زوجه از زمان عقد ازدواج می تواند مهریه را مطالبه کند و در صورت عدم توانایی زوج برای پرداخت آن می بایست قسطی بندی شده و باید به صورت اقساطی پرداخت شود. قسط بندی مهریه مستلزم این است که زوج دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را ارائه کند و به دادگاه این اعسار را ثابت کند.
عبارت اعسار در لغت یعنی رنج و سختی و در اصطلاح به معنای این است که فرد از پرداخت دین خود ناتوان باشد. در قوانین ایران، اعسار به دو طریق: اعسار از هزینه دادرسی و اعسار از پرداخت دیون و حکم دادگاه مورد پیش بینی قرار گرفته است.
در اعسار از هزینه دادرسی فرد قادر به پرداخت هزینه دادرسی و همچنین اقامه دعوا و ادعای خود در دادگاه نیست، بر همین اساس قانون به جهت ممانعت از تضییع حقوق او این امکان را برای شخص (خواهان دعوا) پیش بینی نموده است که به تشخیص و صلاحدید قاضی رسیدگی کننده به موضوع دعوا، از او هزینه دادرسی دریافت نگردد و یا معاف از تأدیه جزئی از هزینه دادرسی گردد.
لیکن در اعسار از پرداخت محکوم به ( منظور حکم صادر گردیده از ناحیه دادگاه رسیدگی کننده به شکایت ) فردی که محکوم گردیده است توان تأدیه مال و اجرای حکم دادگاه را نداشته، از این رو قاضی پرونده بر حسب قانون و با محرز شدن شرایط اعسار وی، به منظور پرداخت مال و اجرای حکم دادگاه مهلت مناسب داده خواهد شد و یا روش اقساطی جهت تادیه آن پیش بینی می‌کند.
یکی از حقوق مالی زوج در ازدواج، مهریه است که در زمان صیغه عقد و در صورت مطالبه همسر، مرد مکلف به پرداخت آن است. با توجه به ماهیت قانون ما که برگرفته از شرع اسلام است، مهریه یک دین است که بر گردن مرد گذاشته می شود و باید آن را بپردازد.
این در حالی است که به دلیل بالا بودن مبلغ مهریه، گاهی مردانی را می بینیم که توانایی پرداخت مهریه را ندارند و یا تنها بخشی از مهریه را می توانند پرداخت کنند. در این شرایط پس از صدور حکم و در صورت احراز شرایط اعسار، زوج حق دارد دادخواست اعسار از پرداخت دهد، پرداخت مهریه با توجه به شرایط زندگی مدعی و درآمدی که کسب می کند اعسار قسط بندی انجام می شود. در پاراگراف های بعدی توضیحات مفصلی در مورد قسط بندی مهریه خواهیم داد.
مطالبه مهریه توسط زوجه
برخلاف تصور عموم، مهریه نه تنها در طلاق مطالبه می شود، بلکه در زمان زندگی مشترک نیز قابل مطالبه است و این لزوماً به معنای اختلاف بین زوجین نیست. مطالبه مهریه را می توان به دو دسته مهریه عند المطالبه و عند الاستطاعه تقسیم کرد.
مهریه عندالمطالبه مهریه ای است که زوج، باید هر زمان که زوجه مهریه اش را بخواهد آن را بپردازد اما در مهریه مهریه عند الاستطاعه مرد تنها زمانی مکلف به پرداخت مهریه یا بخشی از آن است که تمکن مالی داشته باشد.
به جز مستثنیات دین که در بندهای بعدی توضیح خواهیم داد، تمام اموالی را که مرد در اختیار دارد می توان در مقابل مهریه گرفت. به عبارت دیگر، اگر زن مهریه خود را مطالبه یا به اجرا درآورد، دادگاه یا اجرای ثبت ممکن است اموال مرد را به میزان مهریه توقیف کند.
نکته قابل تامل این است که در مواردی که مرد قادر به پرداخت صداق یا همان مهریه نیست و به اصطلاح معسر محسوب می شود. فقط تا 110 سکه از مهریه قابل اجراست و با این تعداد می توان زوج را جلب کرد. پرداخت بیش از این میزان بر اساس ملائت و تمکن مالی شوهر است.
