مفهوم و معنی حجر و محجور

موضوع حقوقی نوشته احمد جمشیدوند14 دقیقه
مفهوم و معنی حجر و محجور
تصویر مقاله

فهرست عناوین مقاله

اشتراک گذاری مقاله:

مفهوم حجر :

 محجور کسی است که فاقد اهلیت بوده و نمی تواند به انجام دادن اعمال حقوقی اقدام نماید بنابراین برای شناخت حجر شایسته است ابتدا اهلیت (اقسام و اوصاف آن ) بررسی و سپس به بررسی انواع،مبنا و اسباب حجر بپردازیم.
 
اهلیت :به معنای عام عبارت است از صلاحیت شخصی برای دارا شدن و اجرای حق،اما گاهی از این کلمه فقط توانایی دارا شدن حق یا اجرای آن را اراده می کنند و این اهلیت به معنای خاص می باشد. در قانون مدنی هم اهلیت بیشتر به همین معنا به کار رفته است ، بویژه در ماده 190 و 210 الی 212 که در آنها اهلیت به عنوان یکی از شرط های اساسی معامله ذکر شده است.
اهلیت دو نوع تعریف شده است:
اهلیت دارا شدن حق  که در عالم حقوق به آن (اهلیت تمتع ) می گویند: 
یعنی شایستگی شخص برای دارا شدن حق و تکلیف را گویند به شرطی که شخص زنده متولد شده و از بدو تولد این حق برای وی به وجود می آید.
اهلیت اجرای حق که در عالم حقوق به آن (اهلیت استیفاء )می گویند: 
اهلیت دارا شدن حق همیشه همراه با اهلیت اجرا حق نیست یعنی شخصی می تواند دارای حق و تکلیفی باشد اما شایستگی و توانایی اجرا و استفاده از آن را ندارد  تا زمانی که به رشد و بلوغ برسد
 
تصویر مشاوره حقوقی آنلاین وکیل وند

 

تعریف حجر ،انواع و اوصاف حجر : 

واژه ی حجر در لغت به معنای ممنوعیت ،بازداشتن می باشد .
در اصطلاح حقوقی حجر به معنای عدم اهلیت استیفاء می باشد و عبارت است از منع شخص به حکم قانون از اینکه بتواند امور خود را بطور مستقل و بدون دخالت دیگری اداره کند و شخصا اعمال حقوقی انجام دهد وهمچنین عدم قانونی شخص در اعمال و اجرای حق . 
 

محجور کیست  

 
محجور کسی است که از تصرف در اموال خود محروم و ممنوع باشد و یا ممنوع بودن شخص از دخالت در اموال و حقوق مالی خود از طرف قانون. 
 
در حقوق امروز ی حجر دارای معانی وسیعی ات و نمی توان آن را محدوده امور مالی دانست ،البته حجر در امور مالی بیشتر مورد توجه حقوقدانان قرار گرفته است ،امور غیر مالی مانند طلاق می باشد ،بنابراین در حقوق ایران حجر هم در امور مالی و اور غیر مالی به کار برده می شود ،در تایید این نظر بطور مثال )می توان اشاره نمود که شخص مجنون (دیوانه ) به دلیل حجر کاملی که دارد از انجام دادن تمام اعمال حقوقی اعم از مالی و غیر مالی ممنوع است .
 

تقسیمات حجر چگونه است؟

 

با توجه به ممنوعیت شخص در تصرفات خود تقسیماتی برای حجر در نظر گرفته شده است که در ذیل به آنها اشاره می کنیم : 
حجر به معنای عام : منظور از حجر عام آن است که شخص بطور کلی از اجرای حق و انجام دادن اعمال حقوقی ممنوع باشد ، مثلا شخص مجنون (دیوانه ی کامل) به دلیل فقدان هیچ گونه قوای عقلی و اراده هیچ گونه عمل حقوقی چه عقد باشد چه ایقاع نمی تواند انجام دهد . 
 
