«صفر تا صد عسروحرج؛ طلاق به درخواست زن»
قوانین موضوعه ایران در خصوص طلاق بیشتر تمایل به حمایت از مرد را داشته و تنها برای زوج این حق را متصور شده که هر زمان تمایل به طلاق همسر خود داشت با پرداخت حقوق مالی ، وی را طلاق بدهد اما این موضوع در خصوص زوجه بسیار متفاوت بوده ، وی نمی تواند هر زمان که تمایل داشت درخواست طلاق بدهد مگر آنکه عدم تعهد و انجام یکی از شروط مندرج در عقدنامه توسط زوج را در محکمه اثبات نماید و یا عسر و حرج زوج را ثابت نماید تا موفق به دریافت حکم طلاق شود ، در ادامه به بررسی عسرو حرج و شرایط آن می پردازیم.
عسر و حرج چیست؟
حرج در قرآن به معنای سختی،گناه، تنگی به کاربرده شده و عسر به معنای دشوار،صعب و تنگ مورد استفاده قرار گرفته.
معنای عسر و حرج در رابطه زوجین از این معانی گرفته شده بدین منظور که هرگاه ادامه زندگی مشترک برای زوجه سخت و مشقت بار باشد و از لحاظ عقل هم ادامه زندگی مشترک برای زوجه زیان بار باشد در این شرایط زوجه این حق را دارد که درخواست طلاق خود را بدلیل عسر و حرج به دادگاه تقدیم نماید.
منبع قانونی عسر و حرج
در خصوص منبع قانونی عسر و حرج باید به ماده 1130 قانون مدنی رجوع کرد، در تبصره این ماده تعریفی از عسر و حرج آمده بدین معنا که شرایط و وضعیتی به وجود آید که ادامه زندگی مشترک برای زوجه همراه با مشقت و سختی باشد و ملاک تشخیص این موضوع نظر قاضی بوده. همچنین در متن ماده قانونگذار بیان داشته در صورتی که ادامه زندگی موجب عسر و حرج زوجه باشد، وی می تواند بر اساس این موضوع در خواست طلاق خود را از حاکم شرع به عمل آورد و در صورت اثبات این امر دادگاه زوج را مجبور به طلاق زوجه می نماید چنانچه این اجبار میسر نشود زوجه به اذن حاکم شرع طلاق داده می شود.
قوانین جدید طلاق از طرف زن
قانون طلاق ماده 1133 به مردان اجازه داده است که زن خود را هر زمان که بخواهند طلاق دهند. اما در شرایط خاصی، زن می تواند تقاضای طلاق کند، از جمله:
به حکم ماده ۱۱۲۹ قانون مدنی
در صورت امتناع شوهر از پرداخت نفقه و عدم اجرای حکم دادگاه، زوجه می تواند برای طلاق به حاکم مراجعه کند و حاکم شوهر را مجبور به طلاق کند. شوهر نیز قادر به پرداخت نفقه نیست.
به موجب ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی
در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه (سختی و مشقت در زندگی) باشد، زن می تواند به حاکم شرع تقاضای طلاق نماید. در صورتی که عسر و حرج در دادگاه ثابت شود، دادگاه می تواند زوج را به طلاق اجباری کند و در صورت عدم امکان، زوجه توسط حاکم شرع طلاق می گیرد.
طبق ماده ۱۰۲۹ قانون مدنی
زن شخصی که 4 سال تمام غایب و مفقود الاثر بوده باشد می تواند از او تقاضای طلاق کند. طبق ماده 1023 حاکم در این صورت او را طلاق می دهد. محکمه طبق ماده 1023 قانون طلاق در جراید محل و روزنامه کثیرالانتشار تهران سه نوبت به فاصله یک ماه آگهی می کند. در مورد حیات غایب اگر یک سال از اولین تاریخ اعلان او گذشته باشد، حکم موت فرضی صادر خواهد شد.
درخواست صدور حکم طلاق با استفاده از ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی
ماده قانونی مذکور به طرفین عقد اجازه داده است که هر شرطی را که مخالف با مقتضای عقد مزبور نباشد، از قبیل عقد ازدواج یا عقد لازم دیگر اضافه کنند. مثلاً فرض کنید شرطی وجود داشته باشد که اگر شوهر با زن دیگری ازدواج کند یا انفاق را ترک کند یا به جان زن سوءقصد یا به قدری بدرفتاری کند که زندگی مشترک آنها غیر قابل تحمل شود، زن باید وکیل باشد که پس از اثبات شرط، خود را محکمه و صدور حکم نهایی مطلقه کند.
طلاق به درخواست زن به دلیل عسر و حرج
در مواردی نیز زنان می توانند بدون رضایت شوهر طلاق بگیرند که دادگاه را متقاعد کنند که زندگی خانوادگی آنها سخت و غیرقابل تحمل است و طلاق او به دلیل عسر و حرج است.
