بیمه ی کالا در تجارت بین الملل

پیشینه ی بیمه ی حمل و نقل کالا به قرون وسطی می رسد و از ایتالیا و فلورانس گسترش یافت و در دهه ی هفدهم میلادی از ایتالیا و انگلستان و کشور های دیگر گسترش یافت  . 

ممکن است کالا قبل از رسیدن به مقصد معیوب یا تلف شود و یا در زمان اجرای  قرارداد به افراد ،اموال ، محیط زیست خسارت وارد شود و ده ها خطر و نگرانی ممکن است در زمان اجرای قرارداد های بین المللی رخ دهد .

از سالیان گذشته تجار و شرکت های تجاری اعم از صادر کننده و وارد کننده و اعم از کار فرما و پیمانکار تلاش کرده اند که به شیوه های گوناگون مخاطرات مزبور را کاهش دهند و خود را در مقابل آنها حفاظت کنند که یکی از این روش ها ((بیمه)) می باشد .

بیمه روشی است که از طریق آن مخاطرات و ریسک ها ی پر خطر در حمل کالا مدیریت می شود و تحمل ضرر و خسارت به شخص دیگری منتقل می گردد. 

سه نوع بیمه وجود دارد که ارتباط نزدیکی با قرارداد های بین المللی دارند که در این مقاله سعی می شود یکی از این روش ها را بطور کامل برای خوانندگان محترم شرح و تبیین نمائیم که مربوط به (بیمه ی حمل کالا) می باشد و دو روش دیگربیمه هریک جداگانه  در مقالات آینده شرح داده می شوند .

ماده 1 قانون بیمه مقرر می دارد : بیمه عقد یا قرارداد ی است که به موجب آن بیمه گر تعهد می کند در ازای پرداخت وجه یا وجوهی از طرف بیمه گذار در صورت وقوع حادثه خسارت وارده بر او را جبران نموده و یا وجه معینی بپردازد .

در تجارت کالا بصورت بین المللی ،کالاها از کشوری به کشور دیگر منتقل می شوند ،این حمل و نقل ممکن است از طریق دریا ،هوا ، زمین و یا بصورت حمل مرکب انجام گیرد ،به همین دلیل بیمه گذار از طریق (بیمه ی حمل کالا ) خود را در قبال زیانهای وارده به کالا در مسیر حمل و نقل محافظت می کند و از بروز هرگونه خطر احتمالی پیشگیری می نماید ،در تجارت بین الملل ،بیمه ی حمل و نقل کالا به شدت با بیمه ی حمل دریایی مرتبط است ،زیرا بیشتر کالا ها از طریق دریا حمل می شوند ،با وجود این بیمه ی دریایی با بیمه ی زمینی و هوایی تفاوتهایی دارد ،بنابراین قالب بیمه ی حمل کالا بر مبنای بیمه ی دریایی طرح شده است . 

 

طبق موضوع ماده ی 4 بیمه : موضوع بیمه ممکن است (مال) باشد اعم از عین یا منفعت یا هر حق مالی یا هر نوع مسئولیت حقوقی مشروط بر اینکه بیمه گذار نسبت به بقایای آنچه بیمه می دهد ذی نفع باشد و همچنین ممکن است بیمه برای حادثه یا خطری باشد که از وجود آن بیمه گذار متضرر گردد .

 

منظور از این ماده این می باشد که : کسی می تواند طبق بیمه نامه تقاضای جبران خسارت نماید که در زمان انعقاد قرارداد بیمه و همچنین در زمان ورود خسارت نسبت به موضوع عقد بیمه ذی نفع باشد و فردی که در محموله ی مزبور نفعی ندارد ،نمی تواند نسبت به بیمه ی مال دیگری اقدام نماید .

همانطور که گفته شد فقط اشخاصی که ذینفع در کالا هستند می توانند کالای مزبور را بیمه کنند ،اما باید دانست که بیمه ی حمل قابل واگذاری به غیر است مگر اینکه خلاف آن در بیمه نامه ذکر شده باشد .

مطابق ماده ی 6 قانون بیمه : هرکس بیمه می دهد ،بیمه متعلق به خود اوست مگر اینکه در بیمه نامه تصریح شده باشد که مربوط به دیگری است ،لکن در بیمه ی حمل و نقل ممکن است بیمه نامه بدون ذکر اسم (به نام حامل ) تنظیم شود . 

بطور مثال : در قراردادها ی فروش ،فروشنده به نیابت از خریدار نسبت به بیمه ی حمل اقدام می نماید و در حالیکه خریدار بعدا مالک محموله خواهد شد ،همچنین ممکن است خریدار محموله را در راه (روی عرشه ی کشتی ) به دیگری بفروشد در این موارد مالک نهایی در زمان انعقاد عقد بیمه ذینفع نبوده است ولی در زمان ورود خسارت ذینفع می باشد . 

یکی دیگر از مواردی که در بیمه ی حمل و نقل باید رعایت شود در خصوص افشای اطلاعات می باشد 

ماده ی 12 قانون بیمه ایران در این خصوص مقرر می دارد : هرگاه بیمه گذار عمدا از اظهار مطالبی خودداری کند یا عمدا اظهارات کاذبه بنماید و مطالب اظهار نشده یا اظهارات کاذبه طوری باشد که موضوع خطر را تغییر داده یا از اهمیت آن در نظر بیمه گر بکاهد ،عقد بیمه باطل خواهد بود ، حتی اگر مراتب مذکوره تاثیری در وقوع حادثه نداشته باشد ، در این صورت فقط وجوهی که بیمه گذار پرداخته است قابل استرداد نیست ،بلکه بیمه گر حق دارد اقساط بیمه را که تا آن تاریخ عقب افتاده است نیز از بیمه گذار مطالبه کند . 

