انواع خیار در حقوق

خیار به معنی اختیار می‌باشد و به معنای اختیار فسخ معامله است و شما کاربران محترم احتمالا با واژه خیار آشنایی خواهید داشت و یا اینکه حداقل نام آن به گوشتان خورده است در این مقاله شما را با معنی و مفهوم خیار و انواع خیار در قانون آشنا خواهیم کرد پس در ادامه همراه ما باشید؛

مطابق ماده ۳۹۶ قانون مدنی خیارات به ده دسته تقسیم میشود که خیار مجلس و خیار حیوان و خیار شرط و خیار تاخیر ثمن و خیارت رویت و خیار غبن و عیب و تدلیس و تبغض صفقه و خیار تخلف شرط از انواع آن است .

البته باید توجه داشت که در جامعه امروزی از این خیار استفاده نمیشود و به عبارت دیگر مقرره مذکور در ماده ۳۹۷ از قوانین متروک است .

مطابق ماده ۳۹۸ قانون مدنی اگر معامله ای صورت بگیرد و مبیع حیوان زنده باشد طرف دیگر ظرف سه روز اختیار فسخ معامله را خواهد داشت .

اگر هم مبیع و هم ثمن حیوان باشد هر دو طرف اختیار فسخ معامله را خواهند داشت و اختیار فسخ در این موارد مختص حیوان زنده است نه حیوانی که به صورت مرده و بی جان معامله میشود .

ممکن است قراردادی منعقد شود و در آن شرط کنیم که یکی از طرفین یا شخص ثالثی اختیار فسخ معامله را داشته باشد 

تنها خیاری که ممکن است به شخص ثالث نیز اختیار فسخ معامله را بدهد خیار شرط است .

خیار شرط ممکن است متصل باشد یا منفصل اگر متصل باشد از زمان وقوع معامله محاسبه میشود و اگر منفصل باشد از زمانی که بین طرفین توافق شده است  محاسبه خواهد شد .

باید توجه داشت که باید برای خیار شرط مدت تعیین شود و در غیر این صورت مطابق ماده ۴۰۱ هم شرط خیار و هم بیع باطل است .

بر اساس ماده ۴۱۶ هر یک از متعاملین که در معامله غبن فاحش داشته باشد بعد از علم به غبن حق فسخ معامله را دارد

اما خیار غبن چیست ؟

خیار غبن معمولاً در جایی پدید می آید که توازن بین مبیع و ثمن وجود ندارد و شخص متضرر از این عدم توازن مطلع نباشد .

فرض کنید شما خانه ای را در شهری از شخصی خریده اید و مبلغی را پرداخت کرده و پس از آن مطلع میشوید که قیمت آن خیلی کمتر از مبلغ پرداخت شده بوده است که در اینجا شما خیار غبن خواهید داشت .

باید توجه داشت که خیار غبن در کنار خیار تدلیس و رویت و خیار عیب از خیارات فوری است .

یعنی به محض اطلاع باید خیار خود را اعمال کرد و برای اعمال این خیار و تمامی خیارات بایستی اظهارنامه ای را به شخص طرف معامله داد و در آن فسخ معامله را اعلام نمود و پس از آن تأیید فسخ معامله را خواست به این صورت که دادخواستی مبنی بر آن تنظیم نموده و آن را در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت نمایید .

قانون گذار در ماده ۴۲۲ قانون مدنی و چند ماده پس از آن به بیان احکام و شرایط خیار عیب پرداخته است 

خیار عیب تنها خیاری است که به ذی الخیار یعنی صاحب خیار دو حق میدهد یکی حق فسخ یا دریافت ارش .

اما ارش چیست ؟

ارش مابه التفاوت مبیع سالم و معیوب است که توسط کارشناس با شرایط خاص خود محاسبه و ارزیابی میشود و متضرر تعلق خواهد گرفت .

مطابق مقرره ۴۲۳ قانون مدنی عیبی موجب فسخ است که مخفی باشد یعنی مشتری در زمان انعقاد معامله آگاه نباشد حالا چه عیب واقعاً مخفی باشد یا نه عیب مشهود است اما مشتری متوجه عیب نشده است .

اشاره به این نکته نیز ضروری است که بر اساس ماده ۴۲۶ قانون مدنی تشخیص عیب بر اساس عرف است به طور مثال نصب کولر در منازل در جنوب کشور مرسوم و متعارف است پس اگر کولر بر روی خانه نصب نباشد عیب کالا محسوب میشود ، اما همین امر در مناطق غرب کشور از عیب کالا نیست .

گفتیم که خیار عیب تنها خیاری است که دو حق را به ذی الخیار میدهد یکی حق فسخ و دیگری ارش .

اما در پاره ای از موارد شخص متضرر حق فسخ ندارد و فقط میتواند ارش بگیرد که در ماده ۴۲۹ قانون مدنی به این موضوع اشاره شده است .

اگر مبیع نزد و در ید مشتری تلف شود و یا اینکه مشتری مبیع را به شخص دیگر منتقل کند متضرر حق فسخ نخواهد داشت و فقط میتواند ارش بگیرد .

در صورتی که در مبیع تغییری حاصل شود به طور مثال پارچه تبدیل به کت و شلوار یا لباس شود ، گندم تبدیل به آرد شود در این وضعیت نیز مشتری تنها حق دریافت ارش خواهد داشت .

اگر مبیع در ید مشتری یک عیب جدید پیدا کند مشتری حق فسخ ندارد و فقط میتواند ارش بگیرد مگر اینکه در زمان خیار مختص مشتری باشد یعنی مشتری یکی از این سه خیار را داشته باشد خیار حیوان ،شرط یا مجلس  که در این موارد مشتری هم خیار فسخ دارد و هم میتواند اگر بخواهد بجای فسخ از ارش استفاده کند .

جهت کسب اطلاعات بیشتر در خصوص انواع خیار در حقوق و به دست آوردن راهکارهای آن میتوانید به وکلا و مشاوران و کارشناسان حقوقی سایت وکیلوند اولین استارتاپ حقوقی ایران مراجعه نمایید.