مطابق با قانون کشورمان، حق طلاق اساسا با مرد است اما خانم نیز می‌تواند تحت شرایطی، درخواست طلاق داده تا دادگاه در صورت وجود الزامات قانونی، حکم طلاق را صادر نماید. یکی از این شرایط، قاعده‌ای است به نام «عسر و حرج» که حاکی از مشقت و سختی زن از زندگی مشترک با شوهرش است. به‌وجود آمدن عسر و حرج خود یک مسئله است، و اثبات آن در دادگاه یک موضوع دیگر. از آن‌جایی که این مقوله از جمله مسائل چالش‌زا در دادگستری است، بر آن شدیم تا در مطلب زیر شرایط اثبات عسر و حرج را به زبان ساده توضیح دهیم.
منظور از عسر و حرج چیست؟
اجازه دهید در ابتدا مفهوم عسر و حرج را توضیح دهیم تا در ادامه ببینیم که اثبات عسر و حرج یعنی چه و چنین موضوعی را چطور میتوان در دادگاه ثابت کرد.
عسر و حرج در لغت به معنای سختی، مشقت و تنگنا در زندگی است و در اصطلاح فقهی و حقوقی، به ناتوانی زن در ادامه زندگی مشترک با همسرش اشاره دارد. به عبارتی، هرگاه زن با ادامه زندگی زناشویی، خود را در تنگنا و مشقت قرار دهد، اصطلاحا می‌گویند در عسر و حرج است. تبصره ماده 1130 قانون مدنی در تعریف این قاعده چنین آورده است:
«عسر و حرج موضوع این ماده عبارت است از به وجود آمدن وضعیتی که ادامه‌ی زندگی را برای زوجه با مشقت همراه ساخته و تحمل آن مشکل باشد...».
عسر و حرج شامل چه مواردی می‌شود؟
مصادیق عسر و حرج بسیارند و قانون نیز صراحتا اشاره کرده که دادگاه در صورت هر شرایطی اگر عسر و حرج را احراز نماید، می‌تواند حکم طلاق را صادر نماید. به‌عنوان نمونه، موارد زیر را میتوان مهمترین مصادیق عسر و حرج قلمداد کرد:
-
ترک زندگی خانوادگی توسط زوج حداقل به مدت شش ماه متوالی و یا نه ماه متناوب در مدت یک سال بدون عذر موجه.
-
اعتیاد زوج به یکی از انواع مواد مخدر و یا ابتلا وی به مشروبات الکلی که به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد آورد و امتناع یا عدم امکان الزام وی به ترک آن در مدتی که به تشخیص پزشک برای ترک اعتیاد لازم بوده است. در این صورت خانم می‌تواند برای طلاق به دلیل اعتیاد شوهر اقدام کند.
-
محکومیت قطعی زوج به حبس پنج سال یا بیشتر.
-
ضرب و شتم یا هرگونه سوءرفتار مستمر زوج که عرفا با توجه به وضعیت زوجه قابل تحمل نباشد.
-
ابتلای زوج به بیماری‌های صعب‌العلاج روانی یا ساری یا هر عارضه‌ی صعب‌العلاج دیگری که زندگی مشترک را مختل نماید.
همین حالا با بهترین کارشناسان ارتباط بگیرید: مشاوره حقوقی آنلاین فوری
راه‌های اثبات عسر و حرج
شرایط اثبات عسر و حرج مانند دیگر دعاوی دادگستری است. یعنی همان مواردی که به عنوان ادله اثبات دعوی به صورت عام مطرح هستند، در اینجا نیز به عنوان دلایل اثبات عسر و حرج به کار می‌آیند. در عین حال باید توجه داشت که نحوه اثبات عسر و حرج برای طلاق بیش از هر چیزی به نوع عسر و حرج ربط دارد. به این معنا که بسته به اینکه چه مصداقی از عسر و حرج مطرح باشد، راه‌های اثبات آن هم تغییر می‌کند.