حجر به معنای خاص : در حجر خاص شخص از پاره ای از تصرفات ممنوع می باشد ،حجر خاص محدود به امور مالی است ،حجر تاجر ورشکسته نوعی حجر خاص است زیرا تاجر ورشکسته پس از اعلام ورشکستگی از یکسری اعمال حقوقی مربو به امور مالی  محروم می شود مانند داشتن و بهره بردن از دسته چک  . 
 

حجر قانونی و حجر قضائی 

 
حجر ممکن است به حکم مستقیم قانون باشد یا به حکم دادگاه مثلا حجر صغیر قانونی است ولی حجر مجنونی که بعد از رسیدن به سن بلوغ و رشد دچار جنون شده است و نیز حجر تاجر ورشکسته که به حکم دادگاه نیاز دارد حجر قضائی محسوب می شود .
 
انواع محجورین و حدود حجر آنها : 
 
قانون مدنی محجورین را به سه دسته تقسیم نموده است : 
 

صغار ( صغیر ممیز و صغیر غیر ممیز ) 

 

صغیر و حدود حجر او : در زبان عامیانه و نوشته های غیر حقوقی به صغیر کودک خردسال ،طفل و بچه می گویند در اصطلاح فقهی و حقوقی به کسی اطلاق می شود که به سن بلوغ و رشد عقلی کامل نرسیده است .
اقسام صغر : 
الف) صغیر ممیز : به صغیری می گویند که دارای قوه ی درک نسبی است و بااینکه به بلوغ نرسیده می تواند زشت و زیبا ،سود و زیان را از هم بشناسد و می تواند اراده ی حقوقی داشته باشد .
 
ب) صغیر غیر ممیز : کسی است که فرو و خرید را نمی فهمد یعنی نمی داند که فروش موجب سلب مالیکت و خرید سبب به دست آوردن آن است . 
 

رشد : 

برای خروج صغیر از حجر ،رسیدن به بلوغ کافیست و رشد نیز شرط است .
مقصود از رشد این است که شخص توانایی اداره اموالش را به نحو عقلایی داشته باشد 
ماده ی 1210 قانون مدنی اظهار می دارد : رسیدن صغار (کودکان ) به سن بلوغ در دختران 18 سال تمام و در پسران 15 سال تمام را دلیل رشد قرار داده است و خلاف آن را محتاج به اثبات دانسته است . 
 
این چنین بنظر می رسد که اولا طبق نظر هیات عمومی ،ماده 1210 اصولا رسیدن به سن بلوغ را نشانه ی رشد و موجب رفع حجر دانسته و ناظر بر کلیه ی امور صغیر بجز امور مالی است ،ثانیا برابر تبصره 2 ماده مزبور رفع حجر از صغیر در امور مالی مشروط به دو شرط بلوغ و رشد است و قبل از احراز رشد شخص بالغ نمی تواند در اموال خود آزادانه تصرف کند . 
 

غیررشید و حدود حجر او : 

 
غیر رشید یا سفیه در لغت به معنای جاهل و احمق است و تصرفات مالی او عاقلانه نیست 
 
حجر سفیه محدود به امور مالی است و امور غیر مالی مانند طلاق را سفیه می تواند انجام دهد . 
 
بنابراین معاملات شخص سفیه غیر نافذ و باطل است ،غیر رشید به شخصی گفته می شود که پس از بلوغ رشد کافی را به دست نیاورده باشد .
 
معاملات با شخص سفیه مطابق با ماده ی 1214 قانون مدنی : (( معاملات و تصرفات غیر رشید در اموال خود نافذ نیست مگر با اجازه ی ولی و یا قیم او ،اعم از اینکه این اجازه قبلا داده شده باشد یا بعد از انجام عمل )) 
 
 

مجنون و حدود حجر او : 

