قیم کیست؟ | دستمزد قیم چگونه محاسبه می شود | وظایف قیم

معنی لغوی قیم

لازم است قبل از پرداختن به موضوع دستمزد قیم و چگونگی تعیین آن، ابتدا به معنی قیم و اصطلاح حقوقی آن بپردازیم. قیم کسی است که مسئولیت طفل صغیری را برعهده می گیرد. در اصطلاح حقوقی اگر کسی محجور شده و یا طفلی باشد که ولی خود را از دست داده است؛ دادگاه شخصی را به عنوان قیم برای سرپرستی و اداره امور او، تعیین می کند.

محجور کیست؟

قبل از توضیح دستمزد قیم خوب است توضیحاتی در رابطه با فرد محجور داده شود. به افرادی که مجاز به دخل و تصرف در اموال خود به طور مستقل نیستند؛ محجور گفته می شود. محجوران به سه دسته: صغیر، سفیه و مجانین تقسیم می شوند.

چگونگی تعیین قیم

حقوق ایران، برای اشخاصی که مال و اموال دارند؛ ولی حق تصرف در آن ها را ندارند، قیم نصب می کند. قانونگذار برای اینکه از افراد محجور و صغیر حمایت کند؛ آن ها را از نقل و انتقال اموالشان، ممنوع می سازد تا هیچ گونه سوء استفاده ای براساس شرایط این افراد از آن ها نشود.

در دادگاه ابتدا برای افرادی که معرفی شده اند؛ حکم به حَجر آن ها داده می شود. اگر این افراد ولی خاصی نداشته باشند؛ قیم برای ایشان، تعیین می شود. بعد از ابلاغ حکم به شخص قیم، در صورت قبول یا عدم قبول قیمومت آن را به دادستان اعلام می کند. معمولا سه روز بعد از ابلاغ حکم، قیم باید تایید خود را به دادستان اعلام نماید. در غیر این صورت، دادستان شخص دیگری را انتخاب خواهد کرد.

ویژگی های لازم برای قیم

دستمزد قیم معمولا بعد از انجام وظایف او برای شخص محجور یا طفل صغیر، تعیین می شود. اکنون به ویژگی هایی که فرد برای قیم شدن نیاز دارد؛ اشاره می کنیم. قیم باید عاقل باشد؛ یعنی کسی که خودش نیاز به قیم نداشته باشد.

 قیم باید بتواند مسئولیت امور شخصی محجور یا صغیر را به طور کامل برعهده بگیرد. قیم باید فردی عادل باشد. خوشنام بودن ویژگی دیگری است که برای فرد قیم، ضروری است. زیرا کسی که خوشنام باشد؛ می توان به او اعتماد کرد. همچنین عدالت این فرد او را از هرگونه فساد مالی و گناه در رابطه با امور محجور، حفظ می کند.

قیم باید از مسائل روز جامعه و از مسائل عرفی، شرعی، قانونیِ وظایف خود اطلاع کامل داشته باشد. دررابطه با اینکه اولویت قیم شدن با کیست؛ باید گفت که خویشاوندان محجور در اولویت هستند و دادگاه آن ها را بر دیگران ارجحیت می دهد.

مثلا: در رابطه با طفل صغیر، مادر او تا زمانی که شوهر نکرده حق نگهداری از طفل را برعهده می گیرد. البته دادگاه برای این منظور صلاحیت مادر مبنی براینکه معتاد نباشد، فساد اخلاقی نداشته باشد و از نظر مالی بتواند از عهده هزینه ها بربیاید را در نظر می گیرد.

در صورتی که اقوام وخویشاوندان، قیم بودن مادر طفل را قبول نکنند و یا مادر، صلاحیت لازم را نداشته باشند؛ دادگاه دراین مرحله تصمیم به نصب قیمِ دیگری می گیرد.

چه کسانی نمی توانند قیم شوند؟

• کسانی که خود نیاز به قیم دارند.
• کسانی که قیم دارند، نمی توانند قیم افراد دیگری شوند.
• کسانی که به علت ارتکاب جرایمی مانند: سرقت، خیانت در امانت، کلاهبرداری، اختلاس، هتک ناموس، آزار واذیت کودکان و ورشکستگی دچار محکومیت قطعی شده اند.

چگونگی تعیین دستمزد قیم

چگونگی تعیین دستمزد قیم امر مهمی است. قیم می تواند برطبق خواسته خود این وظیفه را بطور رایگان قبول کند و بابت این دستمزد تقاضایی نداشته باشد. یا اینکه می تواند در ازای اداره امور محجور و طفل صغیر، تقاضای دستمزد نماید.

