مجازاتی است که در ماده قانونی برای یک جرم خاص تصریح شده است خواه یک مجازات باشد یا چند مجازات لذا اگر مجازات جرمی برای مثال حبس و جزای نقدی است هردو مجازات مجازات اصلی محسوب می شوند.

1-اختیاری هستن و هم در جرائم عمدی و غیر عمدی امکان اعمال دارند

2-دادگاه می تواند به یک یا چند مجازات تکمیلی حکم دهد

3-مجازات های تکمیلی نسبت به اشخاص حقیقی قابل اعمال هستند(فرد به آنها محکوم می شود)

استثناع= توقیف وسایل جرم در یک موسسه دخیل در ارتکاب جرم

4-مدت مجازات تکمیلی= بیشتر از 2 سال نخواهد بود(لذا می تواند دوسال باشد)

5-مانعه الجمع بودن مجازات تکمیلی با اصلی هم نوع = فقط مجازات اصلی اجرا می شود مانند آنکه مجازات اصلی فرد انفصال باشد در این صورت اگر مجازات تکمیلی نیز انفصال باشد فقط  انفصالی که مجازات اصلی اجرا خواهد شد

6-مجازات دیات ،مجازات تکمیلی نخواهند داشت (اما حدود، قصاص ،درجات 1تا8 می توانند مجازات تکمیلی نیز داشته باشند یعنی حتی حدود هم می توانند مجازات تکمیلی داشته باشند).ماده23

1- مرتبه اول مجازات تکمیلی را رعایت نکند = تا یک سوم به مدت مجازات تکمیلی مندرج در حکم اضافه می شود (این موضوع که چقدر از مدت تکمیلی سپری شده و چقدر باقی مانده مهم نیست )

2- مرتبه دوم  مجازات تکمیلی را رعایت نکن= تکمیلی تبدیل می شود به حبس یا جزای نقدی 7 یا 8

در صورت عدم انجام مجازات های ضمانت اجرا ها اجباری است

لغو یا کاهش مجازات تکمیلی + مشروط به سپری شدن نصف مدت از مجازات تکمیلی است و اطمینان به عدم تکرار جرم و اصلاح مجرم ، ارفاق ها اختیاری است 

نکته : ضمانت اجرا ها و هم ارفاق ها به پیشنهاد قاضی اجرا احکام خواهد بود.

اولاً: مجازات تبعی اثر قهری مترتب بر محکومیت کیفری است یعنی جنبه الزامی دارد در حالی که مجازات های تکمیلی اختیاری بودند ثانیاً: مجازات های تبعی در حکم قید نمی شوند اما مجازات های تکمیلی در حکم قید خواهد شد.

یعنی مدت محرومت از حقوق اجتماعی از چه زمانی شروع می شود؟الف: خاتمه یا اتمام اجرای مجازات اصلی = شروع مجازات تبعی است ب: لحظه شمول مرور زمان = شروع مجازات تبعی (استثناع: در مجازات سلب حیات و حبس ابد لحظه توقف اجرا = شروع مجازات تبعی ((مدت این مجازات تبعی 7 سال است))

نحوه اعمال مجازات های تبعی:

سلب حیات و حبس ابد = 7 سال از تاریخ توقف اجرای حکم اصلی

حبس 4،3،2،1 و قطع عضو حدی، قصاص عضو در صورتیکه دیه جنایت وارد شده بیش از نصف دیه مجنی علیه باشد و نفی بلد =3 سال 

حبس 5  و شلاق حدی ، قصاص عضو درصورتی که دیه جنایت وارد شده نصف دیه مجنی علیه یا کمتر از آن باشد = 2 سال

1- سه سال محرومیت= حبس 1 تا 4 یا قطع عضو حدی یا نفی بلد یا قصاص عضو با دیه بیش از نصف دیه مجنی علیه

2-دو سال محروم = حبس 5 یا شلاق حدی یا قصاص عضود با دیه نصف یا کمتر از نصف دیه مجنی علیه

نکته: مجازات های حبس دار  درجه 1 تا 5 مجازات تبعی دارند.  نکته مهم اینکه  مجازات های درجات 6و7و8 مجازات تبعی ندارند.

نکته: لحظه اعطای عفو خاص رهبری = شروع مجازات تبعی است لذا عفو نیز نمی تواند مجازات تبعی را ساقط کند

اولاً: طول مدت حبس را از حقوق اجتماعی محروم است ثانیاً مدت آزادی مشروط را نیز باز هم محروم است ثالثاً لحظه اتمام آزادی مشروط = شروع مجازات محرومیت از حقوق اجتماعی شروع می شود.

نکته: استثناع : در جرائم قابل گذشت با گذشت شاکی =  مجازات تبعی نیز اجرا نخواهد شد.

نکته: سابقه موثر در پیشینه درج می شود و در گواهی ها منعکس می شود  ولی وجود سابقه در پیشینه درج می شود اما در گواهی ها منعکس نمی شود ،مگر آنکه بین خود مراجع قضایی باشد برای تعیین مجازات 

نکته: مستخدم دولت یا کارمند دولت اگر جرمی انجام دهد که محرومیت از حقوق اجتماعی داشته باشد در آن مدت نیز انفصال از خدمت دولتی هم می شود یعنی هرگاه به هر عنوانی (اصلی یا تکمیلی یا تبعی از حقوق اجتماعی محرم شود) بعد از سپری شدن سه سال یا دو سال تبعی می تواند اعاده حیثیت کند و آثار محکومیت ازبین می رود یعنی دیگر سابقه محسوب نمی شود مگر استثناعاً در سمت های خاص که قانونگذار مدت مجازات تبعی را یعنی مدت محرومیت را دائمی کرده