در هر ازدواجی مواردی از طلاق زوجه به دلیل عسر و حرج وجود خواهد داشت، بنابراین تمام موارد عسر و حرج قابل جمع آوری و احصاء نیست و هر زنی ممکن است مصادیق خود را از طلاق زوجه به دلیل عسر و حرج داشته باشد. مواد 1129-1133 و 1130 قانون مدنی به موضوع عسر و حرج زن پرداخته و بر این اساس حکم طلاق را صادر می کند. به عنوان مثال و تمثیل، نمونه های زیر را بیان کرده است:
موارد زیر با تأیید دادگاه صالح از مصادیق طلاق عسر و حرج محسوب می شود:
- ترک زندگی خانوادگی بدون عذر موجه برای حداقل شش ماه متوالی یا نه ماه متناوب در یک سال.
- اعتیاد زوج به مواد مخدر یا مشروبات الکلی که زندگی خانوادگی را مختل می کند و امتناع یا عدم امکان مجبور کردن او به ترک اعتیاد در مدت زمانی که پزشک برای ترک اعتیاد تجویز کرده است. در صورتی که زوج پس از ترک به تعهد خود عمل نکرده یا مجدداً مصرف مواد را شروع کرده باشد، به تقاضای زوجه، طلاق صورت خواهد گرفت.
- در صورتی که زوج به محکوميت قطعی، حبس 5 سال یا بیشتر محکوم شده باشد.
- هر گونه ضرب و شتم يا هرگونه سوء رفتار مستمر شوهر با توجه به وضعیت همسر که معمولاً غیرقابل تحمل است.
- زوج مبتلا به یک بیماری ساری یا بیماری های صعب العلاج یا هر بیماری صعب العلاج دیگری که زندگی مشترک را مختل کند.
در صورتی که در دادگاه عسروحرج زن ثابت گردد، حکم طلاق صادر می نماید. اما این قانون دادگاه را از صدور حکم طلاق در سایر موارد منع نمی کند.
همچنین دادگاه می تواند زنان را هنگام انجام کارهایی که برای آنها سخت و غیر قابل تحمل است، این موارد را از مصادیق عسر و حرج بداند و طلاق صارد نماید در مجموع مهم ترین از مصادیق عسر و حرج را می توان به سه عامل نسبت داد:
- عوامل شخصى
- عوامل خارجى و واقعى
- عوامل طبيعى يا حقيقى
مصادیق عسر و حرج
در قسمت های قبل چگونگی تعریف عسر و حرج و زوجه از منظر قانون مدنی بیان شد و پیشنهاد شد که که موارد عسر و حرج زوجه و مصادیق آن می تواند شامل هر موضوعی باشد که زندگی را برای او سخت کند. از موارد و مصادیق عسر و حرج زوجه در تبصره ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی که زن می تواند برای طلاق به دادگاه ثابت کند عبارتند از:
ماده 1130 قانون مدنی مصادیق عسرو حرج را اینگونه بیان داشته:
ترک زندگی مشترک توسط زوج بدون عذر موجه به مدت حداقل شش ماه یا نه ماه متناوب در یک سال.
اعتیاد زوج به هر یک از مواد انواع مواد مخدر یا مشروبات الکلی که بنیان خانواده را خدشه دار و سست می کند و عدم امکان یا امتناع وی به ترک اعتیاد در مدت مقرر شده توسط پزشک.
محکومیت قطعی زوج به حبس پنج سال به بالا.
سوء رفتار و ضرب و شتم زوج که عرفا برای زوجه قابل تحمل نباشد.
ابتلای زوج به یک بیماری صعب العلاج که زندگی مشترک را بری زوجه مختل کند.
باید توجه اشت که در انتهای این ماده بیان شده موارد عسر و حرج تنها موارد بیان شده در این ماده نمی باشد و اگر در موارد دیگری عسر و حرج زن ثابت شود، دادگاه می تواند زوج را اجبار به طلاق کند.
بررسی کامل مصادیق ماده 1130 قانون مدنی ( عسروحرج)
ترک زندگی مشترک:
از آنجایی که ترک زندگی مشترک موجب عسروحرج است باید بدانیم که آیا هر نوع ترکی شرایط عسروحرج را ایجاد خواهد کرد؟
در خصوص باید به این موارد توجه کرد:
الف ) زوج باید بدون عذر موجه و دلیل، زندگی را ترک کرده باشد. در قانون عذر موجه آن دلیلی است که قانون آن را موجه بداند بعنوان مثال اگر زوج برای انجام کاری به کشور دیگری سفر کرده و به سبب وقوع جنگ مجروح شده و قادر به بازگشت نباشد، زوجه نمی تواند بر اساس این غیبت درخواست طلاق بدهد.
