کلاهبرداری از طریق اینترنت:
کلاهبرداری اینترنتی چیست؟
از جمله جرایمی که در قانون مجازات اسلامی و قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری در نظر گرفته شده است، جرم کلاهبرداری می‌باشد. به صورت کلی می‌توان چنین گفت که جرم کلاهبرداری به معنای این است که فردی از راه فریب و تقلب و با بهره‌گیری از وسایل غیر قانونی برای خود مال و یا منفعتی را کسب کند و این تحصیل مال از طریق فریب دادن سایرین صورت گرفته باشد.
ولی مشخص است که در حال حاضر، کلاهبرداری تنها در دنیای حقیقی جامعه صورت نمی‌گیرد و امروزه با در نظر گرفتن زیادی بهره‌گیری عموم افراد از اینترنت و فضاهای مجازی این جرم هم به این عرصه راه پیدا کرده است و با توجه به اینکه مرتکبین در فضای مجازی به نوع بهتری قادر به پنهان کردن هویت خود هستند و می‌توانند از مجازات کلاهبرداری فرار کنند، اقدامات مجرمانه خود را به روش اینترنتی انجام می‌دهند .
بر همین اساس، در قانون جرایم رایانهای مصوب سال 1388 هم مجازات به خصوصی در رابطه با کلاهبرداری‌هایی که از طریق اینترنت صورت می‌گیرند، در نظر گرفته شده است . به موجب ماده 13 این قانون که در ماده 741 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 هم منعکس گردیده است، جرم کلاهبرداری اینترنتی و مجازات جرم کلاهبرداری رایانهای به ترتیب ذیل در نظر گرفته شده است:
«هرکس به طور غیرمجاز از سامانه های رایانهای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن دادهها یا مختل کردن سامانه، وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از پنجاه میلیون ریال تا دویست و پنجاه میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد. »
از این رو، جرم کلاهبرداری اینترنتی به نوعی همان کلاهبرداری به روش سنتی یعنی فریب دیگران جهت ربودن اموال آنها است که از طریق اینترنت صورت می‌پذیرد. مضاف بر این ماده، در ماده 67 قانون تجارت الکترونیکی عنصر قانونی جرم کلاهبرداری هم به ترتیب ذیل مورد پیش بینی قرار گرفته است:
«هرکس در بستر مبادلات الکترونیکی با سوء استفاده و یا استفاده غیر مجاز از داده پیام‌ها ، برنامه‌ها و سیستم‌های رایانهای و وسایل ارتباط از راه دور و ارتکاب افعالی نظیر ورود ، محو، توقف داده پیام، مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانهای و غیره دیگران را بفریبد و یا سبب گمراهی سیستم‌های پردازش خودکار و نظایر آن شود و از این طریق برای خود یا دیگری وجوه اموال یا امتیازات مالی تحصیل کند و اموال دیگران را ببرد مجرم محسوب و علاوه بر رد مال به صاحبان اموال به حبس از یک تا سه سال و پرداخت جزای نقدی معادل ماخوذه محکوم میشود. »
نکته مهمی که در رابطه با جرم کلاهبرداری اینترنتی وجود دارد این بوده که این مدل از کلاهبرداری‌ها ممکن است از طریق برداشت غیرقانونی وجه از حساب سایرین یا فیشینگ انجام گردند و علاوه بر این فروشگاه‌های آنلاین هم گاها امکان دارد به چنین جرمی مرتکب گردند که ضروری است کاربران توجه کافی را به منظور جلوگیری از وقوع کلاهبرداری‌های اینترنتی مبذول نمایند.
تفاوت های کلاهبرداری اینترنتی با کلاهبرداری رایانه ای
ماده قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء اختلاس و کلاهبرداری
مصادیق جرم کلاهبرداری رایانهای
در مواد 13 قانون جرائم رایانهای مصوب 1388 و ماده 67 قانون تجارت الکترونیک مصوب 1382 قانون‌گذار به موضوع کلاهبرداری اینترنتی پرداخته است. در این مواد قانونی مصادیق کلاهبرداری رایانهای بیان شده‌اند که از قرار زیر هستند:
ماده 13 قانون جرائم رایانهای بر طبق ماده 741 قانون تعزیرات : «هر کس به طور غیر مجاز از سامانه‌های رایانهای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل محو، ایجاد یا متوقف کردن دادهها یا مختل کردن سامانه وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد. »
براساس ماده 67 قانون تجارت الکترونیک : «هر کس در بستر مبادلات الکترونیکی با سوءاستفاده و یا استفاده غیر مجاز از داده پیام‌ها ، برنامه‌ها و سیستم‌های رایانهای و ابزار ارتباط از راه دور و ارتکاب افعالی نظیر ورود، محو، توقف داده پیام، مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانهای و... دیگران را فریب دهد و یا موجب گمراهی سیستم‌های پردازش خودکار و نظایر آن گردد و از این طریق برای خود یا دیگری وجوه اموال یا امتیازات مالی تحصیل کند و اموال دیگران را برباید مجرم محسوب شده و علاوه بر رد مال به صاحبان اموال به حبس از یک تا سه سال و پرداخت جزای نقدی معادل ماخوذه محکوم می‌گردد. »
همانطور که ملاحظه میشود قانون‌گذار اعمالی که از طریق آنها جرم کلاهبرداری اینترنتی محقق می‌گردد را مطرح نموده است که به تفکیک به شرح زیر هستند:
- ورود: مقصود از ورود، وارد کردن اطلاعات در رایانه به منظور پردازش می‌باشد. به عنوان مثال وارد نمودن اطلاعات به سیستم کامپیوتری بانک و موسسات مالی و اعتباری و واریز یا انتقال وجه به حساب خود و غیر.
