نحوه مطالبه چک از طریق اجرای ثبت

چک از جمله اسناد تجاری پرکاربرد برای معاملات روزمره و تجاری می باشد.

در قانون تجارت از واژه اسناد تجاری استفاده شده است،اسناد تجاری اسنادی هستند که تو جا در روابط تجاری از آنها استفاده می کنند.

چک یکی از اسناد تجاری می باشد.

 

در ماده ۳۱۰ قانون تجارت چک این گونه تعریف شده است: « چک نوشته‌ای است که به موجب آن صادرکننده وجوهی را که در نزد محال‌علیه دارد کلاً یا بعضاً مسترد یا به دیگری واگذار می‌نماید.»

با توجه به این تغییر سه عنصر صادر کننده چک دارنده چک و محال علیه وجود دارند.

حال اگر صادر کننده چک از پرداخت کل یا بخشی از مبلغ چک امتناع کند و چک وصول نشود دارنده چک می تواند اقدام به مطالبه وجه چک نماید که این مطالبه می‌تواند از طریق اجرای ثبت و یا از طریق دادگاه باشد در این مقاله می خواهیم مطالبه وجه چک از طریق اجرای ثبت را مورد بررسی قرار دهیم.

برای اینکه بتوان وجه چک را از طریق اجرای ثبت وصول کرد باید به ماده ۲ قانون صدور چک توجه داشت.

 

ماده ۲ قانون صدور چک: «چک‌‌های صادر عهده بانک‌هایی که طبق قوانین ایران در داخل کشور دایر شده یا می‌شوند همچنین شعب آنها در خارج از کشور در حکم اسناد لازم‌الاجرا است و دارنده چک در صورت مراجعه به بانک و عدم دریافت تمام یا قسمتی از وجه آن به علت نبودن محل یا به هر دلیل دیگری که منتهی به برگشت چک و عدم پرداخت گردد می‌تواند طبق قوانین و آیین‌نامه‌های مربوط به اجرای اسناد رسمی وجه چک یا باقیمانده آن را از صادرکننده وصول نماید.

برای صدور اجراییه دارنده چک باید عین چک و گواهی‌نامه مذکور در ماده ۴ و یا گواهی‌‌نامه مندرج در ماده ۵ را به اجرای ثبت اسناد محل تسلیم نماید.

اجراء ثبت در صورتی دستور اجرا صادر می‌کند که مطابقت امضای چک به نمونه امضای صادرکننده در بانک از طرف بانک گواهی شده باشد...»

طبق این ماده :

۱. باید چک جز اسناد لازم الاجرا باشد به عبارتی چک صادر عهده بانکها هایی باشد که طبق قوانین ایران در کشور دایر شده اند موسسات اعتباری شامل این موارد نمی شوند.

همچنین شعب بانک هایی که طبق قوانین در ایران دایر شده‌اند،و شعب آنها در خارج از کشور میباشند.

 

۲ . دارنده چک باید به بانک مراجعه و کل یا بخشی از مبلغ چک را وصول نکند.

 

۳ . برای صدور اجراییه،  داشتن گواهینامه عدم پرداخت وجه چک از بانک الزامی می باشد،برای دریافت این گواهینامه طبق ماده ۴ قانون صدور چک بانک مکلف است در صورت عدم پرداخت چک، بنا به درخواست دارنده چک فورا غیر قابل پرداخت بودن آن را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی ثبت کند و با دریافت کد رهگیری و درج آن در گواهینامه ای که مشخصات چک و هویت و نشانی کامل صادرکننده در آن ذکر شده باشد علت یا علل عدم پرداخت ها را  صریحاً قید و آن را امضا و مهر و به متقاضی تسلیم نماید.

باید توجه شود که گواهینامه حتماً دارای کد رهگیری و مهر شخص حقوقی باشد و گرنه در مراجع قضایی و ثبتی به آن ترتیب اثر داده نمی‌شود.

همچنین در این گواهی نامه باید مطابقت یا عدم مطابقت امضای صادر کننده چک با امضای موجود در بانک ،از طرف بانک تایید شود.