ب) اثبات موجه بودن ترک زندگی بر عهده زوج است و درصورتی که موفق به اثبات این امر نشود دادگاه وی را مجبور به طلاق خواهد نمود.
ج) باید توجه داشت که هر ترکی موجب ایجاد شرایط عسر و حرج نشده و این مدت ترک باید مشخص و حداقل شرایط قانونی این ماده یعنی حداقل شش ماه و یا نه ماه متناوب در یکسال را دارا باشد. بار اثبات این موضوع بر عهده زوجه است و درصورتی که نتواند این امر را اثبات نماید، عسروحرج به وقوع نمی پیوندد.
اعتیاد زوج:
در خصوص اعتیاد زوج باید بررسی شود کدام نوع از اعتیاد موجب عسر و حرج است آیا هر نوع اعتیادی شرایط عسر و حرج را برای زوجه فراهم می نماید؟
الف) اعتیاد زوج به مواد مخدر باید به گونه باشد که بر پایه و اساس زندگی خلل وارد کند و ادامه زندگی غیر ممکن شود در صورتی که زوج اعتیاد کمی به مواد مخدر کم خطر داشته باشد به نحوی که قابل درمان باشد، زوجه نمی تواند درخواست طلاق بر اساس این قاعده را بدهد.
ب) تشخیص این موضوع که زوج چه مدت زمان فرصت ترک دارد بر اساس نظر پزشک معالج وی می باشد چنانچه زوج در مدت مقرر موفق به ترک شود و این امر توسط پزشک تایید شود شرایط عسروحرج از بین خواهد رفت در غیر اینصورت زوجه می تواند طلاق خود را به حکم دادگاه بگیرد.
محکومیت قطعی بیش از پنج سال:
چنانچه زوجه قصد داشته باشد در زمان محکومیت زوج درخواست طلاق به دلیل عسروحرج بدهد باید دو نکته را رعایت کند:
الف) محکومیت باید قطعی بوده و تعلیقی نباشد چنانچه محکومیتی تعلیقی باشد و یا هنوز قطعی نشده باشد زوجه نمی تواند از این شرط استفاده نماید.
ب) زوجه در زمان حبس زوج باید درخواست گواهی عدم امکان سازش بدهد چراکه با پایان مدت حبس عسروحرج هم نیز از بین خواهد رفت و دیگر زوجه نمی تواند بعد از گذشت مدت حبس از طریق عسروحرج اقدام به طلاق نماید.
ضرب و شتم و سوء رفتار زوج:
ضرب و شتم و سوء رفتار زوج باید مستمر بوده و تحمل این موضوع متناسب با وضعیت زوجه نباشد. شایع ترین علت عسروحرج سوء معاشرت بوده. سوء رفتار باید مستمر باشد و درصورتی که یک یا دوبار این امر توسط زوج صورت گرفته باشد دلیل بر سوء رفتار وی نبوده و ملاک تشخیص آن عرف است.
بیماری صعب العلاج:
نظر قانون گذار در این خصوص بیماری های روانی و جسمی است که غیر قابل درمان و یا به سختی درمان خواهند شد و ادامه زندگی مشترک را برای زوجه غیر ممکن می سازد.همچنین درصورتی که زوج مبتلا به یک بیماری مسری مانند ایدز شود بدلیل ایجاد مشقت و سختی در زندگی مشترک برای زوجه، وی می تواند از این قاعده استفاده نماید و درخواست صدور حکم طلاق را بدهد.
شرایط اساسی عسروحرج
از آنجایی که بار اثبات عسروحرج بر عهده زوجه است، اثبات این موضوع نیازمند تحقق شرایطی است که عبارتند از:
سبب عسروحرج باید در زمان درخواست طلاق زوجه وجود داشته باشد:
هدف از عسروحرج جلوگیری از ورود زیان بیشتر به زوجه است و نه جبران ضرر های گذشته بدین معنا که اگر شوهری در گذشته با همسر خود بدرفتاری کرده و یا اعتیاد داشته، خود را اصلاح کرده و شرایط زندگی را به حالت عادی رسانده زوجه نمی تواند بر اساس رفتار گذشته زوج درخواست طلاق بر اسا عسر حرج بدهد در نتیجه باید شرایط سختی و مشقت در زمان درخواست موجود باشد.
ملاک تشخیص عسروحرج عرف است و نمی توان هرگونه سوء معشرت و رفتار را به منزله عسروحرج تلقی کرد در این خصوص باید وضعیت روحی،اخلاقی و اجتماعی زوجین بررسی شود.
