برات چیست
انواع برات
سند تجاری برات در اهداف متعددی کاربرد دارد و با توجه به آن ها مورد استفاده قرار می گیرد، این سند دارای انواع مختلفی است که شامل: برات تضمینی، برات وصولی و برات خریداری می باشد.
برات تضمینی: نوعی کارت الکترونیکی است که در ارتباط با قراردادهای خرید و فروش کالا یا خدمات در فعالیت‌های تولیدی، بازرگانی، خدماتی و... مورد استفاده قرار می گیرد و واسطه ضمانت غیر قابل برگشت در پرداخت دینِ اشخاصِ حقیقی یا حقوقی می باشد. بانک ها ضامن پرداخت مبلغ مندرج در اسناد برات در زمان سررسید یا بعد از آن هستند.
برات وصولی: نوع دیگری از اسناد تجاری است که برای خرید و فروش در بین بدهکار و طلبکاری که در دو کشور مختلف هستند، مورد استفاده قرار می گیرد. اگر شخص بدهکاری برات وصولی را قبول و تایید کند، موظف به تحویل وجه برات در تاریخ مشخص به طلبکار یا نماینده او خواهد شد.
این نوع از برات ها در سیستم بانکی بین المللی مورد نقل و انتقال واقع می شوند و از هزینه نسبتا کم و امنیت مناسبی برخوردارند.
برات خریداری: این نوع از برات ها ضمن انجام معاملات تجاری در بین اشخاص رد و بدل می شوند و یا در رابطه با دین و بدهکاری حقیقی مورد استفاده قرار می گیرند.
کارکرد برات امروزه چیست ؟
طرفین برات چه کسانی هستند ؟
- برات کش یا صادر کننده برات یا برات دهنده ؛
- دارنده برات
- ظهرنویس؛
- برات گیر یا محال علیه ؛
شرایط شکلی برات چیست و برات باید حاوی چه نکاتی باشد ؟
- قید کلمه‌ی «برات» در روی ورقه
- تاریخ نوشتن ورقه‌ی برات
- اسم شخص که باید مبلغ برات را بپردازد. (براتگیر)
- تعیین مبلغ برات
- تاریخ پرداخت مبلغ برات
- مکان پرداخت وجه برات
- اسم شخصی که وجه برات باید به وی پرداخته شود (دارنده‌ی برات)
اقسام وعده برات
- اولین مورد وعده برات، به رویت (عندالمطالبه یا بی وعده) است: در این صورت اگر براتگیر برات را قبول داشته باشد، باید وجه برات را فورا و در زمان رویت پرداخت کند.
- دومین مورد وعده برات، به وعده از رویت است: این وعده ممکن است یک یا چند روز یا یک یا چند ماه از روزی باشد که برات به رویت براتگیر می رسد.
- سومین مورد وعده برات به وعده از تاریخ صدوراست: این وعده ممکن است یک یا چند روز یا یک یا چند ماه از صدور برات توسط صادرکننده برات باشد، برای مثال سررسید برات چنین درج می گردد: «به وعده دو ماه از تاریخ صدور».
- چهارمین مورد وعده برات، تاریخ معین است: در این صورت روز معینی، به عنوان زمان تادیه وجه برات در نظر گرفته می شود، برای مثال سررسید برات چنین درج می گردد: « سررسید: یکم بهمن ماه سال هزار و سیصد و نود و شش».
مزایای برات
اسناد تجاری برات دارای مزیت های خاصی هستند که در زیر تعدادی از آن ها را مشاهده می کنید:
• امضا کنندگان برات مسئولیت تضامنی دارند: طبق مفاد ماده 249 قانون تجارت، برات دهنده و کسی که برات را قبول کرده و ظهر نویس ها در برابر دارنده برات مسئولیت تضامنی دارند.
دارنده برات در صورت عدم تادیه و اعتراض می تواند به هر کدام از آن ها که بخواهد منفردا یا به چند نفر یا به تمام آن ها جمیعا رجوع کند. همین حق را هر یک از ظهر نویس ها نسبت به برات دهنده و ظهر نویس های ماقبل خود دارد.
• امکان تقدیم قرار تامین خواسته وجود دارد: دارنده برات پیش از آغاز روند رسیدگی می تواند قرار تامین خواسته خود را به دادگاه تقدیم نماید و تقاضای توقیف اموال بدهکار را داشته باشد. این مزیت سند برات باعث احقاق حق دارندگان آن می شود.
ماده 292 قانون تجارت در همین رابطه بیان می دارد: پس از اقامه دعوی، محکمه مکلف است به مجرد تقاضای دارنده براتی که به علت عدم تادیه اعتراض شده است، معادل وجه برات را از اموال مدعی علیه به عنوان تامین توقیف نماید.
• اسناد برات قابلیت نقل و انتقال دارند و امکان انتقال طرفین آن (طلبکار و بدهکار) در امور بازرگانی متعدد وجود دارد
• سایر مزیت های اسناد برات شامل: در معاملات مختلف به جای پول نقد مورد استفاده قرار می گیرند و وسیله انتقال وجوه یا اعتبار در میان تجار هستند. برات ها همچنین زمینه ایجاد مشاغلی همچون صرافی (خرید و فروش برات) و معاملات برواتی را ایجاد می کنند.
