در این مقاله مطالعه خواهید کرد:
قرارداد معاوضه چیست؟ + قوانین معاوضه در ملک
قانون مدنی برای قراردادها و عقود مختلف، قالب خاص خودشان را تعیین کرده است. بسته به این که کدام قالب برای شما مناسب است می توانید قرارداد هایتان را در همان قالب بنویسید.
ماده 10 قانون مدنی شرایطی را تعیین کرده است تا شما بتوانید فراتر از عقود معینه در قانون مدنی، باز هم راه های زیادی برای توافق هایتان داشته باشید. این موضوع باعث می شود تمامی نیازهایتان برآورده شده و نگرانی از نظر نوع قرارداد نداشته باشید.
در این مطلب در مورد این موضوع که عقد معاوضه چیست صحبت می کنیم. برای این که بتوانید به صورت شفاف متوجه این نوع از عقد شوید لازم است نکات دیگری را هم بدانید. مثلا شما می دانید که عقد بیع چیست و چه تفاوت هایی با عقد معاوضه دارد؟
منظور از معاوضه چیست؟
منظور از معاوضه این است که مالی را داده و به جای آن مالی گرفته اید. در گذشته زیاد شاهد این نوع معامله بودیم مثلا افراد کالایی که برای خودشان زیاد بود را به دیگری می دادند و در عوض کالای دیگری از او دریافت می کردند.
این مبادله همان مبادله کالا به کالا می باشد که قطعا تا به حال نام آن را شنیده اید. اما در مورد بیع موضوع فرق می کند. در بیع شما کالا را در عوض پرداخت مقدار مشخصی پول از آن خود می کنید، البته به جای پول هر مورد دیگری هم می توان در نظر گرفت.
مثلا شما می توانید لپ تاپ خودتان را به دوست تان داده و لپ تاپ او را بگیرید. در اینجا شما یک معاوضه انجام داده اید. در همین مثال اگر لپ تاپ را در ازای دریافت میزانی پول به دوست تان بدهید در واقع بیع صورت گرفته است. می توان گفت بیع شکل کاملتری از معاوضه است.
نکته ای که وجود دارد این است که در بیع شما می توانید در ازای دریافت یک کالا، پول بدهید یا حتی هر مورد دیگری به غیر از پول. حالا یک سوال پیش می آید. اگر من کالایی را در قالب بیع به شخصی بدهم و سپس در ازای آن از او کالایی دریافت کنم، فرق این مورد با مبادله کالا به کالا چیست؟ این سوال را در ذهن تان نگه دارید. در ادامه به آن پاسخ می دهیم.
چرا تشخیص بین معاوضه و بیع مهم است؟
شاید با خودتان بگویید حالا چه فرقی میان این دو هست و اصلا من چرا باید این فرق را بدانم؟
مثلا در زمینه فسخ قرارداد خیار و اختیاراتی وجود دارد که می تواند مربوط به یک نوع خاص از عقود باشد و نه همه آنها. اگر شما نوع عقد خود را ندانید چگونه تشخیص می دهید که این خیار و اختیارات شامل حال عقد شما می شود یا خیر؟
در عقد بیع ما شاهد خیار تاخیر ثمن و خیار مجلس و... هستیم. در صورتی که عقد شما معاوضه باشد نمی توانید از این خیارات استفاده کنید.
شرایط عقد معاوضه
در این نوع از عقد مانند هر قرارداد دیگری، طرفین باید راضی بوده و قصد معامله داشته باشند. اگر قصد انشاء در یکی از دو طرف وجود نداشته باشد، عقد معاوضه باطل است. اگر یکی از دو طرف ناراضی باشد هم عقد معاوضه غیر نافذ گفته می شود.
برای هر دو طرف این قرارداد، اهلیت هم مهم است. اگر یکی از آنها از سن قانونی کم سن تر باشد یا مجنون باشد، عقد باطل خواهد بود. همچنین اگر طرف معامله سفیه و یا صغیر باشد، عقد غیر نافذ است و وقتی که به وسیله خود فرد یا سرپرست او تنفیذ انجام شود، عقد نافذ می شود.
در صورتی که معامله در جهتی غیر مشروع انجام شود و این موضوع صراحتا هنگام معامله بیان شود، عقد باطل خواهد بود.
عقد معاوضه می تواند عین معین، کلی در معین و یا کلی فی الذمه باشد. از طرفی معاوضه می تواند منفعت، دین، حق و یا عمل باشد.
معاوضه در فقه و قانون مدنی
خوب است بدانید که در فقه از معاوضه صحبتی نشده است اما قانون مدنی با دو ماده و به صورت کاملا کوتاه در مورد آن صحبت کرده است.
بر اساس ماده 464 قانون مدنی، معاوضه به عقد و قراردادی گفته می شود که طرفین مالی را با یک دیگر جا به جا می کنند. در اینجا ملاحظه این که یکی از عوضین، مبیع و دیگری ثمن است وجود ندارد.
این ماده مشخص می کند که برای تشخیص این که یک عقد معاوضه است یا بیع، باید به قصد دو طرف رجوع کرد. در صورتی که دو طرف یک نفر خود را مبیع و دیگری را ثمن در نظر بگیرند، این دیگر معاوضه نخواهد بود، بلکه بیع است.