تعیین دستمزد قیم از طریق دادگاه انجام می شود. قیم می تواند برای انجام وظایف و اختیاراتی که در این رابطه دارد؛ دستمزد مناسبی دریافت کند. لازم به ذکر است، دستمزد قیم از محل اموال مربوط به شخص محجور برداشت می شود.

البته دراین مورد دستور مستقیم دادستان لازم می باشد. زیرا که مجوز گرفتن دستمزد قیم ازسوی ایشان صادر می گردد.

چه مواردی در تعیین دستمزد قیم تاثیر دارد؟

• از لحاظ کمی و کیفی کار قیم در زمینه اداره اموال و مراقبت از محجور، باید به طور کامل مشخص گردد. به عبارت دیگر، اگر قیم کار خود را به نحو احسن برای آسایش و آرامش محجور انجام دهد؛ به طوری که پس از گذشت زمان، این تلاش برای دادگاه اثبات شود؛ مسلما دستمزد قیم افزایش پیدا خواهد کرد.
• وضعیت و شرایط محلی که محجور در آنجا اقامت دارد و امور او توسط قیم پیگیری می شود؛ در دستمزد قیم تاثیر گذار است.
• در صورتی که محل اقامت و شرایط رسیدگی محجور در سطح بالا و قابل قبولی باشد؛ در دریافت دستمزد قیم تاثیر بسیاری دارد. در غیر اینصورت، می توان از دادن دستمزد امتناع ورزید.
• میزان درآمد محجور نیز در دستمزد قیم موثر است. یعنی هرچه درآمد محجور بالاتر باشد به همان نسبت دستمزد قیم نیز افزایش می یابد. البته به شرطی که قیم در اداره امور و وظایف خود کوتاهی نکند.

قانون مدنی در رابطه با دستمزد قیم چه می گوید؟

در رابطه با دستمزد قیم ماده 124 قانون مدنی ذکر می کند که: قیم می تواند برای انجام امور قیمومت، مطالبه اجرت و دستمزد نماید. درخواست اجرت ازسوی قیم به این دلیل است که عمل وی مورد حمایت قانون قراردارد و به همین جهت مستلزم اجرت متناسب با آن است. ازطرف دیگر هزینه اداره امور محجور نیز از اموال او اخذ شود.

ماده 95 قانون نیز عنوان می کند: "هزینه حفظ و اداره اموال محجور و هزینه ای که برای رسیدگی به امور محجور و انجام وظایف قیمومت لازم می شود از اموال محجور تادیه می گردد."

همچنین مطابق ماده 77 قانون: کلیه امور از قبیل: اجرت کارگر، تعمیرکار، هزینه مصرف آب و برق، عوارض و مالیات نیزاز اموال محجور پرداخت می گردد.

در بعضی موارد ممکن است تعمیر یکی از وسایل محجور که خراب شده توسط خود قیم انجام پذیرد. دراین صورت ایشان می تواند علاوه بر دستمزد قیم، بابت تعمیر نیز، جداگانه اجرت دریافت کند.

اگر چنانچه قیم از سِمَت خود عقب کشید؛ حتی پس از آن هم می تواند دستمزد عقب افتاده و یا اجرت تعمیراتی شخصا انجام داده است را، مطالبه نماید.

عزل قیم در چه صورتی انجام می شود؟

در رابطه با دستمزد قیم مفاد قانونی مهمی را ذکر کردیم. اکنون می خواهیم در رابطه با شرایط عزل قیم موادری را بیان نماییم. براساس ماده 1248 قانون مدنی در موارد ذیل قیم عزل می شود:

1. اگر معلوم شود که قیم فاقد صفت امانت بوده و یا این صفت از او سلب گردیده است.
2. اگر قیم مرتکب جنایت و یا مرتکب یکی از جرایم زیر شود و به موجب حکم قطعی محکوم گردد؛ در این صورت عزل خواهد شد. این جرایم شامل: سرقت، خیانت در امانت، کلاهبرداری، اختلاس، هتک ناموس، منافیات عفت، جنحه نسبت به اطفال، ورشکستگی به تقصیر یا تقلب می شوند
3. اگر قیم به علتی غیراز علل فوق محکوم به حبس گردد و بدین جهت نتواند به امور مالی مولی علیه (صغیر یا محجور) رسیدگی کند.
4. اگر ورشکسته اعلان شود.
5. اگر عدم لیاقت یا عدم توانایی قیم در اداره اموال مولی علیه معلوم شود.

