خلع ید چیست؟ از مهم ترین تفاوت دعاوی خلع ید و تصرف عدوانی که باید بدانید

خلع ید چیست؟خلع ید و تخلیه

یکی از مباحثی که بسیاری از مالکان جهت احقاق حق خود به وکلا مراجعه می‌کنند دعاوی خلع ید است.‌ این دعاوی اغلب با تخلیه ید و تصرف عدوانی اشتباه گرفته می‌شود و امکان سردرگمی فرد هنگام طرح شکایت وجود دارد. با توجه به همین موضوع بهتر است با مسئله خلع ید و تفاوت آن با دیگر دعاوی به صورت کامل آشنا شده تا بتوانیم در پرونده‌های مختلف آن‌ها را از یکدیگر تفکیک نماییم. 

مفهوم خلع ید

یکی از سوالاتی که ممکن است ذهن را درگیر کند مفهوم خلع ید است؛ زیرا این واژه در قانون مدنی نیز ذکر نشده است اما در ماده ۳۰۸ به شرح «غصب استیلاء بر حق غیر است به نحو عدوان اثبات ید بر مال غیر بدون مجوز هم در حکم غصب است.» خلع ید تصرف غاصبانه معرفی شده است. به بیان دیگر دعاوی خلع ید زمانی مطرح می‌شود که فردی به صورت غیر قانونی اموال غیرمنقول (زمین، خانه، باغ و ...) فرد دیگری را تصرف کرده و مالک نیز تصمیم به برگرداندن اموال خود بگیرد. 

ارکان دعوی خلع ید

برای اینکه یک دعوی در دادگاه بررسی شده و در مورد آن رأی صادر شود نیاز است ارکان قانونی آن وجود داشته باشد. در همین راستا دادگاه نیز زمانی رأی خلع ید صادر می‌کند که شرایط قانونی آن احراز شده و ثابت شود.

ارکان دعوی خلع ید شامل:

• غیرمنقول بودن مال: غیرمنقول بودن مال تصرف شده از ارکان اولیه برای اقامه دعوی خلع ید است. تعریف اموال غیرمنقول در مواد 12 تا 18 قانون مدنی ذکر شده و به صورت کلی به اموالی اطلاق می‌شود که نقل آن‌ها سبب خرابی و خسارت خواهد شد. 
• مالکیت خواهان: یکی از مهم‌ترین ارکان دعوی خلع ید، مالکیت خواهان است که باید این ادعا را توسط سند رسمی به دادگاه اثبات نماید. در نتیجه اگر فرد برای مال غیرمنقول خود سندی نداشته یا سند عادی داشته باشد باید پس از اقامه دعوی و دریافت حکم مالکیت، اقدام به تنظیم درخواست خلع ید نماید. 
• تسلط بر مال توسط مدعی‌علیه: برای اینکه بتوان بر علیه فردی جهت خلع ید اقامه دعوی نمود باید ثابت کرد که او به صورت عرفی مال را تصرف کرده و به آن استیلا پیدا کرده است.
• تصرف به صورت عدوانی: تصرفی که در مال غیرمنقول انجام شده است باید به صورت عدوانی و با قهر و غلبه و همچنین بدون رضایت مالک انجام شده باشد. اگر متصرف بتواند اثبات کند که تصرف او با اماره قانونی انجام شده دعوی خلع ید باطل خواهد شد.

تفاوت دعوی خلع ید و تخلیه ید

دعوی خلع ید و تخلیه ید به دلیل شباهت میان آن‌ها اغلب با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند. این دو مسئله علاوه بر شباهت‌هایی که دارد تفاوت‌هایی نیز داراست که امکان تشخیص آن‌ها از یکدیگر را راحت‌تر خواهد کرد. 

