شرایط گذشت از حق قصاص چیست؟ + نکات مهم حقوقی در قانون

 

 

قصاص در کنار دیه و حد وتعزیر جز چهار مجازات اصلی قانون  در جمهوری اسلامی ایران است مطابق ماده 16 قانون مجازات اسلامی قصاص مجازات اصلی جنایت عمدی بر نفس و اعضا و منافع است  

 

 

اولیا یا ولی دم همان ورثه مقتول هستند به تعبیر دیگر کسانی که از مقتول ارث میبرند در قانون زن و شوهر اگر چه از هم ارث میبرند اما از داشتن حق قصاص مستثنی شده اند و در شرایطی حق قصاص دارند اما اولیای دم یا صاحبان حق قصاص در هر مرحله از رسیدگی به پرونده و حتی اجرای حکم میتوانند با قاتل یا مرتکب مصالحه کنند که این مصالحه ممکن است مجانی باشد یا در مقابل حق یا مالی از مرتکب باشد که اگر اولیای دم بخواهند گذشت کنند باید همگی موافق باشند.گذشت یا مصالحه قبل از صدور حکم یا بعد از اینکه حکم از مراجع قضایی صادر شد باعث از بین رفتن قصاص میشودومطابق ماده 364 قانون مجازات اسلامی رجوع ازگذشت امکان پذیر نیست واگر اولیای دم قاتل را بکشند خودشان قاتل محسوب میشوند.نکته یدیگری که وجود دارد این است که اگر مقتول بدهی داشته باشد و ارث باقی مانده از وی برای پرداخت بدهی کافی نباشد ورثه نمیتوانند بدون پرداخت یا بدهی وی مجانی قاتل راببخشند اگر چنین کاری کنند موظفند بدهی متوفی را از اموال خود پرداخت کنند.

 

طبقه اول: پدر، مادر و فرزندان در صورت نبود فرزند، نوه مقتول صاحب حق است.

طبقه دوم: پدربزرگ، مادربزرگ، خواهر و برادر در صورت نبود خواهر و برادر، خواهرزاده یا برادرزاده صاحب حق است.

طبقه سوم: عمه، عمو، خاله و دایی درصورت نبود هیچ‌ یک از این‌ها، فرزندانشان صاحب حق هستند.

اگرکسی کشته شود و و از افراد طبقه اول کسی را به عنوان ورثه یا ولی دم نداشته باشد این حق به افراد طبقه دوم میرسد.اگر مرتکب جرم از ورثه باشد دیگر ولی دم محسوب نمیشود و حق قصاص و دیه ندارد.به طور مثال پسری که پدر خود را بکشد دیگر ولی دم پدر خود نیست پس گذشت وی از خون پدرش مانع از مجازات او نیست.

 

