پشت نویسی یا ظهر نویسی چک چیست؟

اگرچه عبارت ظهرنویسی به معنای پشت نویسی است ولی منظور درج هر عبارت تعهدآور یا موثر در سند تجاری چه در روی آن و چه در پشت آن از جانب شخصی غیر از صادرکننده سند تجاری است.

 توجه داشته باشید که در قانون تجارت مبحث ظهرنویسی فقط در خصوص برات مورد بررسی واقع شده است اما از آنجا که بنابر مواد ۳۰۹  و ۳۱۴ قانون تجارت برخی از احکام برات در  سفته و چک نیز جاری می‌شود قواعد ظهر نویسی بین  اسناد تجاری مشترک است .

 

 

پشت نویسی چک یا به عبارت دیگر ظهر نویسی چک برای انجام کارهای مختلفی مانند ظهر نویسی جهت انتقال ، ظهر نویسی جهت ضمانت ،ظهر نویسی جهت وکالت صورت میگیرد که در این مقاله به بیان و توضیح هر کدام از آنها پرداخته ایم.

 

انتقال مبلغ سند تجاری توسط دارنده سند تجاری به شخص دیگر را ظهر نویسی انتقالی میگوییم ،پس از انتقال شخص منتقل الیه دارنده سند تجاری میشود و شخص ناقل ظهر نویس.

 

یعنی آنکه دارنده سند تجاری آنرا ظهرنویسی کند ولی به واسطه این ظهرنویسی مبلغ سند تجاری را به دیگری منتقل نکند بلکه فقط به دیگری وکالت در دریافت وجه سند تجاری یا دیگر اعمال مرتبط با سند تجاری مانند دریافت گواهی عدم پرداخت را بدهد.

 

یعنی آنکه دارنده سند تجاری آن را ظهرنویسی کند ولی در این حالت نیز به واسطه این مبلغ سند تجاری را به دیگری منتقل نکند بلکه فقط سند تجاری   را به عنوان وثیقه طلب یکی از طلبکارانش ظهرنویسی می کند.

 بدین منظور که اگر دین خود را به طلبکارش تادیه نکند طلبکارش بتواند از محل وصول مبلغ آن سند تجاری به طلب خود دست پیدا کند.

 

وصول چک در انواع پشت نویسی

در پشت نویسی به منظور انتقال اینگونه است که شخص سندی را که در اختیار دارد به فرد دیگری منتقل می‌کند. حال فرد انتقال گیرنده جانشین و دارنده چک یا سند تجاری خواهد بود.

در این حالت وصول چک در شرایطی امکان‌پذیر است که دارنده چک به مدت ۱۵ روز از سر رسید چنانچه محل پرداخت و محل صدور چک یک شهر باشد، بایستی گواهی عدم پرداخت دریافت نماید.

در این شرایط به منظور دریافت مبلغ چک و طلب خود چنانچه این مواعد را رعایت کند می‌تواند هم به صادر کننده و هم به پشت نویس مراجعه نماید. ولی چنانچه سررسید ۱۵ روزه را رعایت نکند شخصی که سند را به او منتقل نموده است، دیگر مسئولیتی نداشته و شخص دارنده نیز حق رجوع به او را نخواهد داشت و دارنده تنها قادر به مراجعه به صادر کننده است.

ولی در فرضی که چک به منظور ضمانت ظهرنویسی شده است و شخص دارنده به بانک مراجعه نماید و مبلغ چک پرداخت نگردد، حق دارد به ضامن مراجعه نماید. ولی لازم است بدانید که حدود مسئولیت ضامن به اندازه شخصی است که ضامن او شده است.

 بنابراین چنانچه شرایط به نحوی باشد که دارنده قادر به مراجعه به مضمون عنه یا فردی که از او ضمانت شده مانند صادرکننده یا ظهرنویس قبلی نباشد، حق مراجعه به ضامن او هم ندارد. به بیانی بهتر ضامن تنها با فردی مسئولیت تضامنی دارد که از او ضمانت کرده است.

 

مسئولیت های پشت نویس در هر یک از انواع خود

بدین خاطر که بتوانیم در خصوص پشت نویسی چک صحبت کنیم، لازم است به قانون تجارت بخش مواد مرتبط به پشت نویسی برات رجوع نماییم. به این دلیل که قانون صدور چک مسئولیت مدنی ظهر نویسی چک را واگذار به قانون تجارت نموده است.

به این خاطر که مواد مستقلی در خصوص پشت نویسی چک در قانون صدور چک ارائه نگردیده است، به منظور رسیدگی به این مسئله بایستی به قانون پشت نویسی برات رجوع شود.

چنانچه پشت نویسی چک به منظور انتقال چک صورت گیرد، دارنده چک حق دارد در شرایطی که بیشتر از  15 روز از تاریخ صدور گواهینامه عدم پرداخت نگذشته باشد، به ظهر نویس چک مراجعه نموده و مبلغ مندرج در چک را از او مطالبه کند.

