچه شخصی بدون تمایل و یا در صورت عدم هوشیاری معامله انجام دهد این معامله باطل می باشد.
- فقدان اهلیت: همه انسان ها از بدو تولد شایستگی و توانایی داشتن حق را پیدا می کنند اما برای آن که بتوانند حقوق خود را اعمال کنند باید شرایط خاصی از قبیل: عقل، بلوغ، رشد را داشته باشند. با استناد به ماده 210 قانون مدنی: متعاملین باید برای معامله اهلیت داشته باشند و اهلیت به معنای شایستگی دارا شدن حق و یا اجرای آن است. در قانون مدنی اهلیت به دو گروه تمتع و استیفاء تقسیم می شود. در هر صورت فردی که قصد انجام معامله را دارد باید توانایی پرداخت مبلغ معامله را داشته باشد و علاوه بر این اموال منقول وی باید در ید او بوده و بتواند از این اموال استفاده نماید با این شرایط انجام معامله توسط وی بدون مانع خواهد بود.
نکته: فرد معامله کننده باید از سلامت جسمی و ذهنی کافی نیز برخوردار باشد زیرا فقدان اهلیت از موارد ابطال معامله برشمرده می شود.
- نا مشروع بودن جهت معامله: هر قراردادی با هدف خاصی منعقد می گردد که این هدف می تواند برای اشخاص متفاوت باشد در صورتی که قرار دادی در جهت نامشروع برای معامله در نظر گرفته شده باشد باطل خواهد بود. منظور از مشروع بودن جهت معامله این است که معامله بر خلاف اخلاق حسنه، نظم عمومی و همچنین قوانین جاری نباشد.
- معین بودن مورد معامله: هر معامله ای یک موضوع دارد موضوع یک معامله می تواند یک عمل و گاهی یک مال باشد در هر صورت موضوع معامله خواه تعهد به انجام یک کار باشد و خواه تعهد به تسلیم یک مال، باید بدون هیچ گونه ابهام و کاملا مشخص در قرار داد قید گردد. در غیر این صورت معامله باطل خواهد بود.
- اشتباه درعقد قرار داد: اشتباه در عقد قرارداد به این معنی است که ماهیت و هدف اصلی قرارداد کاملا مشخص و معین نشده باشد در هر صورت چنانچه اشتباه به ارکان اصلی عقد لطمه ای وارد کند آن معامله یا قرارداد باطل می گردد.
- اشتباه در مورد قرار داد: به این معنی است که مورد معامله ای مانند ( اشیاء، اجسام مختلف و... ) میان طرفین قرارداد وجود دارد و به اشتباه منجر به عقد قرار داد گردد مانند اینکه دو شخص قرار دادی را منعقد می کنند که یکی از آن ها می خواهد مبلی را بفروشد ولی طرف مقابل می خواهد صندلی را بخرد و معامله به اشتباه میان دو طرف قرار دادی منعقد می شود که در این صورت باعث ابطال قرارداد می گردد.
- اشتباه در موضوع قرار داد: موضوع معامله یا قرار داد چیزی است که طرف معامله به جهت وجود آن حاضر به خرید آن کالا یا مورد معامله شده است به طور مثال شخصی قصد خرید انگشتر طلا دارد و آن انگشتر طلا را می خرد ولی بعد از مدتی متوجه می شود که جنس انگشتر طلا نیست پس این قرار دادی که بین دو طرف انجام شده باطل است.
- اشتباه در شخص طرف معامله: هنگامی که شخصیت یک فرد دلیل اصلی انعقاد یک قرار داد و یا معامله است اشتباه در طرف معامله باعث ابطال آن می شود.
مواردی که در آن قرار داد کاملا صحیح منعقد می شود شامل موارد زیر است:
مطابق ماده 190 قانون مدنی برای صحت داشتن عقد قرارداد باید این موارد رعایت شود:
- هدف اصلی طرفین و رضایت کامل آنها از انعقاد قرارداد
- اهلیت طرفین
- موضوع معامله کاملا واضح و مشخص باشد
- دارای مشروعیت برای ایجاد معامله باشد
نکته: در هر معامله ای طرفین باید از سه شرط مهم بر خوردار باشند: عاقل، بلوغ و رشد
کلمات کلیدی
- معنی ابطال چیست
- خسارت ناشی از بطلان معامله
- نحوه نوشتن فسخ قرارداد
- خسارت فسخ قرارداد چقدر است
- معنی ابطال در حقوق
- تفاوت بطلان معامله و ابطال قرارداد
- نمونه دادخواست ابطال قرارداد
- شرایط ابطال قرارداد
- فسخ معامله بعد از انتقال سند
- مدت زمان قانونی فسخ معامله ملک
- هزینه دادرسی بطلان معامله
- نمونه دادخواست ابطال معامله صوری