گذشت از قصاص همیشه مجانی نیست گاهی مشروط است و اولیای دم درمقابل شرط یا مالی گذشت میکنند در این صورت تا زمانی که مرتکب به شرط عمل نکند حق قصاص برای صاحبان حق قصاص باقی است.در قانون مجازات اسلامی هم این گونه بیان شده است که اگر مرتکب حاضر یا قادر به انجام دادن تعهد یا فراهم کردن وجهی که با ان مصالحه کرده اند نباشد اولیا دم میتوانند پرونده را به دادگاه ارجاع دهند  تا قصاص انجام شود.اگر برخی اولیای دم خواستار قاص باشند و برخی دیگر قاتل را عفو کنند قاتل قصاص میشود و سهم دیه افرادی که گذشتکرده اند به قاتل پرداخت میشود.اگر مقتول قبل از مرگ خود قاتل را عفو کند ولی دم نمیتوانند قاتل را قصاص کنند چون مقتول با بخشش و گذشتن از حق خود حق قصاص را از بین برده است.براساس ماده 101قانون مجازات اسلامی گذشت باید منجز باشد وبه گذشت مشروط و معلق در صورتی ترتیب اثر داده میشود که ان شرط تحقق یافته باشد. بر اساس ماده 382 قانون مجازات اسلامی، « هر گاه زن مسلمانی، عمداً کشته شود، حق قصاص ثابت است. اما اگر قاتل مرد مسلمان باشد، ولی دم (پدر و مادرش) باید پیش از قصاص نصف دیه کامل را به او بپردازندبه موجب ماده 373 قانون مجازات اسلامی، « در موارد شرکت در جنایات عمدی حسب مورد مجنی علیه یا ولی دم می توانند یکی از شرکا در جنایت عمدی را قصاص کند و دیگران باید بلافاصله سهم خود از دیه را به قصاص شونده بپردازد و یا این که یکی از شرکا در قتل یا همه آنان را قصاص کند. مشروط بر این که دیه مازاد بر جنایت پدید آمده را پیش از قصاص به قصاص شوندگان بپردازد. » مانند آنکه دو مرد مرتکب قتل یک مرد شوند و اولیا دم خواهان قصاص هر دو باشد که باید تفاضل دیه نسبت به جنایت پیش آمده را به قصاص شوندگان پرداخت کند همچنین ماده 423 قانون مجازات اسلامی بیان می دارد که در هر حق قصاصی، اگر بعضی از صاحبان آن خواهان دیه باشند یا از قصاص مرتکب گذشت کرده باشند، کسی که خواهان قصاص است، باید نخست سهم دیه دیگران را در صورت گذشت آنان به مرتکب و در صورت درخواست دیه به خود آنان بپردازد. در اجرای حکم پرداخت تفاضل دیه لازم به ذکر است که از آن جایی که این مبلغ متعلق به قصاص شونده است، وی می تواند این مبلغ را به صاحبان حق قصاص یا شرکای خود در صورت تعدد قاتلین ببخشد همچنین در صورتی که تفاضل دیه پرداخت شده و قصاص انجام نشود، باید مبلغ برگرداننده شود

 

اولیای دم محجور همان ورثه مقتول است که از نظر قانونی قادر نیست امور خود را مستقل و بدون دخالت دیگری اداره کند.در قانون محجور سفیه و صغیر و مجنون تقسیم میشوند حال اگر اولیای دم یا برخی از صاحبان حق قصاص محجور باشند ولی انان با رعایت مصلحتشان حق قصاص یا گذشت دارند یا ولی انان میتواند تا زمان بلوغ صغیر یا سلامت مجنون منتظر بمانند اما اگر برخی اولیای دم عاقل  وبالغ باشند میتوانند مرتکب را قصاص کنند.

 

 

سامانه وکیلوند به منظور سهولت دسترسی به وکلا و مشاوران حقوقی متخصص تاسیس گردیده است برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد ازدواج موقت بدون اجازه همسر در کانال تلگرام موضوعات حقوقی  وکیلوند عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی وکیلوند نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی  به سوالات شما عزیزان پیرامون ازدواج موقت بدون اجازه همسر پاسخ دهند.

 

 

شرایط اعمال قصاص

قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 شرایط اعمال مجازات قصاص را بیان کرده است که در زیر آن ها را مشاهده می کنید:

اولین شرط اعمال قصاص، یکی بودن دین مرتکب و قربانی است؛ بنابراین اگر مرتکب مسلمان و قربانی کافر باشد، قصاص صورت نمی گیرد.

مجازات قصاص نسبت به پدر و جد پدری قربانی انجام نمی شود؛ بنابراین اگر مرتکب پدر یا جد پدری قربانی باشد، اعمال قصاص ممکن نیست.

عاقل بودن و مجنون نبودن مرتکب در حین ارتکاب به جنایت شرط مهمی است؛ بنابراین چنانچه مرتکب در زمان وقوع جنایت مجنون باشد، قصاص برای او اجرا نمی شود.

آخرین شرایط اعمال قصاص مهدورالدم (خون هدر) نبودن قربانی است؛ در صورتیکه این شرط وجود نداشته و قربانی جنایت شخصی باشد که خونش هدر است، مرتکب بابت آن قصاص نخواهد شد.