مجنون کسی است که قوه ی عقل و درک ندارد و به اختلال کامل قوای عقلی مبتلاست 
مجنون و سفیه را نباید یکی پنداشت زیرا سفیه شخص عاقلی است که نمی تواند امور مالی خود را اداره کند ولی به اختلال کامل قوای دماغی مبتلا نیست .
درجات جنون : 
جنون عرفا دارای درجاتی است ،برخی دیوانگان حالت های خطرناکی دارند در صورتیکه برخی از آنان آرام و بی خط هستند اما در حقوق ایران این درجات نادیده گرفته شده است و ماده ی 1211 قانون مدنی مقرر می دارد : ( جنون به هر درجه که باشد موجب حجر است ) 
 
اقسام مجنون : 
 
الف ) مجنون دائمی : 
 
مجنون دائمی دارای جنون مستمر است و مطابق ماده ی 1213 قانون مدنی : مجنون دائمی مطلقا نمی تواند هیچ تصرفی در اموال و حقوق مالی خود بنماید ولو با اجازه ی ولی یا قیم خود .
 
ب )مجنون ادواری : 
 
مجنون ادواری حالت متفاوتی دارد  یعنی شخص گاهی دچار جنون می شود و گاهی در حالت افاقه بسر می برد .
ماده ی 1213 قانون مدنی اظهار می دارد : زمانی که مجنون ادواری در حالت عادی یا افاقه ی خود بسر می برد اعمال حقوقی وی نافذ است مشروط بر آنکه افاقه ی وی مسلم باشد . 
 
حال اگر اختلاف بوجود آید که مجنون ادواری در چه دورانی از حالت خود معامله انجام داده ،چگونه رفع اختلاف می شود ؟ 
 
ماده ی 1213 قانون مدنی اصل را بر وقوع معامله در حالت جنون و بطلان آن قرارداده است و شرط را بر اثبات افاقه قرار داده است و خلاف این اگر باشد باید اثبات گردد . 
 
بنابراین معامله ی شخص مجنون غیر نافذ است  و ولی و قیم او باید در معاملات وی تصمیم بگیرند . 
 
دولت به موجب قانون در قابل مجنون وظیفه دارد که برای شخص مجنون قیم در نظر بگیرد .
 
زمانی که مجنون به دیگری زیان وارد کند آیا خود دارای مسئولیت مدنی می باشد ؟ 
 
به موجب ماده ی 7 قانون مسئولیت مدنی : شخصی که وظیفه ی نگهداری و قیمومت  مجنون را بر عهده دارد باید جبران خسارت نماید حال در صورت فقدان سرپرست و قیم قانونی مجنون طبق ماده ی (1216 قانون مدنی ) خود او مسئول جبران خسارت است اگر مجنون مالی برای جبران خسارت نداشت این حق از بین نمی رود و هر زمان که استطاعت مالی پیدا کرد زیان دیده می تواند برای استیفای طلب خود اقدام کند . 
 

راه های اثبات حجر

اثبات حجر به دلیل تاثیرات مختلف قانونی که در زندگی افراد دارد، از اهمیت زیادی برخوردار می باشد؛ به همین دلیل لازم است راه های اثبات آن را بشناسید. در ادامه دو راه اثبات حجر در دادگاه ذکر می شود:

1.      رجوع به پزشکی قانونی: آسان ترین راه اثبات حجر مراجعه به پزشکی قانونی و دریافت نامه پزشکی برای محجورین است. این روش به دلیل اعتبار و اهمیتی که در مراجع قضایی دارد، موجب صدور حکم محجوریت می شود و به انجام بررسی های بیشتر و طولانی تر نیاز نخواهد داشت.

2.      شهادت شاهدان: دومین راه اثبات محجوریت استفاده از شهادت شهود است که ناشی از مشاهدات و اطلاعِ شاهد نسبت به اعمال و رفتار محجورانه فرد مورد نظر می باشد. این روش به عنوان یک دلیل قوی برای تایید حجر قابل استناد خواهد بود.

 

طریقه صدور حکم حجر

وظیفه اداره امور محجورین بر عهده دادسرای سرپرستی می باشد، این دادسرا وظایف مختلفی از جمله: نصب امین، نصب قیم، تشکیل پرونده و نظارت بر فروش اموال غیر منقول اشخاص محجور را دارد.

