عقد بیع و تسلیم در عقد بیع چیست؟
ارکان و اوصاف و طرفین عقد بیع
اوصاف عقد بیع چیست ؟
برای صحت هر معامله شرایط ذیل اساسی است:
چه کسی اهلیت دارد ؟
آثار عقد بیع
عقد بیع مطابق ماده 362 قانون مدنی در صورتیکه به طور صحیح واقع شده باشد، دارای آثار زیر خواهد بود:
به مجرد وقوع بیع مشتری مالک مبیع و بایع مالک ثمن می شود؛ بنابراین اولین اثر عقد بیع اخذ مالکیت است و مالک مبیع و ملک ثمن حق هر گونه تصرفی را در مال خود خواهند داشت و حتی می توانند آن را به شخص دیگری واگذار نمایند.
عقد بیع بایع را ضامن درک مبیع و مشتری را ضامن درک ثمن قرار می دهد؛ در نتیجه دومین اثر عقد بیع ایجاد تعهداتی برای طرفین معامله می باشد و چنانچه بعد از وقوع عقد و دریافت ثمن معلوم شود که مبیع برای شخص دیگری بوده، مشتری حق رجوع به بایع و دریافت ثمن تادیه شده را خواهد داشت.
عقد بیع بایع را به تسلیم مبیع ملزم می نماید؛ سومین اثر عقد بیع ایجاد تعهدِ تحویلِ مبیع برای بایع خواهد بود.
عقد بیع مشتری را به تادیه ثمن ملزم می کند؛ ایجاد تعهدِ تحویلِ ثمن برای مشتری نیز آخرین اثر عقد بیع می باشد.
ویژگی های عقد بیع
عقد بیع نیز مانند سایر عقود با توجه به شرایط و آثاری که دارد، دارای ویژگی های خاصی است که در ادامه آن ها را بیان می کنیم:
عقد بیع تملیکی است: این عقد به محض ایجاب و قبولِ فروشنده و خریدار به مالکیت طرف مقابل معامله انتقال یافته و این منتقل شدن به هیچ شرطی وابسته نیست. زمانی که طرفین معامله برای مبادله دو کالا به توافق می رسند، مالکیت مبیع به خریدار و مالکیت ثمن به فروشنده انتساب می یابد.
عقد بیع معوض است: معوض بودن عقد بیع به این معناست که انتقال مال در آن به واسطه مبادله صورت می گیرد و به صورت رایگان نیست و طرفین مال خود را بدون دریافت عوض (ثمن) به تملک طرف مقابل در نمی آورند.
عقد بیع لازم است: طرفین معامله در عقود لازم از جمله عقد بیع، اختیار بر هم زدن آن را ندارند؛ مگر در موارد و شرایطی که قانون مجاز دانسته است یا در صورتی که طرفین قصد اقاله داشته باشند. به طور مثال در معامله خرید و فروش حیوانات، خریدار با استناد به خیار حیوان حق فسخ عقد را تا 3 روز خواهد داشت.
عقد بیع رضایی است: عقود رضایی نیازمند تشریفات خاصی برای انعقاد نمی باشند و در عقد بیع نیز صرفِ ایجاب و قبول، فروشنده را مالک ثمن و خریدار را مالک مبیع قرار می دهد؛ اما بعضی از عقود به تشریفات خاصی نیاز دارند. به طور مثال برگزاری مزایده در فروش اموال دولتی شرط است و جزء تشریفات آن محسوب می شود.
تسلیم مبیع در عقد بیع
تسلیم مبیع در عقد بیع یعنی مالِ مورد معامله (مبیع) باید به گونه ای به تصرف مشتری در آید که امکان هر نوع تصرف و استفاده ای را برای او فراهم نماید و قبض یا همان تسلط و سلطه مشتری (بر مبیع) را نیز موجب شود.
تسلیم زمانی تحقق می یابد که مبیع در اختیار مشتری باشد، هر چند که مشتری در آن تصرف نکرده باشد؛ به بیان دیگر ملاکِ تسلیم، وجود امکان تصرف و تسلط مبیع برای مشتری است که حدود آن نیز در عرف تعیین می شود.
تسلیم با توجه به مبیع در معاملات مختلف متفاوت است؛ به طور مثال تسلیم مبیع در معاملات مربوط به خرید خانه با تحویل کلید صورت می گیرد.
ماده 383 قانون مدنی نیز در رابطه با تسلیم مبیع اینطور بیان داشته است: تسلیم باید شامل آن چیزی هم باشد که اجزاء و توابع مبیع شمرده می شود.
