در این مقاله مطالعه خواهید کرد:
زن هنگام طلاق چه حق و حقوقی خواهد داشت؟
در قانون مدنی هر عقدی که مورد پیش بینی قرار گرفته شده باشد، آثاری خواهد داشت و برای دو طرف عقد حقوق و تکالیفی را بسته به موضوع آن به دنبال دارد.
عقد نکاح هم از این قاعده مستثنی نبوده و بلافاصله پس از وقوع آن با صیغه عقد نکاح و اظهار ایجاب و قبول دو طرف با اراده و رضایت شخصی، حقوق و وظایفی را برای ایشان ایجاد خواهد کرد.
بلافاصله پس از وقوع عقد نکاح، حقوق مالی به خصوصی برای زوجه ایجاد میگردد و وظایفی اعم از تمکین عام و خاص از شوهرش هم بر ذمه وی قرار میگیرد. اغلب خانمها نسب به حقوق مالی زوجه در زندگی مشترک بی اطلاع بوده و به اشتباه این تصور را دارند که تنها مهریه و نفقه به ایشان تعلق میگیرد.
در حالی که حقوق مالی زوجه در زندگی مشترک دربرگیرنده پنج حق میشود که با این وجود شرایط تعلق هر یک متفاوت از دیگری بوده و در پارهای از موارد به علت عدم وجود شرایط و یا رفتار زوجه یکسری از آنها به او تعلق نخواهند گرفت.
در این مقاله تصمیم داریم در خصوص حقوق مالی زوجه در زندگی مشترک و همچنین سهم زن از زندگی با شوهرش را بیان کنیم. سپس در رابطه با خصوص هر کدام از این حقوق مالی از جمله مهریه، نفقه، اجرت المثل، ارث و تنصیف اموال صحبت خواهیم کرد. با ما همراه باشید.
حقوق مالی زن در زندگی مشترک
در خصوص اینکه سهم زوجه از زندگی مشترک چه بوده و حقوق مالی وی در ازدواج چیست؟ جزو رایجترین سوالات خانمها است که در پاسخ به آنها بایستی بگوییم ازدواج که از جمله عقود پیش بینی شده در قانون مدنی است از آثار حقوقی مختص به خود برخوردار است.
به واسطه عقد ازدواج دو طرف عقد با یکدیگر محرم میشوند به زوجیت هم در خواهند آمد و حقوق و وظایفی هم برای ایشان در برابر یکدیگر ایجاد میشود که از جمله آنها حقوق مالی زن است.
از جمله وظایفی که به واسطه عقد نکاح برای زوجه ایجاد میشود و جزو حقوق شوهر هم محسوب میگردد، بایستی به ملزم شدن زوجه به تمکین عام و خاص از شوهر خویش، به معنی حرف شنوی از شوهر در کلیه امور، زندگی با او در منزل مشترک و برقراری رابطه جنسی با وی در حد متعارف اشاره داشت.
از وظایفی که به واسطه عقد نکاح دائم برای شوهر ایجاد میشود، بایستی به موظف شدن شوهر به پرداخت نفقه و مهریه زوجه که یکی از حقوق مالی زوجه در زندگی مشترک هستند، اشاره داشت.
ولی حقوق مالی که شوهر به واسطه عقد نکاح ملزم به پرداخت آنها به زن است، صرفا به مهریه و نفقه محدود نمیشود و این حقوق موارد دیگری را هم شامل میگردد که بیشتر افراد نسبت به آن بی اطلاع هستند و یا تصوری نادرست از شرایط تعلق یا عدم تعلق آنها دارند. حقوق مالی و سهم زن در زندگی مشترک عبارت است از:
حق مهریه:
مهریه یکی از حقوق مالی زوجه در زندگی مشترک به واسطه عقد ازدواج دائم و موقت است و ممکن است شامل هر آنچه باشد که مالی بوده و از منفعت عقلایی برخوردار است.