به عنوان مثال، اگر زوجه دعوای طلاق به استناد عسر و حرج مطرح کند و مدعی شود که همسرش او را کتک می‌زند، بهترین راه برای اثبات این مسئله، گواهی پزشکی قانونی برای طلاق است. شهادت شهود و مطلعین نیز در چنین نمونه‌ای یقینا به درد می‌خورد. اما اگر زن مثلا دعوای عسر و حرج را به استناد حبس بلندمدت همسرش طرح کند، ارائه حکم دادگاه صادرکننده رای قطعی مبنی بر محکومیت شوهر، در اثبات عسر و حرج زن کافی خواهد بود. در ادامه مهمترین راه های اثبات عسر و حرج را با جزئیات بیشتری شرح داده ایم:
اثبات عسر و حرج با شهادت شهود
یعنی اینکه با استناد به حرف کسانی که شاهد شرایط دشوار زن بوده‌اند، سعی کنیم که ادعای خود را (که همان عسر و حرج زوجه است) به کرسی بنشانیم. مثلا بارها دیده شده که خانمی برای اثبات ادعایش، از همسایه‌ها کمک گرفته است. به این ترتیب که همسایه‌ها که خیلی اوقات شاهد ضرب و شتم خانم بوده‌اند، نزد دادگاه شهادت می‌دهند که چنین اتفاقاتی در خانه آن زوج دائما رخ می‌دهد. این شهادت خود برای قاضی روشن می‌کند که زوجه در مشقت زندگی می‌کند و ادامه زناشویی برای وی به صلاح نیست. به این روش می‌گویند «اثبات عسر و حرج با شاهد».
طرح دعوای عسر و حرج در دادگاه به کمک وکیل حقوقی رایگان
اثبات عسر و حرج با گواهی پزشک قانونی
این راه موثرترین روش برای اثبات عسر و حرج زن در مواردی است که مرد مشکل سلامتی داشته و یا به مواد مخدر و الکل اعتیاد دارد. در این رابطه در نظر داشته باشید که صرف صدور گواهی پزشکی قانونی مبنی برای ابتلای آقا به بیماری‌های سخت مثل ایدز، می‌تواند دلیل موجهی باشد برای اثبات عسر و حرج خانم. مواردی مثل اعتیاد به مواد مخدر و امتناع یا عدم امکان الزام وی به ترک آن در مدتی که به تشخیص پزشک برای ترک اعتیاد لازم بوده است نیز می‌تواند با گواهی پزشکی قانونی تصدیق شده و مورد استناد قاضی قرار گیرد.
اثبات عسر و حرج با استناد به عرف
در شرایطی که مدرک و شاهدی مبنی بر آزار و اذیت جسمی و روحی زن وجود نداشته باشد، وکیل برای طلاق از طرف زوجه که در کار خود حاذق است، سعی می‌کند که اثبات عسر و حرج زن را با استناد به عرف انجام دهد. مواردی همچون اختلاف سنی بسیار زیاد و سوء معاشرت زوج و بی‌علاقگی و کراهت زن نسبت به شوهر خود جزو این دسته از دلایل قرار می‌گیرند.
آیا با صدور گواهی عدم توانایی جنسی آقا میتوان عسر و حرج زن را ثابت کرد؟
این مورد یکی از مسائل مبتلابه در دادگستری است و بد نیست اشاره‌ای گذرا به آن داشته باشیم.
یکی از مصادیق ناتوانی جنسی آقایان که در قانون نیز از آن نام برده شده «عنن» است که به عدم برقراری رابطه سالم جنسی و ناتوانی در فرزندآوری اشاره دارد. خیلی اوقات خانم با استناد به کراهت از همسر خود و ضمن شکایت از عدم توانایی وی به برقراری رابطه جنسی، طرح دعوای اثبات عسر و حرج برای طلاق می‌کند. در این‌گونه موارد، دادگاه نظر پزشکی قانونی را خواستار می‌شود.
اینکه دادگاه بنا به نظر پزشکی قانونی چه تصمیمی بگیرد، محل چالش این بحث است. در اکثر مواردی که پزشکی قانونی صراحتا بیماری غیرقابل درمان جنسی آقا را متذکر می‌شود، دادگاه عسر و حرج زوجه را نتیجه می‌گیرد. اما خیلی اوقات که پزشکی قانونی صرفا مشکلات قابل درمان را به عنوان بیماری آقا ذکر می‌کند، دادگاه به جای صدور حکم طلاق، حکم به الزام آقا به درمان می‌دهد. نتیجه آن‌که در این‌گونه موارد، اثبات عسر و حرج در وهله اول به نظر پزشکی قانونی در درجه بعدی به رای دادگاه بستگی دارد که البته کار چندان ساده‌ای هم نیست.