برای درک بهتر مفاد ماده مذکور بهتر است به این مثال توجه کنید: تسلیم تجهیزات و ماشین آلات فنی باید همراه با دفترچه راهنمای استفاده از آن ها انجام شود؛ زیرا اگر آموزش لازم ارائه نشود، امکان استفاده از آن وجود ندارد و تحویل انجام نشده است و در چنین حالتی فقط قبض مبیع صورت گرفته نه تسلیم آن.
زمان و مکان تسلیم مبیع
در رابطه با زمان تسلیم مبیع باید گفت: همزمان با انعقاد عقد بیع، تسلیم نیز باید صورت بگیرد و فقط در صورتی که طرفین معامله برای آن زمان خاصی را تعیین کرده باشند، نیازی به تسلیم مبیع در زمان انعقاد عقد نیست و فروشنده می تواند در همان زمان مبیع را تسلیم نماید.
البته در مواردی که مبیع پیش از انعقاد قرارداد توسط خریدار تصرف شده باشد (مثلا خریدار قبل از خرید خانه ای در آن مستاجر بود باشد) در چنین حالتی نیازی به قبض و تحویل مجدد نمی باشد.
مکان تسلیم مبیع نیز بر اساس ماده 375 قانون مدنی، همان محلی می باشد که عقد بیع در آن منعقد شده و شکل گرفته است؛ مگر در مواردی که مبیع طبق عرف باید در مکان دیگری تسلیم شود یا طرفین مکان دیگری را برای این منظور توافق کرده باشند.
تادیه ثمن در عقد بیع
انتقال مالکیت که اولین اثر انعقاد عقد بیع است، تعهدی را برای مشتری ایجاد می کند که همان تادیه یا پرداخت ثمن می باشد؛ زیرا مبنای شکل گیری عقود عدالت معاوضی است و طرفین معاملات در برابر آنچه از دست می دهند، باید چیز دیگری را به دست بیاورند.
همانطور که مشتری انتظار تسلیم مبیع را دارد، فروشنده نیز به دنبال دریافت ثمن است و این همان عدالت معاوضی می باشد؛ چنانچه هر یک از طرفین انتظار طرف دیگر را برآورده نکند، حق حبس ایجاد می شود.
در صورتی که مشتری ثمن معامله را تادیه ننماید، بر اساس مقررات خیار تاخیر ثمن، فروشنده حق فسخ عقد بیع را خواهد داشت و تا هنگامی که ثمن معامله توسط مشتری پرداخت نشود، انتقال مالکیت نیز صورت نمی گیرد.
انواع مبیع در عقد بیع
انواع مبیع در عقد بیع شامل عین معین، کلی در معین، کلی فی الذمه، مشاع و مفروز است که هر یک از آن ها ویژگی خاص خود را دارد.
عین معین به مبیعی گفته می شود که در عالم وجود خارجی دارد و قابل تعیین و اشاره است و هیچ شبهه ای در آن وارد نیست؛ مانند خودرو پژو 206 سفید سال 2022 به شماره انتظامی 44س258 ایران 22 که این مبیع به محض انعقاد عقد و پرداخت ثمن به فروشنده، به مالکیت خریدار در می آید.
کلی در معین به مبیعی گفته می شود که مقدار مشخصی از مال متساوی الاجزاء وجود داشته باشد؛ مثلا 5 کیلو گندم از 500 کیلو گندمی که در یک فروشگاه موجود است.
کلی فی الذمه در خصوص تعهدات است و فروشنده را متعهد می کند که یک یا صد دستگاه خودرو پژو 206 سال 2022 را با قابلیت های خاصی به خریدار تحویل دهد.
مال مشاع یعنی مالی که مالکان مشترک دارد و همه آن ها به صورت همزمان مالک جزء به جزء آن مال هستند.
مال مفروز نیز دقیقا بر عکس مال مشاع است و مالکیت آن به صورت اشتراکی نیست و قسمت های آن مشخص می باشد.
عقد بیع و معاوضه
عقد بیع و معاوضه شباهت بسیاری با یکدیگر دارند؛ اما این دو دارای تفاوت هایی نیز هستند که در ادامه با آن ها آشنا خواهید شد:
- عقد بیع با خیار مجلس، خیار تاخیر پرداخت ثمن و حیوان قابل فسخ می باشد؛ اما معاوضه این طور نیست.
- معاوضه بدون رضایت طرف مقابل فسخ نمی شود.
- حق شفعه توسط عقد بیع به وجود می آید؛ ولی در معاوضه ایجاد نمی شود.
- عوض معامله در عقد بیع ثمن می باشد؛ اما در معاوضه یک کالای دیگر است.