سازوکار حواله‌ها به علت ایمن نبودن مسیرهای تجاری شکل گرفت. راهزنان و سارقان از ان جایی که می‌دانستند تاجرها اکثر اوقات پول کثیری همراه دارند، از هر ترفندی برای به دست آوردن آن پول استفاده می‌کردند. در ابتدا تاجران به این فکر افتادند که با به کارگیری افراد خبره و شمشیرزنان زبردست در مقابل راهزنان از خود و اموالشان حفاظت کنند. اما این مورد هم مشگل گشا نبود و پروسه غارت اموال و سکه‌ها همچنان ادامه داشت.

 

د‌‌‌ر ماد‌‌‌ه 724 قانون مد‌‌‌نی اشاره کرد‌‌‌ه است.عقد‌‌‌ حواله بین محیل و محتال منعقد‌‌‌ ‌شد‌‌‌ه و با قبول محال‌علیه (شخص ثالث) تکمیل می‌شود‌‌‌.بر اساس ماد‌‌‌ه 725 قانون مد‌‌‌نی، «حواله محقق نمی‌شود‌‌‌؛ مگر با رضای محتال و قبول محال‌علیه.»ح واله  عقدی است که به موجب آن طلب شخصی از ذمه مدیون به ذمه شخص  ثالث منتقل می گردد وجزو عقود معین و لازم است . عقد حواله با سه اراده منعقد می شود. به مدیون محیل به طلبکارمحتال و به شخص ثالث  محال علیه می گویند. حواله عقدی است که به موجب آن طلب شخصی از ذمه مدیون به ذمه شخص  ثالث منتقل می گردد . 

اثر عقد حواله ، انتقال دین از ذمه محیل  یا مدیون به محال علیه یا شخص ثالثی است که حواله بر عهده او صادر می شود 

 به طور مثال : محمد به حسین 100 میلیون بدهکار است و محمد ، حسین را برای دریافت طلبش به علی ارجاع می دهد که به ترتیب محمد را محیل ، حسین را محتال و علی را محال علیه می گویند .

نکته قابل ذکر این است  که در عقد حواله اگر محال علیه قبول نکند که بدهی دیگر را بپردازد عقد حواله واقع نمی گردد.

رابطه طرفین عقد حواله

چون حواله یک عقد تبعی است در عقد حواله محیل باید به محتال بدهکار باشد اگر محیل به محتال بدهکار نباشد  حواله باطل است چون دینی وجود ندارد.

 

رابطه محیل و محال علیه به این شکل است که محیل از محال علیه طلبی ندارد به عبارت دیگر فردی که قبول می کند طلب طلبکار را بدهد در حقیقت خود به آن فردی که طلبش را می دهد بدهی ندارد

 

حواله د‌‌‌ارای آثار زیر است

1- برائت ذمه مدیون یا محیل

بر اثر حواله، رابطه حقوقی بین مدیون و دائن قطع می گردد و در عوض  آن رابطه حقوقی میان د‌‌‌ائن (محتال) و محال‌علیه برقرار می گردد که این کاربا قبول محال‌علیه صورت می پذیرد.

2- اشتغال ذمه محال‌علیه

پس از تحقق حواله، ذمه محیل از د‌‌‌ینی که حواله د‌‌‌اد‌‌‌ه است، بری و ذمه محال‌علیه مشغول می‌شود‌‌‌.» (مفاد‌‌‌ ماد‌‌‌ه 730 قانون مد‌‌‌نی)

حواله را نمی توان فسخ کرد چون عقدی لازم است مگر این که د‌‌‌لیل قانونی باشد‌‌‌؛ مانند‌‌‌ اختیار فسخ محتال به د‌‌‌لیل اعسار یا تنگ‌د‌‌‌ستی محال‌علیه د‌‌‌ر صورت جهل محتال درزمان عقد‌‌‌ یا ‌که خیار فسخی شرط  گردیده باشد یا به طریق خیار تخلف از شرط فسخ کنند

‌‌‌

الف)عدم وجود شرایط اساسی صحت عقد‌‌‌ از قبیل قصد‌‌‌ طرفین و فقد‌‌‌ان شرایط اساسی ماد‌‌‌ه 190 قانون مد‌‌‌نی.