 

موارد اجرای قصاص

اجرای قصاص برای هر شخصی که مرتکب جرم قتل شده است، طبق ماده 438 قانون مجازات اسلامی صورت می گیرد؛ در ادامه برخی از موارد اجرای قصاص که در متن این ماده آمده، بیان می شود:

چنانچه بعد از اجرای قصاص نفس، قاتل زنده بماند، حق قصاص برای اولیای دم صاحب حقِ قصاص باقی می ماند و می توانند مجددا درخواست قصاص قاتل را داشته باشند.

در صورتی که قاتل در حین اجرای قصاص دچار آسیب شود، مشروط به وجود شرایط قصاص عضو در ولی دم، قاتل حق قصاص عضو او را دارد (باید حق خود را قبل از اجرای قصاص استیفاء، مصالحه یا گذشت کند) و در عین حال حق قصاص نفس برای ولی دم نیز باقی می ماند؛ اما اگر ولی دم قصد قصاص مجدد قاتل را نداشته باشند، قاتل نیز حق قصاص او را نخواهد داشت.

چنانچه قاتل برای فرار از قصاص راضی به گذشت، مصالحه و استیفای حق خود نشود، با شکایت ولی دم، دادگاه مدت مناسبی را برای این کار به قاتل اعلام می کند و اگر باز هم اقدامی نکرد، ولی دم به تعزیر مقرر در قانون محکوم شده و با مطالبه او قصاص نفسِ قاتل اجرا می شود؛ اما حق قصاص عضو همچنان برای ورثه قاتل باقی خواهد ماند.

 

موارد سقوط قصاص

طبق قانون موارد سقوط قصاص در قتل عمد شامل مواردی همچون گذشت ولی دم، گذشت مقتول و فوت قاتل است که در صورت تحقق هر یک از این موارد، حق قصاص ساقط می شود.

گذشت ولی دم: در صورت صدور حکم قصاص برای قاتل، اجرای آن حتمی است؛ اما اگر ولی یا اولیای دم از حق خود بگذرند، خواستار مجازات قاتل نباشند و او را به صورت رایگان و بدون هیچ شرطی ببخشند، حکم قصاص ساقط می شود.

اولیای دم امکان عفو قاتل را در هر مرحله از مراحل دادرسی، شروع رسیدگی یا صدور حکم دارند.

گذشت مقتول: این مورد نیز موجب اسقاط مجازات قصاص خواهد شد؛ به این صورت که اگر قتل عمدی باشد و فردی مقتول قبل از فوت خود قاتل را ببخشد، قصاص ساقط می شود و اولیای دم حتی پس از فوتِ مقتول حق قصاص نخواهند داشت.

فوت قاتل: چنانچه قاتل در هر زمان و به هر علتی فوت کند، مجازات قصاص و دیه از او ساقط می شود و اولیای دمِ مقتول نیز حق مطالبه دیه از اموال قاتل را ندارند. 

 

تفاوت قصاص و اعدام

بسیاری از افراد قصاص و اعدام را یک چیز دانسته و تفاوت این دو را تشخیص نمی دهند؛ اما در واقع این دو تفاوت های زیادی با یکدیگر دارند.

در عرف تصور می شود که قصاص کردن به معنای اعدام است؛ ولی قصاص علاوه بر اعدام موارد دیگری را نیز شامل می شود.

اعدام نوعی قصاص می باشد؛ اما قصاص شامل قصاص نفس و قصاص عضو بوده و از اعدام گسترده تر است. برای مثال زمانی که فردی در اثر درگیری مجروح و نقص عضو می شود، در صورت وجود شرایط لازم می تواند قصاص عضو مرتکب را بخواهد و همان عضو او را به همان نحوی که خودش آسیب دیده، قصاص نماید.

بنابراین قصاص همیشه به معنای اعدام نیست و در مواردی که مرتکب آسیبی به اعضای بدن دیگری وارد کند، مجازات قصاص عضو برای او اجرا می شود.