قسط بندی مهریه توسط دادگاه
سه مورد زیر بعد از مطالبه مهریه زن ممکن است اول اینکه مرد توانایی مالی برای پرداخت مهریه را دارد دوم اینکه او تنها قادر به پرداخت بخشی از مهریه می باشد و سوم اینکه قادر به پرداخت مهریه نیست. در اینجا به مورد اول نمی پردازیم و در مورد قسط بندی مهریه به مورد دوم و سوم می پردازیم معمولا زمانی که زوج قادر به پرداخت مهریه نباشد و به اصطلاح معسر باشد، مهریه توسط دادگاه قسط بندی خواهد شد.
برای ارائه یک تعریف ساده از معسر می توان گفت که معسر فردی است که به دلیل فقدان مال غیر از مستثنیات دین یا در دسترس نبودن آن نمی تواند بدهی خود را پرداخت کند. با دریافت حکم دادگاه برای پرداخت مهریه، زوج (شوهر) می تواند ظرف 30 روز دادخواست اعسار خود را برای پرداخت مهریه به دادگاه تقدیم کند.
تا زمان تعیین تکلیف و رسیدگی به دادخواست اعسار، اگر زوج ظرف 30 روز دادخواست اعسار خود را به دادگاه داده باشد، برای مهریه جلب نمی شود، در غیر این صورت ممکن است جلب شود. با توجه به وضعیت مالی زوج، دادگاه در صورت قبولی دادخواست اعسار، یک پیش قسط و اقساط ماهانه یا چند ماهه برای پرداخت مهریه تعیین می کند.
پرداخت پیش قسط و اقساط باید به طور منظم انجام شود، در غیر این صورت ممکن است جریمه ای اعمال شود و مدیون جلب شود. یکی دیگر از جنبه های مهم اعسار این است که پرداخت مهریه از طریق توقیف مستثنیات دین امکان پذیر نیست اما مستثنیات دین شامل چه مواردی می شود؟
فهرست مستثنیات دین در ماده 24 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی به شرح زیر است:
- منزل مسکونی که عرفا در شأن محکوم علیه در حالت اعسار او باشد.
- اثاثیه ای که محکوم علیه و افراد تحت تکفل او برای رفع نیازهای ضروری خود به آن نیاز دارند.
- آذوقه کافی برای رفع نیازهای محکوم علیه و افراد تحت تکفل او تا زمانی که آذوقه عرفا ذخیره می شود.
- کتابها و ابزار علمی و تحقیقاتی که در خور شأن آنها باشد
- ابزار و وسایل کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایرین که برای امرار معاش و مراقبت از افرادی که مسئولیت آنها را بر عهده دارند ضروری است.
- تلفن مورد نیاز مدیون
- مبلغی که در طول عقد اجاره به موجر پرداخت می شود، به شرط این که اجاره بها بدون آن قابل پرداخت نیست و مشکلاتی را ایجاد می کند و عین مستاجره باید مدیون باشد و از شأن او بیشتر نباشد.
همانطور که در بالا گفته شد، این موارد از مستثنیات دین محسوب می شود، بنابراین اگر مدیون مال دیگری نداشته باشد، معسر محسوب است. توجه به این نکته ضروری است که اتومبیل نیز از مستثنیات دین نیستند.
حکم اعسار و قسطی کردن مهریه
برای بحث در مورد نحوه اقدام برای قسطی کردن مهریه باید به این نکته اشاره کرد که برای تحقق این امر موضوع اصلی عدم توانایی مالی در پرداخت کامل مهریه باشد. اگر مرد بتواند کل مهریه را یکجا و کامل بپردازد، مطالبه قسطی کردن مهریه امکان پذیر نیست. در واقع زوجه با کمک وکیل خود می تواند حکم توقیف اموال را بگیرد. با این وجود برای دریافت این حکم باید مدارک مستدل به دادگاه خانواده ارائه شود. مرد برای قسطی کردن مهریه باید عدم توانایی مالی خود را ثابت کند که در ادامه بیشتر به آن پرداخته خواهد شد.