در رابطه با طریقه صدور حکم حجر باید گفت؛ در صورتی که محجوریت شخصی با ذکر مستندات به اطلاع دادستان سرپرست محجورین رسید، پرونده وی به دادگاه فرستاده می شود و در صورت لزوم دادگاه اقدام به بررسی بیشتر می کند که بعد از تکمیل تحقیقات حکم را صادر می نماید.

نکته: سال 1392 ماده ای در قانون حمایت از خانواده به تصویب رسید که مطابق آن دادگاه های خانواده در اموری همچون صدور حکم حجر یا ابطال آن صالح دانسته شدند.

نکته: افرادی که از محجوریت شخصی مطلع هستند و شاهد آن می باشند، امکان تنظیم دادخواست صدور حکم حجر و تقاضای تعیین قیم برای وی را از طریق دفاتر خدمات قضایی دارند.

محجور بودن متوفی

محجور بودن متوفی باعث ابطال معاملاتی که پیش از فوت کرده، خواهد شد؛ اما ابتدا باید ثابت شود. چنانچه ورثه یک متوفی متوجه شوند که او قبل از فوت و در حالت حجر معامله ای داشته و آن معامله به ضرر خود یا وارثان بوده، امکان تقاضای ابطال آن معاملات را خواهند داشت.

در صورتی که ورثه از معاملات مذکور اطلاعی نداشته باشند و بعد از فوت متوفی (فرد محجور) از آن ها مطلع شوند و بتوانند به وسیله اسناد، مدارک و شهود محجور بودن وی را اثبات نمایند، تمامی آن معاملات باطل می شوند.

 

اعتراض به حکم حجر دادگاه

محجوریت در اکثر موارد با درمان قابل رفع است و به همین دلیل امکان اعتراض به حکم حجر در دادگاه وجود دارد. برای این کار لازم است ابتدا فرد (غیر محجور) اعتراض خود را به دادگاه اعطا کند و پس از دریافت احضاریه در دادگاه حاضر شود و از قاضی تقاضای تغییر نظر و عدم محجوریت خود را داشته باشد.

بعد از انجام بررسی های لازم و گزارش پزشکی قانونی، دادگاه تجدیدنظر حکم ابطال یا ابقای حکم پیشین را صادر می کند؛ در صورتیکه نظر دادگاه بر ابطال حکم باشد، اختیار اداره و محافظت از اموال محجور که بر عهده قیم او بود، به خودِ فرد باز می گردد و از حیطه مسئولیت قیم خارج می شود.

 

شراکت با محجور در ملک ورثه ای

یکی از رایج ترین سؤالاتی که در رابطه با مسئله حجر وجود دارد، تعیین تکلیف شراکتِ ملک ورثه ای در مواردی که یکی از شرکاء آن محجور است، می باشد. در این خصوص باید گفت، شرکت یک عقد جایز بوده و به مشاع بودن چند نفر در حق مالکیتِ یک مال واحد گفته می شود.

جایز بودن عقد شرکت به این معناست که طرفین آن هر زمان که اراده کنند، می توانند آن را از بین ببرند. همچنین طریقه ایجاد این عقد به دو نحو اختیاری یا قهری است که شراکت ملک ورثه ای از نوع قهری می باشد؛ زیرا بدون اراده طرفین واقع می شود.

طبق ماده 587 قانون مدنی شرکت به دو طریق مرتفع می شود؛ 1) در صورت تقسیم 2) در صورت تلف شدن تمام مال شرکت.

نکته: تقسیم مال در عقد شرکت نیز به دو نحو است؛ تقسیم به تراضی یا تقسیم اجباری.

مطابق آنچه که در ماده 598 ق.م آمده است: ترتیب تقسیم آن است که اگر مالِ مشترک مثلی باشد، به نسبت سهام شرکاء افراز می شود و اگر قیمتی باشد، بر حسب قیمت تعدیل می شود و بعد از افراز یا تعدیل در صورت عدم تراضی بین شرکاء، حصص آن ها به قرعه معین می گردد.