 

۴ . همراه داشتن اصل و فتوکپی برابر با اصل شده چک برگشتی.

 

۵ . کارت ملی متقاضی

 

۶. و در نهایت دریافت فرم تقاضای صدور اجراییه چک از اداره ثبت و تکمیل آن.

موارد فوق باید به اداره ثبت محلی که بانک صادر کننده گواهی عدم پرداخت در آن قرار دارد تحویل داده شود.

 

پس از صدور اجرائیه ،این اجراییه برای دارنده چک ابلاغ می شود،دارنده چک موظف است ظرف مدت ۱۰ روز پس از صدور چک نسبت به پرداخت مبلغ تعیین شده که تمام یا بخشی از مبلغ چک است اقدام کند و در صورت نداشتن مبلغ به معرفی اموال خود اقدام لازم را به عمل آورد در صورتی که ظرف ۱۰ روز هیچ اقدامی از طرف صادر کننده چک صورت نپذیرد دارنده چک می تواند توقیف اموال صادر کننده چک را به اداره ثبت ارائه کند.

 

همانطور که بیان شد درخواست اجراییه ممکن است نسبت به قسمتی از وجه چک انجام شود این مورد زمانی می باشد که بخشی از چک پرداخت شده باشد و بخشی دیگر پرداخت نشده باشد که در این صورت صدور اجراییه نسبت به مابقی مبلغ امکان پذیر است، نه کل مبلغ چک و بانک ،گواهی عدم پرداخت مابقی مبلغ پرداخت نشده را به دارنده چک می دهد.( ماده ۵ قانون صدور چک « (اصلاحی ۱۳۹۷/۸/۱۳) در صورتی که موجودی حساب صادرکننده چک نزد بانک کمتر از مبلغ چک باشد، به تقاضای دارنده چک بانک مکلف است مبلغ موجودی در حساب را به دارنده چک بپردازد و دارنده با قید مبلغ دریافت شده در پشت چک، آن را به بانک تسلیم نماید. بانک مکلف است بنا بر درخواست دارنده چک فوراً کسری مبلغ چک را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی وارد نماید و با دریافت کد رهگیری و درج آن در گواهینامه‌ای با مشخصات مذکور در ماده قبل، آن را به متقاضی تحویل دهد. به گواهینامه فاقد کد رهگیری در مراجع قضائی و ثبتی ترتیب اثر داده نمی شود...»)

 

باید توجه شود که مطالبه چک از طریق اجرای ثبت بسیار سریع تر از مطالبه آن از طریق دادگاه می باشد چون اجرای ثبت یک مرجع ترافعی نمی‌باشد همچنین از طرفی تعداد بالای پرونده در دادگاه ها موجب طولانی‌تر شدن این مدت می شود از طرفی در اجرای ثبت نیاز به انجام مراحل دادرسی همچون ثبت دادخواست نمی باشد . 

نکته قابل توجه این است که اجراییه در مورد چک های وعده دار پس از رسید موعد صادر خواهد شد و چک های بانکی وعده دار قبل از رسیدن موعد پرداخت، در اجرای ثبت قابل رسیدگی نمی باشند.

ولی باید این نکته هم مد نظر داشت که هزینه اجرای ثبت بسیار بیشتر از هزینه دادگاه می‌باشد و این مبلغ معادل ۵ درصد کل مبلغ چک می باشد که معمولاً مبلغ بسیار زیادی می شود.

همچنین متقاضی باید بتواند اموالی از بدهکار را ظرف مدت یک سال به اداره ثبت معرفی کند که در غیر این صورت هزینه اجرایی که معادل ۵ درصد وجه چک می باشد از دارنده چک دریافت میشود.