برای قسطی کردن مهریه باید نسبت به دریافت حکم اعسار اقدام کرد. اصطلاح «اعسار» در حقوق به این معناست که که قادر به پرداخت بدهی خود نیست و ممکن است دچار فقر شود. در این صورت پرداخت یکباره کل مهریه باعث فقر مرد می شود. در واقع این حکم نشان می دهد که مرد به دلیل وضعیت مالی قادر به پرداخت کل مهریه نیست. در شرایط فعلی و با توجه به قیمت سکه معمولا نمی توان کل مبلغ مهریه را یکجا پرداخت کرد. در نتیجه دریافت حبس ابد آسان تر می شود. به این ترتیب دریافت حکم اعسار راحت تر است. قسطی کردن مهریه پس از دریافت این حکم به صورت اقساطی پرداخت می شود. قسطی کردن مهریه پس از دریافت این حکم صورت می گیرد.
مدارکی مانند فیش حقوقی، گزارش گردش حساب، و لیست گزارش اموال می توانند برای دریافت حکم اعسار بسیار مهم باشند. ارائه استشهاد نامه نیز بسیار موثر می باشد.
مهم است که به خاطر داشته باشید که حکم اعسار موقتی است. به عبارت دیگر، در صورتی که زوجه مدرک دیگری مبنی بر توانمندی مالی مرد برای پرداخت کل مهریه ارائه دهد، حکم پس از صدور قابل فسخ است.
دادگاه ذیصلاح که در مورد صدور حکم اعسار تصمیم می گیرد همان دادگاهی است که به درخواست زوجه برای پرداخت مهریه رسیدگی می کند. در واقع زن طی مراحل اولیه با مراجعه به مرجع ذیصلاح اقدام به مطالبه مهریه می کند و مرد نیز از طریق همان دادگاه اعلام اعسار و تقاضای قسطی کردن مهریه می کند.
به محض صدور حکم اعسار نوبت به درخواست قسطی کردن مهریه می رسد. قسطی کردن مهریه بر اساس شغل مرد، میزان درآمد، گردش مالی حساب و سایر عوامل مرد محاسبه می شود. دادگاه خانواده و قاضی در نحوه محاسبه ی اقساط مهریه اختیار کامل دارد.
ممکن است در مورد تعیین حدود اقساط مهریه، مقدار پیش قسط و نحوه قسط بندی اقساط مهریه سوالاتی وجود داشته باشد. با این وجود در قانون ماده ای برای شیوه قسطی کردن مهریه پیش بینی نشده است و دادگاه و قاضی به تشخیص خود عمل می کنند. از آنجایی که تعداد اقساط و مقدار آن درپرونده های مختلف متفاوت است، تعیین مبلغ دقیق غیرممکن است. قاضی و دادگاه نیز شرایط و توانایی مالی زن را در کنار توانایی مرد در نظر می گیرند.
پس از تقدیم تقاضای طلاق از سوی مرد و رد درخواست اعسار وی از سوی دادگاه، تا احراز حقوق کامل زن، نمی تواند حکم طلاق را دریافت کند.
مرد باید پس از قسطی کردن مهریه و تعیین تعداد و مقدار اقساط، آن را در زمان تعیین شده بپردازد. با دریافت هر قسط مهریه باید رسید پرداخت صادر شود. مهریه نیز باید پس از تسویه کامل در محضر ثبت شود. وجود مدرک معتبر بسیار مهم است زیرا امکان هرگونه شکایت در خصوص عدم پرداخت مهریه را از بین می برد.
در صورت تمایل به قسطی کردن مهریه نیازی به اقدام در دادگاه نیست و با سازش و صلح می توانید این کار را انجام دهید. با این حال، زمانی که صلح حاصل می شود نیز باید برای پرداخت هر قسط رسید دریافت کرد. سرعت و راحتی از بزرگترین مزیت این نوع قسطی کردن مهریه است.
در دادگاه اعسار مهریه چه باید گفت؟
دعوی اعسار از تأدیه مهریه در دادگاهی رسیدگی می شود که دعوی مطالبه مهریه در آن رسیدگی شده است. پرواضح است که در دادگاه اعسار شوهر بایستی به قاضی پرونده ثابت کند که از تمکن مالی به جهت تادیه مهریه برخوردار نیست. ثابت نمودن این ادعا مستلزم شهادت کتبی دو نفر به عدم تمکن مالی، صورت جلسه دارایی ها و اموال وی بوده و همچنین موجودی حساب های بانکی شوهر هم بایستی به دادگاه تقدیم گردد.