بر اساس این ماد‌‌‌ه، «برای صحت هر معامله شرایط ذیر لازم است:

۱- قصد‌‌‌ طرفین و رضای آنها.

۲- اهلیت طرفین.

۳- موضوع معین که مورد‌‌‌ معامله باشد‌‌‌.

۴- مشروعیت جهت معامله.»

ب) هنگامی که در درحواله به هر دلیلی دین از بین برود‌‌‌ یا این‌ که باطل باشد‌‌‌.زیرا پایه و اساس عقد حواله دین است.

بر اساس ماد‌‌‌ه ۷۳۳ «اگر د‌‌‌ر بیع، بایع (فروشند‌‌‌ه) حواله د‌‌‌اد‌‌‌ه باشد‌‌‌ که مشتری ثمن را به شخصی بد‌‌‌هد‌‌‌ یا مشتری حواله د‌‌‌اد‌‌‌ه باشد‌‌‌ که بایع ثمن را از کسی بگیرد‌‌‌ و بعد‌‌‌ بطلان بیع معلوم شود‌‌‌، حواله باطل می‌شود‌‌‌ و اگر محتال، ثمن را اخذ کرد‌‌‌ه باشد‌‌‌، باید‌‌‌ مسترد‌‌‌ د‌‌‌ارد‌‌‌ اما اگر بیع به واسطه‌ فسخ یا اقاله منفسخ شود‌‌‌، حواله باطل نیست اما محال‌علیه مبرا می شود و مشتری یا همان بایع می‌توانند‌‌‌ به یکد‌‌‌یگر رجوع کنند‌‌‌. مفاد‌‌‌ این ماد‌‌‌ه د‌‌‌ر مورد‌‌‌ تعهدات دیگر هم برقرار است.»با عقد‌‌‌ حواله و پذیرفتن ان توسط مشتری، د‌‌‌ین بایع به مشتری منتقل می شود و ذمه مشتری از د‌‌‌ینی که بر بایع د‌‌‌ارد‌‌‌،مبرا می‌ گردد. اگرمشخص شود‌‌‌ که بیع باطل شود و مشتری دینی نسبت به بایع ند‌‌‌اشته باشد، حواله هم باطل است؛ زیرا حواله بد‌‌‌ون مورد‌‌‌ بود‌‌‌ه است.عقد‌‌‌ حواله میان محیل و محتال منعقد می شود و با پذیرش محال علیه کامل می‌شود‌‌‌. حالا اگر محال‌علیه مد‌‌‌یون محیل نباشد‌‌‌، حواله فقط د‌‌‌ارای یک جنبه و اثر یعنی انتقال د‌‌‌ین از ذمه محیل به ذمه محال‌علیه است که بنا بر درخواست محیل صورت می‌گیرد‌‌‌. محال‌علیه نیز بعد ازقبولی د‌‌‌ر حکم ضامن است.

 

اسناد تجاری حواله یا برات دارای مزیت های متعددی می باشد که در زیر تعدادی از آن ها را برای آشنایی بیشتر شما بیان می کنیم:

•    عدم نیاز به حمل و نقل مستقیم پول نقد و تسهیل در جابهجایی

•    بالا رفتن ضریب امنیت در معاملات و کاهش سرقت

•    تسهیل در مبادلات و شکوفایی اقتصادی

•    افزایش توانایی کسب و خلق پول

•    سهولت در نگهداری وجوه

•    و...