در پایان نتیجه می شود که مطالبه چک هم از طریق دادگاه و هم از طریق اجرای ثبت امکان پذیر می باشد اما مطالبه وجه چک از طریق اجرای ثبت بسیار سریع تر است مطالبه چک از طریق دادگاه میباشد اما در مطالبه وجه چک از طریق اجرای ثبت متقاضی همواره باید به این نکته توجه کند که آگاهی از اموال بدهکار داشته باشد در غیر این صورت مبلغ پنج درصد کل وجه چک از او دریافت می شود

 

 

حقایق مطالبه چک از طریق اجرای ثبت

مطالبه چک از طریق اجرای ثبت دارای مزایایی همچون سرعت بالاتر و انجام سریعتر مراحل وصولِ مبلغ چک، عدم نیاز به پرداخت هزینه دادرسی، عدم محدودیت زمانی 6 ماهه پیش بینی شده در شکایت کیفری و... می باشد؛ اما در کنار تمام این مزیت ها، حقایقی نیز در رابطه با این روش وجود دارد که در زیر تعدادی از آن ها را ذکر کرده ایم:

مطالبه وجه چک از طریق اجرای ثبت و توقیف اموال معمولا بعد از ابلاغ اجراییه به بدهکار آغاز می شود و به همین دلیل امکان انتقال اموال بدهکار به شخص دیگر در این فرصت وجود دارد؛ اما در سایر روش های حقوقیِ مطالبه وجه چک، صدور قرار تأمین از این قبیل نقل و انتقالات جلوگیری می کند.

حقیقت دیگری که در رابطه با این روش وجود دارد، این است که چنانچه اموال بدهکار جزء مستثنیات دین باشد، مطالبه وجه چک از طریق اجرای ثبت غیر ممکن خواهد بود، زیرا اموال مذکور جزء ضروریات زندگی هستند و معاف از توقیف می باشند.

آخرین مورد نیز این است که مطالبه چک از طریق اجرای ثبت تنها علیه صادرکننده چک امکان پذیر است و سایر امضا کنندگان آن مانند ظهرنویسان و ضامن در این رابطه به لحاظ قانونی هیچ مسئولیتی ندارند و برای الزام آن ها باید از طریق دادگستری اقدام شود. 

 

استرداد لاشه چک از اجرای ثبت

استرداد به معنای پس گرفتن است و استرداد چک یعنی پس گرفتن چک از کسی که آن را در اختیار دارد؛ این درخواست معمولاً به دلایل مختلفی توسط صادرکننده چک مطرح می شود، به طور مثال در صورتیکه وجه مندرج در چک یا بدهی به طلبکار پرداخت شده یا تعهد به انجام امری مشخص صورت گرفته و به این ترتیب مسئولیت صادر کننده رفع شده باشد، در آن زمان او حق درخواست استرداد لاشه چک را خواهد داشت.

لازم به ذکر است که درخواست استرداد لاشه چک از اجرای ثبت تا زمانی که اجراییه مذکور باطل نشده باشد، ممکن نخواهد بود و به این درخواست ترتیب اثر داده نمی شود؛ اما اگر اجراییه ثبت باطل شود، صادر کننده می تواند درخواست مذکور را اعلام نماید. 

 

نمونه درخواست صدور اجراییه چک

در این قسمت قصد داریم یک نمونه درخواست صدور اجراییه چک را جهت آشنایی بیشتر شما عزیزان ذکر کنیم:

خواهان: خانم/ آقای ...............

خوانده: خانم/ آقای ...............

وکیل یا نماینده قانونی: خانم/ آقای ...............

تعیین خواسته و بهای آن: تقاضای صدور اجراییه نسبت به چک شماره .......... به مبلغ .......... ریال

دلایل و منضمات: کپی مصدق چک، گواهی عدم پرداخت صادره از بانک

ریاست محترم مجتمع قضایی شهرستان ...............

 

نظر به اینکه چک شماره .......... به مبلغ ........... ریال عهده بانک .......... شعبه .......... کد .......... توسط آقای/ خانم .......... فرزند .......... تاریخ تولد/ تاریخ ثبت .......... شماره شناسنامه/ شماره ثبت .......... صادره/ ثبت شده .......... شماره کد/ کد شناسه .......... به نشانی .......... کد پستی .......... صادر و طبق گواهی عدم پرداخت مورخ .......... بانک فوق الذکر بلامحل اعلام شده است. لذا اینجانب .......... فرزند .......... تاریخ تولد/ تاریخ ثبت .......... شماره شناسنامه/ شماره ثبت .......... صادره/ ثبت شده .......... شماره ملی/ کد شناسه .......... به نشانی .......... کد پستی .......... دارنده چک، مطابق ماده 23 قانون صدور چک درخواست صدور اجراییه نسبت به وصول مبلغ .......... ریال وجه چک فوق الذکر را دارم. ضمناً در صورت عدم انجام تعهد ظرف مهلت مقرر، همزمان با ابلاغ اجراییه معادل وجه چک از اموال نامبرده با مشخصات .......... توقیف گردد.