زن بلافاصله پس از وقوع عقد ازدواج دائم و یا موقت مالک مهریه خواهد شد و حق دارد هرگونه تصرفی را که بخواهد در آن داشته باشد.
حق نفقه:
یکی دیگر از حقوق مالی زوحه در زندگی مشترک میتوان به نفقه اشاره داشت که در ازدواج دائم بدون لزوم به شرط نمودن آن ضمن وقوع عقد و با وجود تمکین عام و خاص زوجه از زوج به وی تعلق خواهد گرفت. ولی در عقد موقت تنها در شرایطی که قید گردیده باشد، وجود خواهد داشت.
حق اجرت المثل:
از دیگر حقوق مالی و سهم زوجه در زندگی مشترک اجرت المثل بوده که در حقیقت پاداش کارهایی است که زوجه در دوران زندگی مشترک با شوهر خود و به دستور وی و بدون نیت تبرع انجام داده است. اجرت المثل در عقد موقت هم در صورت وجود شرایط مختص آن وجود خواهد داشت.
حق ارث:
ارث را هم میتوان از جمله حقوق مالی و سهم زوجه در زندگی مشترک به شمار آورد؛ با این بیان که زن و مرد در عقد ازدواج دائم برعکس ازدواج موقت از هم ارث خواهند برد و در شرایطی که مرد پیش از زوجه خود فوت کند، همسر از وی ارث میبرد و حتی حق دارد مهریه خود را هم از ماترک شوهر متوفی مطالبه کند.
حق تنصیف اموال:
حق تنصیف اموال تحت شرایطی از حقوق مالی زوجه در زندگی مشترک خواهد بود که اولا شوهر شرط تنصیف را ضمن عقد نکاح قبول کرده باشد، ثانیا، به میل و اراده خود نسبت به طلاق همسر خود اقدام نماید و سوم آنکه دارای اموالی باشد که پس از نکاح در ایام زندگی مشترک کسب کرده باشند. موضوع تنصیف در ایام زندگی مطرح نبوده و تنها مربوط به زمان طلاق به تقاضای مرد است.
حق بهرمندی از مستمری شوهر:
یکی دیگر از حقوق مالی زوجه در زندگی مشترک میتوان به بهره مندی وی از حقوق مستمری شوهر فوت شدهاش اشاره داشت که این موضوع فقط در شرایطی محقق میگردد که در درجه اول شوهر مستمری بگیر باشد، دوم اینکه فوت کرده باشد. از این رو بهرمندی زوجه از این حق هم مثل ارث بسته به فوت شوهر است.
حق مهریه زوجه در زندگی مشترک
همانطور که در بخشهای پیشتر هم به آن اشاره کردیم، از حقوق مالی زن در ازدواج دائم و موقت مهریه است و بلافاصله پس از وقوع عقد ازدواج به مالکیت زوجه در میآید و وی حق دارد نسبت به وصول مهریه یا هرگونه تصرف دیگری در آن اقدام نماید.
ماده 1078 قانون مدنی، در خصوص مهریه چنین مقرر داشته است: «هر چیزی را که مالیت داشته و قابل تملک نیز باشد، می توان، مهر قرارداد.» به موجب ماده مذکور مهریه میبایست دارای مالیت باشد. بدین معنا که مال محسوب گردد و قابل تملک هم باشد، یعنی زوجه قادر باشد آن را تملک کند.
مهریه یکی از اصلیترین مواردی بوده که ضمن هر نوع از عقد نکاح لازم است تعیین شود. اهمیت مهریه به اندازهای است که عدم تعیین آن در عقد موقت موجب باطل شدن عقد گردیده و عدم تعیین آن در عقد ازدواج هرچند موجب بطلان عقد نمیباشد ولی در آخر بایستی با توافق مهریه برای زن تعیین شود.
در صورتی که پیش از توافق بر مهریه در عقد دائم نزدیکی برقرار گردد، برای زن مهر المثل در نظر گرفته خواهد شد. مهر المثل به تشخیص کارشناس دادگاه و با توجه به شان و موقعیت زوجه و موقعیت خانوادگی و اجتماعی وی تعیین میگردد و رضایت یا عدم رضایت شوهر تاثیری در آن نخواهد داشت.