اما اگر خودداری از اظهار مطالب به صورت عمدی رخ ندهد ،در صورت اثبات عقد بیمه باطل نمی شود (موضوع ماده ی 13 قانون بیمه ) 

از دیگر شرایطی که طرفین در عقد بیمه موظف به رعایت آن هستند اجرای حد اکثر حسن نیت در شرایط قرارداد می باشد .

طرفین باید روابط قراردادی خود را بصورت منصفانه ،شرافتمندانه و متعارف انجام دهند و اطلاعات را به درستی اعلام نمایند و در پرداخت خسارات تاخیر غیر موجه نداشته باشند .

موارد 8 و 11 قانون بیمه ی ایران می تواند مصادیقی از عدم رعایت حداکثر حسن نیت باشد .

ماده ی 8 مقرر می دارد:  (( در صورتیکه مالی بیمه شده باشد ،در مدتی که بیمه باقیست نمیتوان همان مال را به نفع همان شخص و از همان خطر مجددا بیمه نمود .)) 

ماده 11 بیمه مقرر می دارد :  (( چنانچه بیمه گذار یا نماینده او قصور و تقلب مالی را اضافه بر قیمت عادلانه در موقع عقد قرارداد بیمه داده باشد ،عقد بیمه باطل و حق بیمه دریافتی قابل استرداد نیست .))

در تجارت بین الملل بحث بیمه یک قاعده ی اجباری نمی باشد و الزامی نیست که بار باید حتما بیمه شود ،بنابراین صادر کننده یا واردکننده ممکن است بار را بیمه نکنند ولی درصورت بروز حادثه نتیجه ی مخاطرات آنرا باید خود عهده دارد شود . 

البته در صورتیکه بار بیمه نشود و در راه دچار آسیب گردد ،صاحب بار می تواند علیه باربر ( متصدی حمل و نقل ) اقامه ی دعوی کند ،البته از طریق این دعوی صاحب بار نمی تواند کلیه ی خسارات را جبران کند زیرا اصولا در قرارداد های حمل موارد و میزان مسئولیت متصدی حمل و نقل محدود است .

در بسیاری از کشورها بیمه ی حمل اجباری است و در ایران هم گشایش اعتبارات اسنادی یا ثبت سفارش بروات وصولی اسنادی موکول به ارائه ی نسخه ای از بیمه نامه یا گواهی بیمه نزد بیمه گر مجاز ایرانی می باشد (مطابق ماده 70 قانون تاسیس بیمه ی مرکزی ) .

معمولا در مورد بیمه و اینکه چه کسی موظف به بیمه ی بار است باید بین بایع و مشتری توافق صورت گیرد و البته بستگی به انتخاب نوع اینکوترمز(قوانین فروش بین المللی ) در قرارداد هم دارد که نشان میدهد چه کسی باید بار را بیمه کند .

بطور مثال : در اصطلاحات بین المللی (CIPوCIF) فروشنده موظف است به هزینه ی خود بار را به نفع خریدار نزد  یکی از شرکتهای بیمه ی معتبر بیمه کند و هزینه ی آنرا پرداخت نماید .

البته تکلیف فروشنده نسبت به بیمه ی کالا پوشش حداقلی بیمه ای حمل می باشد (یعنی پائین ترین نوع پوشش بیمه ای که به آن گروه C  گفته می شود .) 

اگر خریدار خواهان نوع بیمه با کیفیت بالاتر باشد یعنی نوع (B ویا A) باشد باید در قرارداد تصریح شود وبه هزینه ی خود بیمه ی تکمیلی نوع (AوB ) را اخذ نماید . 

شرایط استاندارد و یکسانی برای بیمه ی حمل و نقل وجود دارد که با گنجاندن این شرایط (نوع میزان پوشش بیمه ای و خطرات تحت پوشش بیمه مشخص می گردد ) 

شرایط بیمه ی حمل و نقل به سه گروه (AوBوC) تقسیم بندی می شود  که گروه C پائین ترین نوع پوشش بیمه ای و Bگروه متوسط در پوشش بیمه ای و گروه A  بالا ترین نوع پوشش بیمه ای میباشد .

خدمات تحت پوشش در گروه C : آتش سوزی یا انفجار ،به گل نشستن ، واژگونی ، برخورد کشتی با شناور ، تخلیه ی اضطراری کالا در بندر ،به دریا انداختن کالا جهت سبک سازی کشتی ،هزینه ی نجات ، می باشد . 

خدمات تحت پوشش در گروه B: علاوه بر مواردی که در گروه C  ذکر شد : زلزله ،آتشفشان ،صاعقه ، ورود آب دریا به کشتی ، تلف بسته ها بدلیل سقوط در هنگام بارگیری ،به دریا افتادن کالا از روی عرشه ی کشتی را در برمیگیرد .

خدمات تحت پوشش در گروه A:  کاملترین نوع پوشش بیمه ای می باشد که علاوه بر موارد ذکر شده در گروه BوC :عملکرد بد مدیران و کارمندان کشتی ،اشعه های رادیو اکتیو و یون ساز ،مخاطرات جنگ ، اعتصاب ،شورش و بلوا و تروریسم جزء بیمه نامه ی گروه A  می باشد که در صورت توافق بین بیمه گر و بیمه گذار این خطرات تحت پوشش قرار می گیرد .