 

نکات مطالبه چک از طریق اجرای ثبت

در رابطه با مطالبه چک از طریق اجرای ثبت و مراحل وصول آن نکاتی وجود دارد که در ادامه برخی از آن ها را مشاهده می کنید:

الف) تعهداتی که با عنوان "بابت ......" در متن چک درج شده است یا مطالبی که در رابطه با ظهر نویس وجود دارد، قابل رسیدگی از طریق اجرای ثبت نیست.

ب) در مطالبه چک از طریق اجرای ثبت، حبس نمودن صادر کننده به دلیل عدم پرداخت وجه چک ممکن نیست.

ج) عدم پرداخت وجه چک به دلیل عدم مطابقت امضای موجود در چک با امضای صاحبِ دسته چک، موجب صدور اجراییه ثبت نخواهد شد.

د) دارنده چک (از نظر اجرای ثبت) همان شخصی است که حق درخواست صدور اجراییه را دارد که شامل شخصی که چک در وجه او صادر شده یا به نام او ظهر نویسی شده یا حامل چک (در چک های در وجه حامل) و شخصی که پس از برگشت خوردن چک، چک به او منتقل شده، می باشد.

ه) در مواردی که یک چک به وکالت از طرف صاحب حساب صادر شده باشد، صادر کننده و صاحب حساب، هر دو مسئول پرداخت وجه مندرج در چک بوده و مسئولیت تضامنی دارند و به تقاضای طلبکار، اجراییه علیه آن ها صادر خواهد شد.

 

مطالبه چک های قدیمی از اجرای ثبت

در این قسمت قصد داریم به یکی از مهمترین سوالاتی که در رابطه با مطالبه چک از اجرای ثبت است، پاسخ دهیم؛ 

آیا صدور اجراییه طبق قانون جدیدِ اصلاح صدور چک صرفاً مربوط به چک های صیادی مذکور در آن قانون است یا اینکه چک های سابق الصدورِ قدیمی که از سوی بانک کد رهگیری برای آن ها وجود دارد و گواهی عدم پرداخت برای آن ها صادر شده نیز قابلیت صدور اجراییه (بر اساس ماده 23 قانون جدید) را دارند؟

پاسخ این سوال بر اساس نظریه مشورتی اداره کل قوه قضاییه: با عنایت به مفهوم مخالف ذیل مواد 4 و 5 قانون اصلاح صدور چک، از تاریخ لازم الاجرا شدن این قانون 13/8/1397، چک هایی که برابر مواد یاد شده گواهی عدم پرداخت با درج کد رهگیری در آن صادر شده باشد، در مراجع قضایی و ثبتی قابل ترتیب اثر است؛ بنابراین صدور اجراییه (برابر ماده 23 این قانون) برای چک هایی که مطابق مواد 4 و 5، برای آن ها گواهی عدم پرداخت با درج کد رهگیری صادر شده است نیز بلامانع می باشد.

 

مطالبه چک از اجرای ثبت و اعسار

یکی از مهم ترین سوالاتی که درباره مطالبه چک از اجرای ثبت وجود دارد، این است که آیا بعد از صدور اجراییه چک های صیادی از طریق ثبت یا دادگاه، امکان تقدیم درخواست اعسار وجود دارد یا خیر؟

طبق نظریه مشورتی که در تاریخ 3/9/1399 توسط اداره کل حقوقی قوه قضاییه، نسبت به چک های جدید طبق ماده 23 قانون جدید صدور چک و قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی صادر شده است، دادخواست اعسار بلامانع می باشد.