وظایف قیم را بدانیم:

اکنون که با دستمزد قیم آشنا شدیم، بتر است وظایف قانونی او را نیز بدانیم. در واقع قیم باید از لحاظ حقوقی، بر اموال محجور نظارت داشته باشد.  شرح این وظایف در ذیل عنوان شده‌اند:

• تنظیم صورت اموال و دارایی محجور: ابتدای امر قیم پس از انتخاب، طبق ماده 1236اعلام می‌دارد که "قیم مکلف است قبل از مداخله در امور مالی مولی علیه، صورت جامعی از کلیه دارایی او تهیه کرده و یک نسخه از آن را به امضای خود برای دادستانی که مولی علیه در حوزه آن سکونت دارد، بفرستد و دادستان یا نماینده او باید نسبت به میزان دارایی مولی علیه تحقیقات لازم به عمل آورد."
• بنابراین طبق قانون قیم قبل از هر اقدامی باید یک لیست از اموال محجور تهیه و به دادستان مربوطه ارائه دهد؛ تا براساس بررسی‌های ایشان مورد تایید قرار گیرد.
• قیم باید، سالانه صورتحسابی از شرح کارهایی که برای محجور انجام می‌دهد را، تهیه و به دادستان ارائه دهد. اگر صورتحساب بعد از یک ماه به دادستان ارائه نگردد؛ قیم عزل می‌گردد. ماده 1244 دررابطه با این موضوع بیان می‌کند: "قیم باید حداقل سالانه یک مرتبه حساب تصدی خود را به اداره سرپرستی یا دادستان شهرستان بدهد و هرگاه ظرف یک ماه پس از تاریخ مطالبه، صورت حساب مزبور ارائه نگردد، از سمت خود عزل می‌شود."
• چنانچه محجور ازحالت حجر خارج شود و یا اینکه کودک به سن رشد برسد؛ دراین صورت یک صورتحسابی به مولی علیه سابق از بابت زمان تصدی خود ارائه می‌دهد. اگر قبل از موعد، قیم از کار خود کنار بکشد. در این حالت باید صورتحسابی از زمان قیمومت خود به قیم بعدی بدهد.
• قیم همچنان باید اموال ضایع شدنی محجور را بفروشد و با پول آن مالی بخرد که به صلاح محجور باشد.
• مراقبت‌های درمانی و بهداشتی محجور یا صغیر باید به خوبی انجام شود.

مسئولیت قیم باید تا چه میزان باشد؟

یکی از ویژگی هایی مهم قیم که به واسطه آن، دستمزد قیم محاسبه می شود؛ مسئولیت پذیری می باشد. قیم باید در مقابل حفظ و نگهداری اموال محجور احساس مسئولیت نماید.

برای مثال: اگر محجور، دارای دامداری با تعدادی گاو باشد؛ باید برای خوراک به موقع آن ها اقدام کند. بنابراین قیم باید از هرگونه عملی که باعث زیان محجور شود؛ جلوگیری کند.

درمقابل اگر سودی از اموال می تواند نصیب محجور نماید؛ نباید کوتاهی نماید. برای مثال: اگر محجور وجه نقدی دارد و احتیاجی به آن ندارد؛ قیم می تواند آن را سرمایه گذاری کند و سود حاصل را به حساب محجور واریز نماید. 

طبق قانون مدنی و ماده 1238 دررابطه با مسئولیت قانونی قیم ذکر شده است که:"قیمی که تقصیر در حفظ مال مولی علیه بنماید، مسئول ضرر و خسارتی است که از نقصان یا تلف آن مال حاصل شده. اگرچه نقصان یا تلف مستند به تفریط یا تعدی قیم نباشد."

ازجمله موارد دیگری که حائز اهمیت می باشد؛ این است که قیم حق ندارد اموال محجور را معامله کند. مثلا: اگر محجور خانه ای دارد؛ قیم نمی تواند آن را به خود یا به غیر خود بفروشد. تنها درصورتی که مورد خاصی پیش آید.

قابل ذکراست که قیم می تواند در اموال منقول تحت قیمومت دخل و تصرف داشته باشد و در اموال غیرمنقول باید اجازه دادستان صادر گردد. اگر فرد، صغیر باشد و به سن بلوغ برسد؛ تمام اموال اعم از منقول وغیر منقول به اوتعلق می گیرد.