عملی که برخلاف قانون صورت می گیرد، جرم نام دارد و مجرم فردی است که آن را مرتکب می شود. معمولا مجرمین برای ارتکاب به جرم برنامه ریزی کرده و مطابق نقشه از پیش طراحی شده عمل می کنند. در این برنامه ریزی عوامل و ابزار های مختلفی نیز دخیل هستند که مقدمات لازم برای ارتکاب به جرم را فراهم می کنند.
در هر جرمی، عوامل و وسایل مذکور متفاوت هستند. گاهی این عامل شخصی است که به مجرم کمک می کند و با او هم دست است.
این افراد شریک جرم یا معاون جرم محسوب می شوند که از اقداماتی که مجرم انجام می دهد به طور کامل اطلاع دارند و در این راه یاریگر او هستند. البته شراکت با معاونت در جرم فرق دارند و دو مفهوم کاملا جدا هستند.
برای آنکه بیشتر با مفهوم معاونت در جرم و تفاوت آن با شراکت آشنا شوید مقاله حاضر تهیه شده است. در ادامه به قوانینی که در این حوزه وجود دارد و مجازات تعیین شده برای معاونین جرم، اشاره خواهیم کرد. پس برای آشنایی کامل تا پایان مقاله همراه ما باشید.
معاونت در جرم چیست و در چه جرائمی معاونت امکان پذیر است
برای آنکه مفهوم معاونت در جرم را بدانیم، بهتر است نخست با معنای این عبارت آشنا شویم. معاونت کلمه ای عربی بوده که مصدر آن «عون» است. معنای عون یاری و مساعدت کردن بوده که در کنار واژه جرم، به معنای یاری و همکاری در ارتکاب جرم می باشد.
اصطلاح حقوقی این مفهوم عبارت است از دخالت غیر مستقیم فردی در وقوع یک جرم به طوری که در آن موثر بوده باشد. در واقع معاون جرم فردی نیست که جرم اصلی را مرتکب می شود؛ بلکه کمک کننده در اجرای جرم است.
یکی از وکلای دادگستری تعریف دیگری برای معاون جرم ارائه کرده که در این تعریف از مفهوم حمایت کمک گرفته است.
تعریف ایشان بدین صورت است که: «در ادبیات حقوقی، شخصی که در جریان عملیات مجرمانه شرکت نداشته؛ اما به تبع اعمال مجرمانه مباشر و شریک جرم، به هر نحوی از انحا ایشان را در ارتکاب اعمال مزبور یاری کرده و با رفتار های خاص عمدی خویش وقوع جرم را تسهیل کرده باشد معاون جرم تلقی می شود.
در این حال مساعدت معاون جرم حتی اگر اقوی از عمل مباشر هم باشد، بدون ورود مستقیم (از طریق فعل یا ترک فعل) در عملیات اجرایی مباشرت تلقی نمی شود. .».
ماده ۱۲۶ قانون مجازات اسلامی
اشخاص زیر معاون جرم محسوب می شوند:
تبصره- برای تحقق معاونت در جرم، وحدت قصد و تقدم یا اقتران زمانی بین رفتار معاون و مرتکب جرم شرط است. چنانچه فاعل اصلی جرم، جرمی شدیدتر از آنچه مقصود معاون بوده است مرتکب شود، معاون به مجازات معاونت در جرم خفیفتر محکوم می شود.
اگر کسی معاون در خودکشی باشد، مجرم شناخته می‌شود؟
نکته اول این است که در کشور ما خودکشی را جرم نمی دانند؛ بنابراین اگر شخصی به طور غیر مستقیم در خودکشی فردی دیگر دخالت داشته باشد، نمی‌توان به سبب این موضوع شخص مذکور را مجازات کرد. اساسا این موضوع را نمی توان پیگیری کرد.
نکته دوم این است که گاهی افراد به طور مستقیم در خودکشی فرد دیگر دخالت دارند و مسبب مرگ او به حساب می آیند. در این شرایط میتوان جرم او را پیگیری و ثابت کرد و مجازاتی را برای او در نظر گرفت.
به عنوان مثال یک فرد طناب دار تهیه می کند و شخص دیگر را به دار می آویزد. در این مثال، نه موضوع خودکشی بلکه موضوع دگر کشی مطرح است و آن فرد مجرم شناخته می شود. همچنین اگر خودکشی به سبب ترغیب و ایجاد انگیزه توسط شخص دیگری رخ داده باشد، قانون این عمل را جرم تلقی می کند؛ زیرا این عمل بر خلاف شرع و عقل است و برای فرد ترغیب کننده مجازاتی در نظر گرفته می شود.
نحوه مجازات معاون در جرائم مختلف
چه زمانی رفتار معاون جرم محسوب می شود؟
معاونت در جرم چند نوع است:
معاونت در جرم 2 نوع دارد:
نکته: شروع به معاونت جرم نبوده و قابل مجازات نمی باشد.(یعنی اگر فرد خود رفتار معاونت را نیز هنوز انجام نداده است، بلکه صرفاً زمینه آنرا فراهم ساخته است. یعنی شروع به معاونت کرده جرم نبوده و قابل مجازات نخواهد بود.)