زوجه حق دارد هر موقع که بخواهد در طی دوران زندگی مشترک نسبت به مطالبه مهریه خود از همسرش اقدام نماید و این موضوع بسته به وقوع طلاق بین زوجین نیست. عدهای از خانمها تصور میکنند که خیانت، روابط نامشروع و یا نشوز، آنها را از حق مهریه محروم خواهد ساخت که بایستی بگوییم این تصور کاملا غلط بوده و صرفا ابرا، هبه و بخشش مهریه از طریق زن موجب میگردد زوجه از حق مهریه خود محروم شود.
حق نفقه زوجه در زندگی مشترک
از جمله حقوق مالی زوجه در زندگی مشترک نفقه است که در نکاح دائم ضمن وقوع عقد ازدواج شوهر ملزم به پرداخت آن خواهد شد. با وجود این، شرط تعلق نفقه به زوجه در زندگی مشترک این بوده که زوجه از همسر خود تمکین عام و خاص به عمل آورده باشد و در این خصوص کوتاهی نکرده باشد.
نفقه دربرگیرنده خانه برای زندگی، لوازم زندگی، تامین کلیه نیازهای متعارف زوجه، تامین خوراک و پوشاک، هزینههای درمانی و بهداشتی و... است و در شرایطی که از طریق شوهر تامین نگردد، زوجه ملزم به تمکین نخواهد بود و در چنین شرایطی عدم تمکین حق نفقه را از وی سلب نخواهد کرد.
در شرایطی که زوجه از تمکین عام و خاص برخوردار بوده باشد، اما شوهر نسبت به پرداخت نفقه وی اقدام نکند، زوجه قادر خواهد بود با ثبت دادخواست مطالبه نفقه نسبت به مطالبه این حق مالی خود اقدام نموده و از دادگاه الزام شوهر به پرداخت آن را درخواست نماید.
در صورتی که مرد در صورت وجود تمکن مالی از پرداخت نفقه به زوجه امتناع کند، زوجه حق دارد از شوهر شکایت کیفری ترک انفاق کند و وی را محکوم به مجازات حبس هم نماید.
حق اجرت المثل زن در زندگی مشترک
اجرت المثل هم یکی دیگر از حقوق مالی زوجه در زندگی مشترک است و در حقیقت به نوعی سهم زوجه از زندگی مشترک محسوب میگردد.
اجرت المثل مزد کارهایی بوده که انجام آنها شرعا جزو تکالیف زوجه نیست. ولی زوجه آنها را به خواست شوهر و بدون آنکه قصد رایگان انجام دادن داشته باشد، آنها را انجام داده است.
درخواست اجرت المثل در عقد دائم و موقت محدود به زمان طلاق نبوده و زوجه هر موقع که بخواهد، حق دارد با ثبت دادخواست مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت، از دادگاه درخواست کند نسبت به پرداخت آن از طریق شوهر حکم صادر نماید.
کارشناس دادگستری در محاسبه اجرت المثل میزان آن را بر حسب کارهایی که زوجه در طول زندگی انجام داده، تعداد فرزندانی که به دنیا آورده و تربیت نموده است، اشتغال یا عدم اشتغال وی در زندگی مشترک مشخص خواهد کرد.
لازم به ذکر است که در صورتی که زوجه نسبت به ترک منزل اقدام نموده باشد و به این دلیل ناشزه شناخته شود و قاضی حکم نشوز او را صادر نموده باشد، در رابطه با آن ایامی که ترک منزل نموده، از اجرت المثل بهرمند نخواهد شد و اجرت المثل وی تنها نسبت به مواقعی که در خانه حضور داشته است و به انجام امور منزل پرداخته است، محاسبه خواهد شد.
حق ارث زوجه در زندگی مشترک
به موجب قانون مدنی، زن و مرد از یکدیگر ارث خواهند برد، جز آنکه موانع ارث اعم از کفر یا لعان وجود داشته باشد.