با این حال دارنده چک قادر است جهت وصول به صادر کننده و یا پشت نویس مراجعه نماید. بر اساس قانون بعد از پایان بازه 15 روزه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت، پشت نویس هیچ نوع مسئولیتی در قبال دارنده چک نداشته و دارنده سند تنها قادر به مطالبه وجه مورد نظر از صادر کننده است.

ولی در صورتی که پشت نویسی چک به منظور ضمانت از صادر کننده انجام پذیرد، وضعیت کمی متفاوت خواهد بود. در این شرایط اگر دارنده چک به قصد وصول به بانک مراجعه کند و چک مدنظر به علت عدم موجودی برگشت بخورد و سند مربوطه چک برگشتی محسوب گردد، صادر کننده و ضامن مسئول پرداخت وجه مندرج در چک خواهند بود.

شایان ذکر است که در این شرایط محدودیت زمانی به منظور وصول پیش بینی نشده است. بنابراین دارنده چک حق دارد هر موقع بخواهد جهت وصول وجه به صادر کننده و یا ضامن مراجعه کند.

اینها مواردی بود که در قانون تجارت در مورد پشت نویسی اسناد تجاری آمده است اما سوالی که مطرح است ظهر نویسی چک های صیادی جدید چگونه است آیا ظهر نویسی در چک های قدیمی از بین رفته است یا کماکان طبق روال قبل میشود آنها را کارسازی کرد؟و....

پس همراه ما گروه وکلا و مشاوران و کارشناسان حقوقی سایت وکیل وند اولین استارتاپ حقوقی ایران بمانید تا به پاسخ همه ی این سوالات برسیم.

 

پشت نویسی چک های موجود برای انتقال، طبق روال قبلی ادامه دارد اما انتقال چک های جدید باید از طریق سامانه صیاد انجام شود.

 

چک‌های قدیمی به شکل سابق می‌توانند کارسازی شوند و بنابراین در وجه حامل هم می‌توانند صادر شوند.

 

چک های جدید. در واقع چک های جدید باید در وجه ذینفع مشخص صادر، و در سامانه صیاد ثبت شوند.

 

بله. چک های موجود که طبق روال انجام میشود اما صدور چک ضمانت برای چک های جدید باید در سامانه صیاد ثبت بشود.

 

مشمول الزام‌ها و سازوکارهای مقرر تو قانون صدور چک نمیشود و صرفاً نقش یک سند مدنی را دارد که نشان میدهد از یک شخص طلب دارید و نه هیچ چیز دیگری.

 

صادرکننده چک، چک را ثبت می کند. ذینفع چک دریافتی را در سامانه تایید می کند.

 

مسئولیت تضامنی ظهرنویسان

تمام افرادی که ذیل چک یا سایر سندهای تجاری امضا دارند یا آن را پشت نویسی کرده‌اند، مسئولیت تضامنی خواهند داشت. یعنی دارنده قادر است برای کل مبلغ چک به هر کدام از ایشان رجوع نماید و شخص نیز در قبال کل مبلغ چک بایستی جوابگو باشد.

 حال چه شخص پشت نویس آن را منتقل کرده باشد و یا اینکه آن را به منظور ضمانت امضا نموده باشد، در هر صورت مسئولیت امضا کنندگان و مسئولیت سند تجاری تضامنی می‌یاشد. البته به این دلیل که چک جنبه کیفری نیز دارد تنها صادر کننده یا نماینده وی مسئولیت کیفری خواهند داشت.

بنابراین در چک ضامن و ظهر نویسی، برای انتقال دهنده هیچ گونه مسئولیت کیفری به دنبال نخواهند داشت. برای مثال شخصی یک چک در وجه (الف) صادر می‌کند و (الف) آن را به (ب) منتقل می‌کند و (ب) نیز آن را به (ج) منتقل می‌کند. در اینجا فرد (ج) دارنده سند محسوب می‌شود همزمان چنانچه مواعد را رعایت نموده باشد حق دارد به همه افراد پیش از خود مراجعه نماید.

 

شرایط ظهرنویسی

·        از جمله شرایط صحت پشت نویسی وجود امضای فرد بوده که از این طریق رضایت او نسبت به انتقال، ضمانت، وکالت و سایر موارد مشخص می‌گردد.

·        در پشت نویسی نیازی به درج نام فرد گیرنده نیست ولی امکان دارد نام فرد گیرنده قید گردد. مثلا نوشته شود "در وجه آقای یا خانم… پرداخت شود"

·        پشت نویسی را می‌توان با امضای خالی نیز انجام داد در این حالت شخص انتقال گیرنده بایستی در کنار امضای فرد انتقال دهنده نام خود یا نام فرد دیگری را که قصد انتقال به وی را دارد، ذکر کند.

 

معیارهای تشخیص پشت نویسی چک

·        در شرایطی که پشت نویسی به منظور انتقال انجام پذیرد، فقط فردی حق دارد ظهر نویس انتقال دهنده باشد که حین امضا، دارنده چک محسوب گردد. بنابراین در شرایطی که پشت چک به جز دارنده سند از طریق فرد ثالث به امضا رسیده باشد، انتقال دهنده نبوده و ضامن محسوب می‌گردد.