- محو: محو به معنای از بین بردن و حذف دادهها و اطلاعات می‌باشد. به عنوان مثال فردی با دسترسی یافتن به اطلاعات بانکی اسناد بدهی خود را در بانک نابود کند.
- ایجاد: در اینجا منظور از ایجاد کسب اطلاعاتی بوده که وجود نداشته است. به عنوان مثال فردی اطلاعات خود را به صورت غیر قانونی به سامانه طرح ترافیک وارد میکند.
- متوقف کردن: متوقف کردن در اینجا به مفهوم ایجاد وقفه و قطع روند دسترسی به اطلاعات می‌باشد. به عنوان مثال فردی در هنگام انتقال وجه با قطع جریان دسترسی و ایجاد وقفه در هنگامی که وجه در حال واریز به حساب دیگری می‌باشد، پول را به حساب خود وارد کند.
- ایجاد اختلال در سامانه: منظور از ایجاد اختلال در سامانه مختل کردن غیر قانونی کار سیستم کامپیوتری و کسب منفعت برای خویش در بازه زمانی که اختلال رخ داده است.
مواردی که در فوق به آنها اشاره گردید، تماما جزو مصادیق ارتکاب کلاهبرداری اینترنتی هستند. در شرایطی که عمل مجرمانه‌ای با هر یک از مصادیق ذکر شده مطابقت داشته باشد جرم کلاهبرداری رایانهای محقق گردیده است.
مرجع و چگونگی ثبت شکایت از کلاهبرداری اینترنتی
نخستین اقدامی که در مواجهه با کلاهبرداری رایانه بایستی انجام داد مراجعه به دادسرای جرائم رایانه ای می‌باشد. این دادسرا موظف به رسیدگی جرائمی که در فضای مجازی و رایانه انجام شده خواهد بود. پس از آنکه پرونده مربوطه تشکیل گردید و رسیدگی به جریان افتاد، دادسرا به منظور بررسی بیشتر مسئله آن را به پلیس فتا ارجاع خواهد داد.
پلیس فتا موظف است تا امنیت و مقابله با جرایمی همچون کلاهبرداری‌های اینترنتی، جعل دادهها و عناوین، سرقت اطلاعات، تجاوز به حریم خصوصی افراد و گروه‌ها، هک و نفوذ به سامانه‌های رایانهای و اینترنتی، هرزه نگاری و جرائم اخلاقی و پاره‌ای از جرایم سازمان یافته اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را تامین نماید.
با وجود این راهکار ساده‌تری نیز در خصوص نحوه شکایت از کلاهبرداری اینترنتی وجود دارد. در شرایطی که جرمی در فضای مجازی علیه شما صورت گرفته می‌توانید به سایت اینترنتی پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات (فتا) مراجعه و بر آیکون ارتباطات مردمی کلیک نمایید.
در این قسمت مشخصات ، آدرس و شماره شما ثبت میشود و پلیس فتا در اسرع وقت با شما تماس میگیرد و مسئله را مورد بررسی قرار می‌دهد. علاوه بر این می‌توانید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه نموده و شکایت خود را از این طریق تنظیم نمایید.
در صورتی که فروشگاه اینترنتی نسبت به دریافت وجه از خریداران و عدم تحویل کالا یا تحویل کالای معیوب اقدام کند، اما شرایط وقوع جرم کلاهبرداری مهیا نباشد، می‌توان از طریق سامانه نماد اعتماد الکترونیکی enamad.ir هم شکایت را پیگیری نمود.
مجازات و دادگاه صالح به منظور رسیدگی
بر اساس ماده 67 قانون تجارت الکترونیک مصوب 1382 مجازات جرم کلاهبرداری رایانهای یک تا سه سال حبس و رد مال به صاحب آن و پرداخت جریمه نقدی معادل مال تحصیل شده است. از این رو مجازات این جرم حبس، رد مال و پرداخت جریمه نقدی را دربرمی‌گیرد.
در خصوص دادگاه صالح جهت رسیدگی به جرم کلاهبرداری اینترنتی هم بایستی بگوییم که از نظر رای وحدت رویه شماره ۷۲۹ مورخ ۱/۱۲/۱۳۹۱ هر زمان تهیه مقدمات و نتیجه به دست آمده از آن در حوزه های قضایی گوناگون انجام شده باشد دادگاهی که بانک افتتاح کننده حساب شخص زیان دیده از بزه که پول به صورت متقلبانه از آن برداشت گردیده در حوزه آن قرار دارد صالح به رسیدگی خواهد بود.