نکته: طبق مفاد ماده 321 قانون امور حسبی: هر گاه یکی از ورثه غائب یا محجور باشد، برای غائب و محجور امین  یا قیم معین می شود و سپس تقسیم به عمل می آید.

با توجه به مطالب بیان شده می توان گفت: عقد شرکتِ قهری از طریق تقاضای تقسیم (با تراضی یا اجباری) مال الشرکه پایان می یابد و بعد از تعیین قیم برای شریک محجور و کسر هزینه های قانونی از میزان سهم هر یک از شرکاء، مبلغ حاصل از فروش مال الشرکه در بین ورثه تقسیم و سهم محجور نیز به ولی یا قیم او تقدیم می شود.

 

نحوه ابطال قرارداد با محجور

ابطال قراردادی که با یک شخص محجور منعقد شده است، طی مراحل مختلفی قابل انجام می باشد که در ادامه ذکر می شود:

  1. مراجعه به دادسرای سرپرستی محجورین
  2. تشکیل پرونده و اظهار محجوریت فرد مورد نظر به دادستان
  3. تعیین و اثبات تاریخ شروع حجر آن فرد (در مواردی که محجوریت ناشی از جنون یا سفاهت باشد)
  4. تقدیم دادخواست ابطال قرارداد های فرد محجور به محضر دادگاه صالح

با تشکیل پرونده در دادسرای سرپرستی محجورین اقدامات لازم جهت تحقیق در زمینه محجوریت ناشی از جنون یا سفاهت فرد مورد نظر آغاز شده و به پزشکی قانونی معرفی می گردد و بعد از تایید نظر پزشک معتمد و اثبات محجوریت وی دادگاه حکم حجر را صادر می کند.

تعیین تاریخ شروع حجر به دلیل تاثیری که در ابطال معاملات فرد محجور دارد، از اهمیت بالایی برخوردار است؛ در آخر دادگاه مراتب امر را به اطلاع دفاتر اسناد رسمی می رساند و تمام معاملات محجور از تاریخ شروع محجوریتِ او باطل و بی اثر خواهند شد.

 

مدارک لازم برای صدور حکم حجر

برای ثبت درخواست صدور حکم حجر مدارک زیر لازم است:

  • گزارش و نظریه پزشکی قانونی
  • کارت شناسایی
  • کارت بانکی (جهت پرداخت هزینه دادرسی)
  • تحقیقات محلی
  • شهادت شهود
  • شماره پرونده استنادی
  • سایر مستندات و امارات

اشتراک گذاری مقاله:

دیدگاه کاربران

نظر و دیدگاه خود را در مورد این مقاله با ما در میان بگذارید.

0 کاراکتر

مشاوره حقوقی آنلاین وکیل وند

در هر ساعت از شبانه روز و در هفت روز هفته می توانید با به صورت تلفنی و متنی از وکلای وکیل وند مشاوره دریافت کنید.

پشتیبانی و راهنمای خدمات: 91017949-021

شنبه تا پنجشنبه ساعت 8 صبح تا 12 شب

دیدگاه کاربران

نظر و دیدگاه خود را در مورد این مقاله با ما در میان بگذارید.

0 کاراکتر

راهنمایی و سوالات متداول

در صورت نیاز به راهنمایی می توانید از سوالات زیر استفاده و یا سوال موردنظر خود را مطرح کنید.

به راهنمایی بیشتری نیاز دارید؟

خدمات حقوقی وکیل وند

وکیل وند طیف گسترده ای از خدمات حقوقی را در قالب های مختلف به شما ارائه می دهد، از جمله:

  • مشاوره حقوقی متنی و تلفنی در زمینه های مختلف
  • تنظیم و نگارش دادخواست، لایحه و سایر اوراق قضایی
  • وکالت در دعاوی حقوقی و کیفری
  • انجام امور قراردادها
  • و سایر خدمات حقوقی