از تفاوت‌های دعوی خلع ید و تخلیه ید می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. مبنای اصلی این دو دعوی یکی از موارد تفاوت میان آن‌ها است. در دعوی خلع ید می‌توان گفت مبنای اصلی، تصرف غاصبانه مدعی‌علیه است اما تخلیه ید بر مبنای قرارداد بین طرفین مطرح خواهد شد. به عنوان مثال اگر فردی مال غیرمنقول دیگری را به صورت غیرقانونی تصرف کند می‌توان دعوی خلع ید را بر علیه او تنظیم نمود اما اگر قرارداد اجاره خاتمه یابد و تخلیه توسط مستأجر صورت نگیرد باید دعوی تخلیه ید صادر شود.
2. مرجع رسیدگی این دو دعوی نیز با یکدیگر متفاوت است یعنی دعاوی خلع ید در مراجع حقوقی مطرح می‌شود اما تخلیه ید منحصرا در شوراهای حل اختلاف بررسی شده و رأی صادر خواهد شد.
3. سومین تفاوت دعاوی خلع و تخلیه ید دسته‌بندی آن‌هاست به این صورت که دعاوی خلع ید در دسته‌بندی دعاوی مالی قرار می‌گیرد اما تخلیه ید جزء دعاوی غیرمالی است. هزینه‌های پروسه آن‌ها نیز با توجه به همین مورد بررسی و محاسبه می‌شود.
4. همانطور که به آن اشاره کردیم دعوی خلع ید فقط در مورد اموال غیرمنقول مطرح می‌شود اما تخلیه ید برای اموال منقول نیز مطرح می‌شود. طبق ماده 19 قانون مدنی اموال منقول به اشیائی اطلاق می‌شود که حمل آن‌ها از محلی به محل دیگر امکان‌پذیر بوده البته به شرط اینکه به خود اشیاء و محل قرارگیری آن‌ها آسیبی وارد نشود.

تفاوت خلع ید و تصرف عدوانی

از دیگر مواردی که هنگام تنظیم دادخواست خلع ید ممکن است فرد را به اشتباه بیندازد مسئله تصرف عدوانی می‌باشد. اما در این مورد نیز می‌توان با بررسی تفاوت‌ها از بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری نمود.

از تفاوت‌های مهم خلع ید و تصرف عدوانی باید به:

1. در خلع ید باید تشریفات دادرسی به صورت کامل رعایت شود اما رعایت این تشریفات در دعاوی تصرف عدوانی نیازی نخواهد بود و رسیدگی خارج از نوبت نیز انجام می‌شود.
2. تنها مالک یا نماینده قانونی وی حق طرح دعوی خلع ید را دارا است در حالیکه برای تنظیم دادخواست دعوی تصرف عدوانی نیازی نیست فرد حتما مالک موضوع دعوا باشد بلکه می‌تواند تنها با اثبات سابقه تصرف خود به تصرف فعلی طرح دعوی نماید.
3. دعاوی خلع ید فقط به صورت حقوقی قابل طرح بوده و در مراجع حقوقی نیز بررسی می‌شود اما تصرف عدوانی به شکل حقوقی و کیفری قابلیت بررسی دارد.
4. درخواست اجرا در خلع ید پس از قطعی شدن رأی امکان‌پذیر است و قبل از آن هیچ اقدامی انجام نخواهد شد. در تصرف عدوانی، حکم نیازی به قطعی شدن نخواهد داشت و بلافاصله قابلیت اجرا دارد.
5. از دیگر تفاوت‌های مهم خلع ید و تصرف عدوانی هزینه دادرسی آن‌ها است. باید گفت این هزینه در دعاوی خلع ید بر اساس اموال غیرمنقول، مالی بوده اما هزینه دادرسی در تصرف عدوانی متناسب با دعاوی غیرمالی محاسبه خواهد شد.

سخن آخر

یکی از دعاوی مطرح شده در محاکم حقوقی که امکان شکایت کیفری در آن وجود ندارد خلع ید است. به عبارت ساده‌تر خلع ید زمانی مطرح می‌شود که فردی اموال غیرمنقول دیگری را بدون رضایت وی و به صورت غاصبانه تصرف کرده و مالک درخواست بازگشت اموال را داراست. این دعوی اغلب با تخلیه ید و تصرف عدوانی اشتباه گرفته می‌شود و ما در این مقاله اقدام به بررسی تفاوت‌های میان آن‌ها کردیم تا امکان تشخیص آن‌ها فراهم باشد.