با این وجود، ارث بری فقط در ازدواج دائم میسر بوده و زوجین در عقد موقت از همدیگر ارث نمیبرند و تنها این امکان را دارند تا یک سوم اموال خود را برای هم وصیت کنند.
از این رو، بایستی چنین گفت که ارث هم در شرایطی که مرد پیش از زوجه فوت کند، از جمله حقوق مالی زوجه در زندگی مشترک محسوب میگردد و وی حق دارد از طریق این نهاد حقوقی و شرعی از هر چه که از شوهر مرحومش برجای مانده است ارث ببرد و حتی زوجه این امکان را دارد که مهریه خود را هم از ماترک شوهرش مطالبه نماید.
سهم زوجه از ارث شوهر به این بستگی خواهد داشت که شوهر دارای فرزندی باشد یا خیر. با این بیان که مرد در صورت وجود فرزند سهم زوجه از ارث مرد یک هشتم از کل اموال منقول و قیمت اموال غیر منقول است و در صورت عدم وجود فرزند، سهم زوجه از ارث مرد یک چهارم از مجموع اموال منقول و قیمت اموال غیر منقول است.
شایان ذکر است که زوجه از اصل اموال منقول میتواند ارث ببرد. ولی از اموال غیر منقول، فقط از قیمت این اموال ارث خواهد برد. جز در شرایطی که بقیه وراث قیمت اموال غیر منقول را به وی پرداخت کنند که در این شرایط در صورت مطالبه ارث توسط زوجه قاضی از اصل اموال غیر منقول تحت عنوان به وی ارث خواهد داد.
حق شرط تنصیف زوجه در زندگی مشترک
حق شرط تنصیف اموال، تحت شرایطی جزو حقوق مالی زوجه در زندگی مشترک محسوب میگردد که شوهر زمانی که عقد ازدواج منعقد میگردد، این شرط را در عقد نامه قبول کرده باشد.
در اصل، این حق موقعی مطرح خواهد شد که شوهر تقاضای طلاق کرده باشد و نه زوجه و همچنین دارای اموالی باشد که آنها را پس از ازدواج در طول زندگی مشترک با زوجه به دست آورده است.
در صورتی که زوجه نسبت به ثبت دادخواست اقدام نماید و یا شوهر شرط تنصیف را قبول نکرده باشد همچنین مرد از اموال و دارایی برخوردار نباشد، زوجه از حق شرط تنصیف برخوردار نمیشود.
در شرط تنصیف تا نصف اموال شوهر که پس از نکاح به دست آمده، تحت عنوان سهم زوجه از زندگی مشترک به وی تعلق خواهد گرفت.
حق زوجه جهت دریافت مستمری شوهر در زندگی مشترک
در صورتی که مرد فوت کند، تحت شرایطی زوجه و فرزندان وی حق بهرمندی از حقوق مستمری وی را خواهند داشت.
بر همین اساس، میبایست گفت، اخذ مستمری مرد پس از مرگ وی امکان دارد یکی از حقوق مالی زوجه در زندگی مشترک باشد. لیکن، به منظور تعلق این حق وجود شرایطی نیاز است.
پنجاه درصد حقوق شوهر پس از مرگ به همسر وی رسیده و ازدواج مجدد زوجه پس از مرگ شوهر از تعلق این مستمری به وی جلوگیری نخواهد کرد.
علاوه بر این، در صورتی که شوهر دارای فرزند دختر مجرد یا متارکه کرده باشد و یا فرزند پسر کمتر از 18 سال داشته باشد، 25 درصد از این مستمری هم به آنها تعلق میگیرد.
لازم به ذکر است که در شرایطی که متوفی چند همسری باشد، پنجاه درصد حقوق بیمه شده تحت عنوان حقوقی مستری همسر متوفی پیش بینی میشود و بین همسران شوهر متوفی به صورت مساوی تقسیم میشود.