سوالی که پیشتر مطرح شد و گفتیم از کجا بفهمیم در مبادله کالاها با یک دیگر، بیع داریم یا معاوضه را به یاد دارید؟ بنابراین قصد طرفین این موضوع را روشن می کند.
اوصاف عقد معاوضه
معاوضه یک عقد لازم محسوب می شود. این موضوع برای بیع هم وجود دارد. منظور این است که دو طرف نمی توانند عقد را فسخ کنند مگر این که دلیلی برای آن داشته باشند.
به معاوضه عقد معوض یا معاوضی هم گفته می شود. منظور این است که معاوضه یک عقد رایگان نیست و در آن رد و بدل را شاهد هستیم. همچنین معاوضه یک عقد تملیکی به حساب می آید یعنی هر دو طرف مالی را به تملک خود در می آورند.
احکام خاص مربوط به معاوضه
معاوضه و بیع تفاوت هایی دارند اما اشتراکات زیادی هم دارند. ماده 465 قانون می گوید که خیارات خاص بیع در معاوضه جاری نمی شود. این موضوع کاملا طبیعی است چون آن خیارات مخصوص بیع است.
مثلا خیار مجلس، خیار حق شفعه و.. مربط به عقد بیع است و در معاوضه جایی نخواهد داشت. دقت کنید که قواعد عمومی که در بیع وجود دارد، در اینجا هم وجود خواهد داشت. مثلا حق حبس هم برای بیع وجود دارد و هم برای معاوضه.
منظور از حق حبس این است که تا هنگامی که فرد عوض لازم را دریافت نکرده می تواند عوض دیگر را تسلیم نکند.
همچنین قاعده ضمان هم در معاوضه وجود دارد. منظور این است که در صورتی که قبل از تسلیم یکی از عوضین از بین برود، عقد به صورت خود به خودی فسخ و منفسخ خواهد شد.
معاوضه را می توان عقد مغابنی هم دانست. هر دو طرف در این معامله به دنبال سود می باشند پس می توان در آن خیار غبن داشت.
بر این اساس اگر فرد متوجه شود که در معاوضه ضرر کرده و در واقع ارزش مالی که داده است تا حد زیادی از مالی که گرفته است بیشتر بوده، می تواند عقد را فسخ کند. این کار بر اساس اختیار غبن انجام می شود.
قواعد بیع در معاوضه
بیع احکام مخصوص به خودش را دارد که در معاوضه راهی ندارد. از طرفی برخی قواعد جزء قواعد بیع است و در مورد چگونگی آنها در معاوضه تردید هایی وجود دارد. انفساخ عقد، حق فسخ به دلیل اعسار خریدار و یا تلف شدن معامله، از آن جمله می باشد.
عده ای این موارد را در معاوضه با تردید نگاه می کنند و عده ای معتقدند کلا در معاوضه جایی ندارد.
غبن و عقد معاوضه
غبن مربوط به قراردادهای بیع است و در مورد معاوضه همیشه با تردید همراه بوده است. عده ای می گویند در معاوضه مسامحه را داریم و طرفین فقط می خواهند کالاهایشان را با هم عوض کنند و در واقع ارزش ریالی کالاها برایشان مهم نیست. بنابراین این افراد می گویند که معاوضه خیار غبن ندارد.
دقت کنید که در معاوضه همیشه هم این گونه نیست که ارزش ریالی هیچ اثری نداشته باشد. در واقع همیشه تنها به مسامحه اکتفا نمی شود و بر این اساس می توان به این موضوع فکر کرد که پس خیار غبن باید در معاوضه هم وجود داشته باشد.
نکته مهم دیگر این است که اگر در معاوضه ضمانت اجرایی لازم مثل خیار غبن وجود نداشته باشد ممکن است یکی از طرفین بخواهد دیگری را در مورد ارزش کالاها فریب بدهد.
دقت کنید که در عقد معاوضه به صورت کلی باید حواستان به کمیت و کیفیت آن چه که می دهید و می ستانید باشد.
سخن پایانی
میان بیع و معاوضه شباهت ها و تفاوت هایی وجود دارد. برای این که در عقود و قراردادهایتان به مشکلی برنخورید لازم است که حتما این موارد را بدانید.
قطعا بسیاری اوقات هم باید از کارشناسان کمک بگیرید تا به صورت دقیق مشخص شود که نوع عقد شما و شرایط آن چگونه است.
قواعد عمومی برای بیع و معاوضه یکسان است. مثلا حق حبس، لازم بودن، ضمان معاوضی، معاوضی بودن و دیگر موارد جزء قواعد عمومی محسوب می شود.
از طرفی احکام مختلفی برای بیع وجود دارد که در معاوضه آنها را نمی بینیم. خیار مجلس، تاخیر ثمن، خیار حیوان و حق شفعه از آن جمله است.
همان طور که گفتیم مهم ترین راه تشخیص معاوضه و بیع از یک دیگر اراده هر دو طرف است. مثلا اگر مبادله کالا به کالایی صورت می گیرد اما قصد افراد بیع است، بنابراین عقد بیع خواهیم داشت.