تفاوت برات با سفته و چک
اسناد تجاری برات، سفته و چک که در معاملات مورد استفاده قرار می گیرند، تفاوت هایی با یکدیگر دارند؛ در رابطه با تفاوت برات با سفته باید گفت:
معامله با برات دارای سه شرکت کننده می باشد که شامل محیل (برات دهنده) محال له (برات گیرنده یا دارنده برات) و محال علیه (پرداخت کننده وجه برات) است؛ اما در سفته فقط دو شرکت کننده یعنی متعهد و متعهد له وجود دارد.
در معاملاتی که با برات شکل می گیرند، مکان و نحوه پرداخت وجه مهم است و در صورت اعتراضِ گیرنده وجه برات، آثاری وجود خواهد داشت؛ ولی در سفته فقط پرداخت وجه در موعد مقرر اهمیت دارد و محل پرداخت مهم نیست.
همچنین در برات باید نام طلبکار حتما قید شود و این از شروط اصلی آن است؛ اما در سفته امکان صدور بدون قید نام نیز وجود دارد.
نکته: صدور برات عملی تجاری محسوب می شود؛ اما صدور سفته فقط در مواردی که طرفین آن تاجر یا صراف یا بانکدار باشند، تجاری خواهد بود.
در رابطه با تفاوت های برات با چک باید گفت:
در صدور برات الزامی به وجود وجه مورد نظر نیست و امکان تامین وجه آن بعد از صدور برات نیز وجود دارد؛ ولی برای صدور چک باید حتما وجه مورد نظر از قبل در بانک موجود باشد تا صادر کننده بتواند چک خود را در آن وجه صادر نماید.
برات وسیله اعتبار است؛ اما چک اینطور نیست و تنها وسیله ای برای دریافت و پرداخت می باشد که به جای پول نقد کاربرد دارد.
تفاوت دیگری که میان این دو سند تجاری وجود دارد این است که برات را می توان به صورت مدت دار صادر نمود؛ اما چک قانونا نباید مدت دار باشد.
شرایط ماهوی صدور برات
صدور برات علاوه بر شروط شکلی، نیازمند شروط ماهوی نیز می باشد و باید در هنگام انجام معاملات از وجود و صحت آن شرایط اطمینان حاصل نمود. شرایط ماهوی صدور برات شامل موارد زیر است:
1. اهلیت صادر کننده برات: صادر کننده برات باید از توانایی قانونی برای دارا شدن حق (اهلیت تمتع) یا اجرای حق (اهلیت استیفاء) برخوردار باشد؛ امکان دارا شدن حق تقریبا در اکثر افراد وجود دارد؛ ولی برای اجرای حق وجود شرایطی همچون بالغ، عاقل و رشید بودن الزامی است و کسی که این شروط را ندارد، فاقد اهلیت انجام معامله و عمل حقوقی می باشد.
2. رضایت صادرکننده برات: یکی از مهم ترین شرایط صدور برات، وجود رضایت در صادر کننده است و عدم رضایت او موجب بی اعتباری سند برات می شود؛ امضاء صادر کننده نشان دهنده رضایت او می باشد.
3. جهت یا دلیل صدور برات: اسناد تجاری برات باید به دلیل انجام معاملات صادر شوند و معمولا بر اساس طلب یا بدهی که صادر کننده (به جهت خرید کالا یا مالی) به دارنده برات (طلبکار) دارد، صدور می یابد.
حقوق و وظایف دارنده برات
دارنده برات بر اساس آنچه که در قانون آمده، حقوق و وظایف خاصی را بر عهده دارد؛ در ادامه تعدادی از آن ها را خاطر نشان خواهیم کرد:
قانون گذار در ماده 279 قانون تجارت تصریح کرده است: دارنده برات باید روز وعده، وجه برات را مطالبه کند.
مطابق مفاد ماده 274 ق.ت: نسبت به برواتی که وجه آن باید در ایران به رویت یا به وعده از رویت تادیه شود، اعم از اینکه برات در ایران صادر شده باشد یا در خارجه، دارنده برات مکلف است پرداخت یا قبولی آن را در ظرف یک سال از تاریخ برات مطالبه نماید و الا حق رجوع به ظهر نویس ها و همچنین به برات دهنده که وجه برات را به محال علیه رسانیده است، نخواهد داشت.
در ماده 276 ق.ت آمده است: اگر ظهر نویسی برای تقاضای قبولی مدتی معین کرده باشد، دارنده برات باید در مدت مزبور تقاضای قبولی نماید و الا در مقابل آن ظهر نویس نمی تواند از مقررات مربوطه به بروات استفاده کند.
همچنین ماده 281 همان قانون بیان می دارد: امتناع از تادیه وجه برات باید ظرف ده روز از تاریخ وعده به وسیله نوشته که اعتراض عدم تادیه نامیده می شود، معلوم گردد.
مرور زمان در برات مطابق قانون
مبحث مرور زمان یکی از مهم ترین مباحث قانونی است و در رابطه با اسناد تجاری همچون برات نیز این موضوع اهمیت بسیار زیادی دارد و بر اساس قانون تجارت، تمامی اسناد تجاری باید در مهلت های معین واخواست شوند. ماده 318 قانون تجارت در این رابطه بیان داشته است:
دعاوی راجع به برات و فته طلب و چک که از طرف تجار یا برای امور تجارتی صادر شده، پس از انقضای پنج سال از تاریخ صدور اعتراض نامه و یا آخرین تعقیب قضایی در محاکم مسموع نخواهد بود؛ مگر اینکه در ظرف این مدت رسما اقرار به دِین شده باشد که در این صورت مبدا مرور زمان از تاریخ اقرار محسوب می شود.
در صورت عدم اعتراض، مدت مرور زمان از تاریخ انقضاء مهلت اعتراض شروع می شود.