بررسی عوامل دیگر عسروحرج
علل حقیقی :
تغییر رفتار زوج در طول زندگی مشترک. بعنوان مثال زوج در زمان عقد دارای شرایط روحی و جسمی سالمی بوده اما پس از مدتی اعتیاد پیدا کرده، حال حتی اگر زوج موفق به ترک اعتیاد شود ولی از لحاظ روحی دچار مشکلاتی شده باشد که شرایط ادامه زندگی را برای زوجه سخت و مشقت بار کند، شرایط عسروحرج برای زوجه وجود خواهد داشت.
عقیم بودن زوج یکی دیگر از شرایط تحقق عسروحرج بوده چراکه هر زنی آرزوی مادر شدن را دارد و این موضوع یکی از اصلی ترین خواسته های وی است درصورتی که زوج عقیم باشد بدلیل ورود ضربه روحی به زوجه، وی می تواند درخواست طلاق بدهد.
عدم تمایل و جلوگیری از بچه دار شدن زوج توسط شوهر نیز می تواند موجب عسروحرج زوجه شود.
علل شخصی :
پرداخت نکردن نفقه توسط زوج می تواند شرایط زندگی را برای زوجه سخت و مشقت بار سازد و از شرایط تحقق عسر و حرج محسوب شود.
رابطه زناشویی نامتعارف نیز می تواند سبب عسروحرج شده به عنوان مثال تمکین زوجه بر اساس قانون یکی از وظایف وی است اما زوج نمیتواند از این حق خود به نحو غیر متعارف استفاده نماید و از این طریق خشونت خود را به زوجه اعمال نماید. بلکه روابط زوجین چه در مسائل جنسی و چه در مسائل دیگر باید متعارف و نیکو باشد.
ازدواج مجدد زوج بدون اخذ رضایت زوجه درواقع نوعی خیانت به زوجه محسوب شده و سبب تحقق شرایط عسروحرج زوجه خواهد شد و چنانچه زوج اقدام به رابطه نامشروع نماید علاوه بر محکوم شدن به مجازات شرایط طلاق برای زوجه فراهم خواهد شد.
شغل زوج مغایر با حیثیت خانوادگی زوجه باشد.
عسر و حرج مهریه
عسر و حرج زوجه ناشی از درخواست طلاق ساده به همراه بذل مهریه و سایر حقوق مالی نیست بلکه می توان ادعا کرد که در صورتی می توان بذل مهریه را دلیل بر عسر و حرج دانست که رفتار وی نامطلوب باشد و زوجه به هر دلیلی غیرقابل تحمل نتواند به ازدواج خود ادامه دهد.
قانون جدید عسر و حرج
قانون الحاق یک تبصره به ماده (1130) قانون مدنی ماده واحده – به موجب قانون مدنی مصوب 14/8/1370 تبصره ذیل به ماده (1130) الحاق می‌شود:
تبصره - عسر و حرج این ماده به معنای به وجود آمدن شرایطی است که زندگی را برای زوجه سخت می کند.
قانون فوق مشتمل بر ماده واحده در جلسه علنی روز یکشنبه مورخ 03 / 07 / 1379 مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 29 / 4 / 1381 با اصلاحاتی به تصویب مجمع تشخیص مصلحت نظام رسیده است.
نکات پایانی
طلاق صادره بر اساس این اصل ، طلاق بائن بوده و دادگاه نمی تواند حکم به طلاق رجعی که در آن شرط رجوع برای شوهر در نظر گرفته شده است.
در خصوص ازدواج موقت باید بیان داشت که معمولا اثبات عسروحرج به سختی صورت خواهد گرفت آن هم به دلیل آزادی بیشتری که زوجه دارد اما چنانچه زوجه درخواست پایان زندگی مشترک را بر اساس عسروحرج بدهد و این امر برای دادگاه محرز شود، حکم به بذل باقی مدت ازدواج موقت خواهد داد. این موضوع در عقد موقت زمانی اهمیت پیدا می کند که زوجه در عسروحرج قصد ندارد حقوق مالی خود را از دست بدهد علی رغم آنکه این حق را دارد با بذل مهریه ، نکاح موقت را منحل نماید در این حالت وی مراتب عسروحرج را از طریق دادگاه اثبات و تقاضای انحلال عقد موقت را میکند تا از این طریق به حقوق مالی خود برسد.
حکم طلاقی که بر اساس عسروحرج صادر می شود به حقوق مالی زوجه لطمه ای وارد نخواهد کرد و زوجه از زمان وقوع عقد مالک مهریه خود بوده مگر اینکه خود از این حق بگذرد.
برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص طلاق به دلیل عسر و حرج به سایت مشاوره حقوقی آنلاین وکیل وند مراجعه نمایید و چنانچه نیاز به مشاوره حقوقی در این زمینه دارید می توانید با وکلای متخصص در این زمینه مشاوره دریافت نمایید.