دادخواست خود را با کمک حرفه‌ای‌ها ثبت کنید: بهترین وکیل های طلاق در تهران
شرایط اثبات عسر و حرج در طلاق چیست؟
اثبات عسر و حرج با توجه به دلایل ابراز شده، نیاز به سه شرط دارد که عبارتند از:
-
عسر و حرج، فعلیت داشته باشد؛ یعنی اینکه علتی که زندگی زناشویی را تلخ و دشوار ساخته و برای زن ایجاد مشقت کرده است، باید در هنگام دعوای طلاق و صدور حکم ادامه داشته باشد.
-
عسر و حرج باید نوعیت داشته باشد؛ یعنی اینکه عرف، این موضوع را که زن مورد عسر و حرج واقع شده است، تایید کند. اهمیت این شرط در جایی است که وقوع مصادیق عسر و حرج ثابت شده (مثلا ثابت شده که آقا همسر خودش را هر از گاهی کتک می‌زند)، اما قاضی با توجه به دیدگاهی که دارد، غیرقابل تحمل بودن شرایط برای زن را اثبات نکند. برای توضیح بیشتر در این رابطه، بد نیست به صحبت شهناز سجادی، کارشناس حقوق خانواده، اشاره کنیم که بیان می‌دارد:
« آنچه که باید در دادگاه اثبات شود، تحقق مصداق و موردی است که باعث به وجود آمدن عسر و حرج برای زوجه شده است، اما غیر قابل تحمل بودن وضعیت موجود برای زوجه که بیشتر احساسی و روانی است، ضرورتی به اثبات ندارد و از طرفی به لحاظ نسبی بودن میزان تحمل مشکلات زندگی مشترک، قاضی نباید با نگاه خود به تحمل مشکل زندگی مشترک زوجه بنگرد، بلکه برای تشخیص عسر و حرج ناشی از تحمل وضعیت زوج و زندگی مشترک، عرف جامعه و خانواده زوجه و وضعیت و شرایط و توانایی روحی زوجه را مد نظر قرار دهد».
-
عسر و حرج اساسا توسط زن قابل اثبات باشد؛ زن مدعی عسر و حرج است و باید اثبات عسر و حرج در دادگاه را با تمام ارکان آن انجام دهد. مثلا زن ادعا می‌کند مرد تکالیف زناشویی خود را انجام نمی‌دهد و می‌خواهد برای طلاق به دلیل عدم تمکین جنسی اقدام کند. در چنین مواردی چون به طور معمول امر منفی مستند قرار می‌گیرد، ممکن است ادعا شود که مدعی انجام تکالیف باید دلیل بیاورد و اصل عدم، زن را از اقامه دلیل بی‌نیاز می‌کند. این ادعا با ظاهر و طبیعت زناشویی منافات داشته و نیاز به اثبات دارد.
سخن پایانی
می‌دانیم که زمانی که دادخواست اثبات عسر و حرج و طلاق از سوی زن باشد، کار دشواری در پیش است. قاضی در این شرایط باید قانع شود که عسر و حرج زن واقعا وجود دارد و زندگی زناشویی را نمی‌توان به شکل سالم ادامه داد. به همین خاطر است که توصیه می‌کنیم در این راه، حتما و حتما از راهنمایی حضوری و یا مشاوره حقوقی تلفنی بهره‌مند شوید. وکلایی که در این زمینه تجربه داشته و به‌خوبی می‌دانند که از طریق چه راه‌هایی، سریع‌تر میتوان به نتیجه رسید.
ما در همین راستا در مجموعه وکیل وند جمعی از بهترین وکلای خانواده را گرد هم آورده‌ایم تا در این مسیر پر چالش، در کنار شما باشند. می‌توانید در صفحه وکلای خانواده ما، شماره تلفن مشاوره حقوقی خانواده را ببینید و با مشاهده رزومه هر یک از افراد، وکیل مد نظرتان را انتخاب کرده و صفر تا صد کارتان را به بهترین‌ها بسپارید. ما تا انتها کنار شماییم.