دومین تفاوتی که بین مجازات قصاص و اعدام وجود دارد، این است که قصاص فقط مختص جرائم مستوجب قصاص می باشد؛ اما مجازات اعدام برای برخی از جرائم حدی یا تعزیری (مانند جرائم مواد مخدر) نیز در نظر گرفته می شود.

 

شرایط قصاص قاتل

مجازات جرم قتل بسته به عمدی یا غیر عمدی بودن آن متفاوت است و شامل قصاص عضو، قصاص نفس (اعدام) و دیه می باشد.

مهم ترین شرط قصاص نفس، عمدی بودن قتل و وجود قصد فعل و قصد نتیجه در قاتل است که مسئولیت شناسایی این امر (عمدی بودن) بر عهده مراجع صالح رسیدگی می باشد. 

چنانچه قتل از نوع شبه عمد باشد و قاتل قصد فعل داشته باشد؛ اما قصد نتیجه در او نباشد، امکان صدور حکم قصاصِ نفس برای قاتل وجود ندارد و باید مجازات دیه یا حبس برای او در نظر گرفته شود.

در قتل خطای محض نیز امکان قصاص قاتل وجود ندارد؛ زیرا او فاقد قصد فعل و قصد نتیجه است. به طور مثال زمانی که شخص نابالغ یا دیوانه ای اقدام به قتل دیگری کند، عمل او از نوع خطای محض بوده و قابل قصاص نیست و سرپرست او باید دیه قتل را به خانواده مقتول بپردازد.

دومین شرط صدور حکم قصاص برای قاتل، تقاضای ولی یا اولیای دم مقتول است؛ زیرا اگر اولیای دم از حق قصاص خود بگذرند یا فقط قصد دریافت دیه را داشته باشند، قصاص یا اعدام قاتل صورت نخواهد گرفت.

 

قصاص قتل اکراهی

نحوه قصاص در قتل اکراهی به این صورت است، کسی که شخصی را مجبور به قتل دیگری می کند یا دستور قتل دیگری را می دهد، مستوجب قصاص می باشد و آن شخص اکراه کننده یا آمر نیز به حبس ابد محکوم می شود؛ زیرا اکراه در قتل مجوز قتل نبوده و مشمول مجازات قتل عمد نمی باشد.

چنانچه اکراه شونده طفل غیر ممیز با مجنون باشد، فقط اکراه کننده محکوم به قصاص است؛ اما اگر اکراه شونده طفل ممیز بوده، نباید قصاص شود و عاقله او باید دیه را بپردازند و اکراه کننده مستوجب مجازات حبس ابد خواهد بود و به آن محکوم می شود.

 

قصاص قتل مشارکتی

نحوه قصاص در قتل مشارکتی به این صورت است، اگر دو یا چند مرد مسلمان به صورت مشترک مرد مسلمان دیگری را به قتل برسانند، در صورت اجازه مرجع صالح، ولی دم می تواند تمامی آن ها را قصاص کند.

نحوه پرداخت دیه به قاتلین (برای اجرای قصاص) نیز شامل موارد زیر است:

• اگر دو نفر باشند، باید به هر یک از آن ها نصف دیه پرداخت شود.
• اگر سه نفر باشند، باید به هر یک از آن ها دو ثلث دیه پرداخت شود.
• اگر چهار نفر باشند، باید به هر یک از آن ها سه ربع دیه پرداخت شود.

 

شرایط قصاص عضو

برای اجرای مجازات قصاص عضو، علاوه بر شرایط قصاص نفس، در نظر داشتن شرایط زیر نیز لازم است:

• تساوی اعضا در سالم بودن
• تساوی اعضا در اصلی بودن
• تساوی در محل عضو مجروح یا مقطوع
• قصاص نباید موجب تلف جانی یا عضو دیگری از او شود.
• قصاص نباید متجاوز از اندازه جنایت باشد.