تهیه وسایل جرم با جمع دو شرط معاونت محسوب می شود:
نکته: اصل بر این است که تغییر شیوه ارتکاب جرم تاثیری نداشته و همچنان فرد معاون جرم محسوب می شود. (استثناء: اگر معاونت از طریق دراختیار قراردادن وسیله باشد باید در شیوه ارتکاب جرم نیز از آن وسیله استفاده شده باشد)
بررسی رفتارهای معاونت در جرم
ارکان معاونت در جرم
معاونت در جرم شامل چند نوع رکن است و می توان گفت این ارکان ماهیت مفهوم مذکور را می سازند. ارکان معاونت در جرم سه مورد هستند که رکن نخست قانونی، رکن دوم مادی و رکن سوم معنوی است. در ادامه هر یک از این ارکان را به تفصیل توضیح خواهیم داد.
رکن قانونی
منظور از رکن قانونی این است که قانون، معاونت در جرم را تشخیص دهد و برای آن مجازاتی تعیین کند. از نظر قانون زمانی می توان برای معاونت در جرم مجازات تعیین کرد که این معاونت نسبت به مجرم اصلی صورت گرفته باشد.
در ماده ۴۳ قانون مجازات اسلامی درباره رکن قانونی صحبت شده است. با این حال هنوز نمی توان گفت که معاونت در جرم، یک جرم مستقل به حساب می آید یا خیر. کارشناسان در این حوزه دچار اختلاف عقیده هستند و برخی از آن ها، معاونت یا یک جرم مستقل و برخی آن را وابسته به جرم می دانند.
رکن مادی
رکن مادی متشکل از چهار عامل است:
1. تحقق عمل مادی مثبت: این عامل بدین معنا است که اگر فردی شاهد ارتکاب جرمی بود و از انجام آن جلوگیری یا مجرمین را معرفی نکرده، جرمی مرتکب نشده است.
2. تحقق کامل فعل: شروع به معاونت را نمی توان قابل مجازات دانست؛ بنابراین اگر فردی از ادامه معاونت منصرف شده باشد، مجازات نخواهد شد.
3. نیت کامل: معاون در جرم زمانی مجازات می شود که از انجام عمل مجرمانه خود آگاهی داشته باشد، به طور ارادی و با خواست و نیت خود آن را انجام دهد و مایل به نتیجه دادن عمل مجرم باشد. درباره این عامل در ادامه بیشتر توضیح خواهیم داد.
4. هم زمانی: همان طور که پیش تر نیز اشاره کردیم، معاونت زمانی جرم محسوب می شود که پیش از وقوع آن اتفاق افتاده و بین آن ها هم زمانی وجود داشته باشد. منظور این است که اگر معاونت پس از وقوع جرم بوده، جرم به حساب نمی آید.
رکن معنوی
منظور از رکن معنوی این است که معاون جرم می بایست از انجام عمل خود نیت و قصد مجرمانه داشته باشد. گاهی به صورت ناخودآگاه عملی از فرد سر می زند که موجب ارتکاب جرم می‌شود. به موجب این رکن، نمی‌توان این عمل را معاونت در جرم دانست. فردی به عنوان معاون در جرم شناخته می شود که با آگاهی و از روی اراده، این کار را انجام داده باشد.
آیا ماموری که در برابر جرم سکوت کرده، معاون در جرم بوده؟
ماموران نیروی انتظامی به سبب پست و مقامی که دارند، مسئولیت هایی نیز بر آن ها وارد است؛ از همین جهت باید از ارتکاب جرم جلوگیری کنند. می توان این طور نتیجه گرفت که سکوت مامور نیروی انتظامی در حین مشاهده ارتکاب جرم، معاونت در جرم محسوب نمی شود؛ بلکه خود این عمل یک جرم است.
نظام استعاره (عاریه ای)در حقوق ایران راجع به معاونت وجود دارد:
عنصر روانی معاونت در جرم : تبصره ماده 126 قانون مجازات اسلامی
وحدت قصد:
عدم وحدت قصد:
معاونت در جرمی که مجرم صغیر یا مجنون است
گاهی ممکن است جرم اصلی توسط صغیر یا فردی که سلامت روان ندارد به وقوع بپیوندد و افرادی دیگر ترغیب کننده آن ها به این کار باشند. ماده 129 قانون مجازات اسلامی در رابطه با همین موضوع تهیه و به تصویب رسیده است.
بر اساس این ماده قانونی با وجود اینکه صغیر یا مجنون را نمی توان بر اثر ارتکاب جرم تحت تعقیب یا مجازات قرار داد، تغییری در مجازات معاون جرم وجود نخواهد داشت.
جمع بندی
مقاله حاضر در زمینه معاونت در جرم تهیه شده بود. همان طور که بیان کردیم در برخی جرائم، علاوه بر مجرم اصلی، رد پای فرد یا افرادی نیز دیده می شود که به مجرم کمک یا او را ترغیب به ارتکاب جرم کرده بودند. این افراد در صورتی که جزو مصادیق ذکر شده در مقاله باشند، جزو معاونین در جرم به حساب می آیند.
در قانون اساسی کشور ما بند هایی به این موضوع اختصاص یافته است که آن ها را بیان کردیم. معاون در جرم مطابق با قانون مجازات می شود که مجازات آن ها به نسبت جرمی که مرتکب شده اند تعیین می‌گردد.