ثبت استشهادیه الزاما در فرم خاصی انجام نمی پذیرد؛ لیکن به جهت تسهیل در روند کار امکان بهره مندی از برگه های فهرست کردن دارایی در دفاتر خدمات قضایی وجود دارد.
رد اعسار مهریه
در صورتی که شوهر که از تمکن مالی برخوردار باشد، به طور قطع دادخواست اعسار وی مورد قبول واقع نمی شود. به منظور رد اعسار مهریه، زوجه یا وکیل وی بایستی ثابت کند که شوهر از تمکن مالی برخوردار بوده و دارای اموالی به غیر از مستثنیات دین است. لیکن با هدف فریب قصد پرداخت نکردن مهریه را دارد. برای مثال از یک وسیله نقلیه برخوردار است که به کمک آن امرار معاش نمی‌کند و حساب های بانکی وی دارای گردش مالی خوبی است و یا سهم‌الارثی به وی رسیده است.
تعدیل قسط بندی مهریه به چه صورت است ؟
ممکن است در شرایط قسطی کردن مهریه تغییراتی ایجاد شده باشد. مثلاً اعسار مرد با وقوع اتفاقی در زندگی از بین می رود و می تواند کل مهریه را یک جا بپردازد یا بالعکس. در شرایط خاصی ممکن است وضعیت مالی مرد بدتر شود و پرداخت اقساط تعیین شده مهریه را برای او سخت کند. تعدیل مهریه در این صورت قابل درخواست است و با توجه به شرایط موجود می توان اقساط جدید را تعیین کرد. مثلاً زن برای تعدیل قسط بندی مهریه باید مدرکی دال بر تمکن مالی شوهرش ارائه کند.
طی تمامی مراحل فوق امکان ثبت اعتراض وجود دارد. به عنوان مثال، اگر مردی تقاضای صدور حکم اعسار کرده باشد و دادگاه بدوی آن را رد کرده باشد، وی می تواند اعتراض کند و درخواست رسیدگی مجدد در دادگاه تجدید نظر را داشته باشد. به همین ترتیب، زوجه می تواند به صدور حکم اعسار اعتراض نماید. در این می تواند با ارائه مدارک مالی مبنی بر توانایی پرداخت مرد، حکم اعسار را لغو کند. علاوه بر مقدار پیش قسط، می توانید به تعداد و میزان اقساط اعتراض کنید. اگر زوج قسطی کردن مهریه را به نحوی که موجب تنگدستی او در پرداخت آن شود، غیر معقول بداند، می تواند به آن اعتراض کند. ضمناً در صورتی که زوجه معتقد باشد مقدار پیش قسط و زمان پرداخت اقساط نسبت به وی ناعادلانه است می تواند اعتراض کند. ذکر این نکته ضروری است، برای اینکه اعتراض به نتیجه برسد باید سند جدید و معتبر ارائه کرد حکم اسبق در غیر این صورت توسط دادگاه تجدیدنظر مجدد صادر خواهد شد.
قابل ذکر است که تقاضای قسطی کردن مهریه الزاماً مربوط به بعد از طلاق یا جدایی نیست و در زمان زندگی مشترک نیز می توان درخواست مهریه و قسطی کردن مهریه را مطرح کرد.
تقسیط مهریه و همچنین شیوه ی درخواست آن را در این مقاله به تفصیل بیان کردیم. حضور یک فرد متخصص در این زمینه شاید ضروری به نظر نرسد. وکیل می تواند اطلاعات لازم را در اختیار شما قرار دهد و همچنین می توانید با وکیل قسطی کردن مهریه شرایط را به نفع خود تغییر دهید.
شرایط اثبات اعسار
به استناد قانون چگونگی اجرای محکومیت های مالی، شخص معسر بایستی دادخواستی با عنوان اعسار از هزینه دادرسی یا مهریه و یا… به علاوه لیست دارایی های خود از قبیل تعداد و میزان مبالغ نقدی و حساب های بانکی که برخوردار است و همچنین مشخصات دقیق این حساب ها و هرگونه دارایی یا پولی که در دست افراد دیگر دارد و تراکنش نقل و انتقالاتی که در طول یک سال گذشته صورت داده است را ضمیمه دادخواست اعسار کرده و به دادگاه تسلیم نماید.