معایب حواله چیست؟

در کنار تمام مزیت هایی که برای حواله وجود دارد، باید به معایب استفاده از این اسناد تجاری نیز اشاره شود؛ در ادامه برخی از مشکلات استفاده از برات را مشاهده می کنید:

•    عدم ثبت قانونی اکثر حواله ها و افزایش کلاهبرداری و کاهش اعتبار

•    وجود حواله های تقلبی

•    کاهش ارزش حقیقی حواله ها در طول زمان و به دلیل نوسانات ارزش پول

•    صدور و انتشار حواله بدون پشتوانه

•    و...

شرایط صدور حواله چیست؟

در ماده 223 قانون تجارت شرایط صدور حواله ذکر شده است که رعایت آن ها موجب افزایش اعتبار این اسناد خواهد شد، این شرایط شامل موارد زیر می باشد:

امضاء یا مهر برات دهنده، قید کلمه برات در روی ورقه، تاریخ تحریر (روز، ماه و سال)، اسم شخصی که باید برات را تادیه کند، تعیین مبلغ برات، تاریخ تادیه وجه برات، مکان تادیه وجه برات اعم از اینکه محل اقامت محال علیه باشد یا محل دیگر، اسم شخصی که برات در وجه یا حواله کرد او پرداخته می شود و تصریح به اینکه نسخه اول یا دوم یا سوم یا چهارم الی آخر است.

 

ظهرنویسی حواله چگونه است؟

ظهر نویسی حواله ممکن است با هدف و منظور خاصی انجام شود؛ اهدافی همچون انتقال مالکیت حواله، اعطای وکالت به شخصی برای وصول وجه حواله و وثیقه گذاری حواله، نمونه هایی از آن است.

انتقال و ظهرنویسی سند تجاری حواله یا برات علاوه بر تبعیت از قواعد عمومی صحت قراردادها (ماده 190 قانون مدنی) نیازمند رعایت تشریفات دیگری همچون تسلیم حواله یا برات نیز می باشد؛ اما به طور کلی ظهرنویسی همیشه الزامی نیست و ممکن است این اسناد بدون نیاز به ظهرنویسی انتقال یابند.

 

نقش حواله در دوران معاصر چیست؟

سند تجاری حواله یا برات به دلیل برخورداری از مزایای مختلف، در طول زمان پیدایش خود تا کنون، با وجود تغییرات و نوساناتی که داشته، همچنان قدرت خود را حفظ نموده است و در زندگی ما (به صورت مستقیم یا غیر مستقیم) نقش مهمی را ایفا می کند؛ در ادامه با مواردی از نقش حواله ها در دوران معاصر بیشتر آشنا خواهید شد:

حواله خرید و فروش در بازار سهام: اگر کمی عمیق تر فکر کنیم، متوجه می شویم که معاملات بورس و خرید و فروش در بازار سهام نیز به نوعی با حواله ها مرتبط است؛ برای مثال در زمان عرضه اولیه، اشخاص حقیقی و حقوقی مبلغ معینی را پرداخته و در برابر آن سندی دریافت می نمایند که سند مذکور اثبات کننده مالکیت آن ها بر تعداد مشخصی از سهام یک شرکت می باشد و در بازار به عنوان سند حواله قابل معامله خواهد بود.

حواله پیش فروش خودرو: این نوع حواله یکی از شناخته شده ترین انواعِ سند تجاری مذکور می باشد؛ معمولاً اشخاص برای خرید اتومبیلی که هنوز تولید نشده، مبلغی را به شرکت های سازنده می پردازند و در مقابل آن شرکت نیز حواله ای که نشان دهنده پرداخت مبلغ اتومبیل است را به این اشخاص اعطا می کنند.

حواله ارزی: نوع دیگری از سند تجاری برات یا حواله وجود دارد که بیشتر برای ارسال پول به خارج از کشور مورد استفاده قرار می گیرد؛ زیرا میزان ارز قابل حمل به خارج از کشور محدود می باشد و معمولا افراد برای حمل آسان تر و بیشتر ارز از این نوع حواله های بهره می برند.