·        در شرایطی که امضا کننده هدف خود را حین امضا در پشت چک ذکر کند، خواست امضا کننده تحت عنوان معیار تشخیص شناخته می‌شود. یعنی چنانچه امضا کننده در ظهر نویس بیان کند که این کار به منظور انتقال انجام شده است، معیار همان عبارت می‌باشد.

·        در شرایطی که امضا کننده قصد خود از امضا را ذکر نکرده باشد و بنا به عللی معلوم گردد که امضا کننده همان دارنده چک است و سند مربوطه در وجه حامل باشد، امضای او به منظور انتقال در نظر گرفته خواهد شد. اما چنانچه حین امضا تحت عنوان شخص ثالث باشد و دارنده چک محسوب نشود، تحت عنوان ضامن تلقی می‌شود.

·        در صورتی که امکان تشخیص اینکه امضا کننده شخص ثالث است یا دارنده وجود نداشت، با استناد به اماره تصرف او با عنوان دارنده چک شناخته می‌شود و ظهر نویسی سند هم منظور انتقال در نظر گرفته می‌شود.

 

قانون جدید صدور چک در خصوص پشت نویسی چک

الف) پشت نویسی نوع اول که تنها با هدف احراز هویت دارنده چک به منظور پرداخت وجه چک از طریق بانک بود همچنان پابرجا است و تنها بر اساس ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک (مصوب آبان‌ماه ۱۳۹۷) پروسه آن نسبتا الکترونیکی شده است.

به این ترتیب که بایستی صادر کننده چک از طریق سامانه صیاد بانک مرکزی، نسبت به صدور چک اقدام نماید و ضمن صدور هر برگ چک، مشخصات هویتی دارنده آن را هم وارد سامانه صیاد نماید. در نهایت، از همان ابتدا هویت دارنده چک برای بانک معلوم می‌گردد و می‌داند که چه کسی به منظور اخذ مبلغ چک معرفی شده است.

ب) نوع دوم پشت نویسی چک بر اساس ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک و تبصره یک آن کاملا مفهوم خود را از دست داده است.

چرا که به موجب مستند قانونی مذکور (که در آبان ماه ۱۳۹۷ به قانون صدور چک افزوده گردیده است) اولا صادر کننده چک به طور همزمان ضمن صدور چک نه تنها مبلغ و تاریخ چک را تعیین می‌کند بلکه باید هویت و مشخصات دارنده برگه چک و امکان یا عدم امکان انتقال آن به افراد دیگر را هم در سامانه صیاد بانک مرکزی ثبت کند.

 دوما بانک ‌ها باید پرداخت و تسویه وجه چک‌های صادر شده را بر اساس اطلاعات به ثبت رسیده در سامانه صیاد (مبلغ و تاریخ و دارنده چک) در وجه دارنده نهایی چک در سامانه چکاوک بانک مرکزی ثبت نمایند.

این مشخصات در آینده در تنظیم دادخواست علیه پشت نویس مورد استفاده خواهد بود. لذا در نظام جدید صدور چک (بعد از آذر ماه ۱۳۹۹) انتقال چک صادر شده به افراد دیگر دارای جنبه ظهر نویسی نبوده و تنها به لحاظ شناسایی آخرین دارنده چک برای نظام بانکی و مالیاتی حائز اهمیت است.

در نظام جدید صدور چک، صادر کننده چک، در خصوص هر برگه چک مشخص می‌کند که دارنده نهایی آن چه کسی است و دقیقا چه فردی به منظور وصول وجه چک مجاز به مراجعه به بانک خواهد بود  

 

نکاتی در مورد ظهرنویسی

در سند تجاری ظهر نویسی به منظور انتقال تجاری آن است؛ بدین معنی که تنها با ظهر نویسی است که امکان استفاده از مزایای اسناد تجاری همچون مسئولیت تضامنی و تامین خواسته بدون آنکه نیاز به پرداخت خسارت احتمالی باشد، وجود دارد.

ولی چنانچه انتقال به صورتی غیر از ظهرنویسی باشد، تنها به نوعی انتقال مدنی محسوب می‌گردد و مشمول مزایای اسناد تجاری نمی‌باشد.

مسئولیت ضامن برعکس حقوق مدنی با مضمون عنه خود به شکل تضامنی بوده نه به شکل نقل ذمه. یعنی در صورت ضمانت ضامن شخصی که از او ضمانت شده یا همان مضمون عنه همچنان مسئولیت جهت پرداخت داشته و دارنده چک حق دارد به هر دو یا یکی از ایشان به دلخواه خود مراجعه نماید.

نکته دیگر این است که چنانچه ظهر نویس آن سند را بدون امضا به فرد دیگری انتقال دهد و با تقدیم آن به دارنده جدید ذیل سند را امضا نکند؛ به دلیل اینکه امضای او در سند موجود نیست، هیچ مسئولیتی هم در برابر آن سند نخواهد داشت.