علاوه بر این در صورتی که تقاضای اعسار از تأدیه هزینه دادرسی را داشته باشد، با شهادت ۲ نفر عالم به موقعیت مالی، متقاضی هم قادر خواهد بود دادخواست اعسار از تأدیه هزینه دادرسی را تقدیم کند.
اعسار از پرداخت مهریه
تا اینجا با اعسار و آثار آن آشنا شدیم. حال در ادامه تصمیم داریم تا کمی درباره اعسار از پرداخت مهریه صحبت کنیم. بر اساس قانون اجرای محکومیت های مالی چنانچه شخصی توانایی پرداخت مهریه زوجه خویش را نداشته باشد و ادعای اعسار داشته باشد و طبق شرایطی که بیان کردیم اعسار او به اثبات رسد، قانون شوهر را به میزان ۱۱۰ سکه تمام، مکلف به پرداخت آن می کند و با در نظر داشتن معسر بودن او مهلت مناسب به منظور پرداخت مهریه را مشخص کرده و یا به طریق اقساطی پرداخت مهریه را در نظر میگیرد.
لیکن در سال 98 با ملاحظه چشم گیر افزایش قیمت سکه و حجم بالای زندانیان مهریه، بخش نامه ای از سوی ریاست قوه قضاییه به تصویب رسید که قاضی دعاوی مهریه بایستی حتی الامکان از حبس کردن شوهر امتناع نموده و با در نظر گرفتن موقعیت مالی شوهر مهلتی به منظور تادیه و یا تادیه به شکل اقساطی مورد پیش بینی قرار دهند و در این خصوص سخت گیری نکنند.
با تصویب این بخش نامه چنین تصور می شود که ادعای اعسار از تأدیه مهریه و تنظیم دادخواست به دادگاه از جانب زوج سبب می شود که به سادگی حکم اعسار شوهر از طریق دادگاه صادر خواهد شد و کمتر حکم به زندان صادر می شود. ناگفته نماند که در صورتی که زوج از تمکن مالی برخوردار باشد و در هر صورتی این موضوع برای قاضی رسیدگی کننده حتی چنانچه از طریق زن به اثبات رسد، زوج مکلف به پرداخت تمام مهریه خواهد بود. حتی در شرایطی که مهریه مقرر زوجه بالاتر از ۱۱۰سکه تمام باشد.
حکم اعسار مهریه چه مدت به طول می انجامد؟
مورد بررسی قرار دادن تقاضای اعسار از تأدیه مهریه از طریق دادگاه صادر کننده حکم قطعی یک موضوع کاملا تخصصی است که به جهت ممانعت از تضییع حقوق هر کدام از زن و مرد با حساسیت زیادر تحت بررسی قرار میگیرد و امکان دارد در این شرایط قاضی پرونده نیازمند انجام استعلامات متعددی از بانک ها، اداره ثبت و اسناد املاک و یا شهادت شهود از شرایط اعسار شوهر باشد که منجر به طولانی شدن فرآیند رسیدگی خواهد شد.
بر همین اساس احتمال دارد جریان رسیدگی مدت طولانی به طول انجامد و به این دلیل نمی‌توان تاریخ دقیقی را جهت رسیدگی و صدور حکم مورد پیش بینی قرار داد.
درخواست اعسار مهریه در اجرای ثبت
سند ازدواج مثل چک و سفته یک سند لازم الاجرا است. زوجه با در دست داشتن سند نکاحیه خویش قادر خواهد بود از طریق اداره اجرای اسناد و املاک اداره ثبت اسناد به منظور صدور اجراییه اقدامات لازم را انجام دهد. برگه اجراییه به شوهر ابلاغ می‌گردد و در صورتی که وی تمکن مالی به جهت پرداخت محکوم به را نداشته باشد، با ارائه دادخواست اعسار مبلغ محکومیت قسط بندی خواهد شد.
مدارک لازم به جهت دادخواست اعسار مهریه
· فهرستی از دارایی های معسر
· شهادت کتبی دو شاهد علم به شرایط معیشتی شوهر
· تنظیم دادخواست اعسار از تأدیه مهریه
· یک نمونه از حکم محکومیت زوجه به تأدیه مهریه