بن های خرید: در سال های اخیر استفاده از بن های خرید در میان موسسات و شرکت های مختلف رواج بسیار زیادی یافته است و در واقع نوعی حواله محسوب می شوند. نحوه استفاده از آن ها نیز به این شکل است که کارمندان و پرسنل می توانند به جای پول نقد این بن ها را در زمان خرید خود به فروشگاه ارائه دهند و فروشگاه نیز در زمان مشخصی این بن ها را به شرکت مربوطه تحویل می دهد و پول خود را از آن ها دریافت می نماید.

کارت بانکی: این مورد یکی از ملموس ترین و رایج ترین موارد استفاده از حواله می باشد؛ زمانی که حسابی در بانک افتتاح و مبلغی به عنوان سپرده در آن ذخیره می شود، بانک به عنوان حواله دار و افتتاح کننده حساب به عنوان گیرنده حواله محسوب می شوند و امکان استفاده از اعتبار حواله (سپرده بانکی) به وسیله کارت بانکی برای آن ها فراهم می شود.

بیمه درمانی: استفاده از بیمه درمانی یکی دیگر از نمونه های کارکرد حواله است؛ زیرا زمانی که افراد حق بیمه خود را به شرکت های بیمه می پردازند، یک دفترچه به آن ها اعطا می شود که نقش حواله را دارد و افراد با استفاده از آن می توانند پول کمتری را بابت هزینه های درمانی بپردازند و در مقابل مراکز درمانی (بیمارستان، آزمایشگاه و...) با ارائه این برگه ها به بیمه مربوطه پول خود را از آن ها دریافت خواهند کرد.

 

حواله های بانکی را بیشتر بشناسید

یکی از مهم ترین کارکرد های حواله، در امور بانکی است، در کشور ما در سال 1385 برای نخستین بار حواله الکترونیکی پول از یک حساب به حساب بانکی دیگر روی داد که آن زمان با نام تسویه و انتقال آنی وجه شناخته شد. 

پس از آن این امکان بسیار گسترش یافت و پیشرفت کرد؛ به طوری که امروزه روش های مختلفی برای حواله های بانکی وجود دارد و تعدادی از آن ها در ادامه بیان شده است:

سامانه سانتا یا تسویه ناخالص آنی: این سامانه جهت افزایش سرعت و امنیت مبادلات بین بانکی ایجاد شده است و از طریق اختصاص یک کد 16 رقمی به هر حواله بانکی، امنیت لازم را برای انتقال وجوه تامین می نماید. انتقال وجه از سامانه ساتنا بدون نیاز به پرداخت کارمزد انجام می شود و امکان انتقال پول از انواع حساب به حساب های دیگر وجود دارد.

سامانه پایاپای الکترونیکی (پایا): دومین نوع از حواله های بانکی، سامانه پایا می باشد که جهت مبادلات پولی بین بانک های کشور راه اندازی شده است. این سامانه امکان انتقال وجه از یک حساب به یک یا چند حساب دیگر (در بانک های مختلف) را فراهم نموده است.

سیستم پایا فعالیت های انتقال وجه را زیر نظر بانک مرکزی انجام می دهد و از توانایی های خاصی برخوردار است؛ به طور مثال امکان پرداخت الکترونیکی اقساط تسهیلات را فراهم نموده یا جهت پرداخت حقوق و مستمری کارکنان و بازنشستگانِ سازمان های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد.

 

آشنایی با سامانه های حواله بانکی

در این قسمت قصد داریم به طور کلی تعدادی از سامانه های حواله بانکی خارجی و بین المللی را جهت آشنایی بیشتر شما عزیزان ذکر کنیم؛ در زیر اسامی تعدادی از این سامانه های را مشاهده می کنید:

• سامانه PayPal
• سامانه      Web Money 
• سامانه Western Union
• سامانه MoneyGram
• سامانه Skrill 
• سامانه Perfect Money
• سامانهNeteller