اعاده دادرسی چیست؟ + شرایط و مراحل درخواست آن

اعاده دادرسی خارج از مهلت قانونِی چگونه انجام می شود؟

ممکن است در برخی موارد شما نسبت به حکم صادر شده از دادگاه اعتراض داشته باشید در چنین شرایطی شما باید به صورت  رسمی اعتراض خود را به دادگاه اعلام کنید. اعاده دادرسی یکی از راه های اعتراض به حکم دادگاه میباشد که در ادامه به  شرح این نوع اعتراض و نکات مربوط به اعاده دادرسی خواهیم پرداخت.

منظور از اعاده دادرسی چه میباشد؟

همان طور که در مطالب پیشین توضیح داده شده اعاده دادرسی یکی از روش های شکایت به احکام صادرشده از سمت دادگاه میباشد. این روش به منظور تغییر نظر در رأی قطعی دادگاه استفاده میشود؛ چرا که شخص شاکی ادعا میکند که در صدور رأی اشتباهی رخ داده است و اسناد و دلایل موجود سبب میشود  که حکم داده شده پابرجا نماند. درواقع این امر به منظور حفظ حق شاکی و اجرای دقیق عدالت صورت میگیرد و دادرس نیز همچون هر انسان دیگری ممکن است دچار اشتباه شده باشد لذا برای اینکه دادگاه از هرگونه اتهام مبنی بر رأی اشتباه مصون بماند، اعاده دادرسی در دادگاه ها تعریف شده است.

چه زمانی و به چه دلایلی اعاده دادرسی اتفاق می افتد؟

همانطور که در مطالب فوق ذکر شد اعاده دادرسی زمانی رخ میدهد که شاکی نسبت به حکم صادر شده اعتراض داشته باشد از علل اعاده دادرسی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• در صورتی که رأی صادر شده با قوانین با تشخیص رئیس قوه ی قضاییه مغایرت داشته باشد.
• هنگامی که موضوع حکم صادر شده با ادعای خواهان مطابقت نداشته باشد.
• زمانی که حکم صادره بیشتر از خواسته ی خواهان باشد.
• هنگامی که مفاد حکم با مفاد قانونی تطابق نداشته باشد.
• اگر حکم متفاوتی در ارتباط با پرونده صادرشود.
• اگر ثابت شود که فرد مقابل شکایت تقلب کرده است و تقلب وی در حکم صادره موثر بوده است، فرد میتواند نسبت به اعاده دادرسی اقدام نماید.
• هنگامی که اثبات شود حکم صادره با اسناد جعلی صادر شده است.
• اگر فرد درخواست کننده اعاده دادرسی به اسناد و مدارکی دست پیدا کند که در حکم دادگاه موثر باشد، میتواند درخواست اعاده دادرسی بدهد.

انواع اعاده دادرسی

اعاده دادرسی در حالت کلی دارای دو نوع طاری و اصلی میباشد. در حالت اصلی اعاده دادرسی مستقلاً توسط کسی که حکم به ضرر او صادر شده است درخواست خواهد شد. درحالت طاری اعاده دادرسی نسبت به حکمی درخواست میشود که در حین دادرسی اسناد و مدارک جدید ارائه میشود و یکی از طرفین به منظور اثبات ادعای خود مدارکی ارائه میدهد.

مهلت مقرر برای درخواست اعاده ی دادرسی

اعاده ی دادرسی دارای مهلت مشخصی است به این معنی که شما تا زمان مشخصی میتوانید نسبت به اعاده دادرسی اقدام کنید این مهلت برای افراد مقیم ایران 20 روز و برای افراد خارج از کشور 2 میباشد.

درواقع اعاده دادرسی برای احکام قطعی که به صورت حضوری صادر شده است از تاریخ ابلاغ حکم شروع میشود ولی برای احکامی که به صورت غیابی صادر شده اند با توجه به انقضای مهلت درخواست تجدید نظر و واخواهی شروع خواهد شد. اما لازم به ذکر است اگر پس از مهلت مقرر فرد بخواهد اقدام به اعاده دادرسی کند، فقط در صورتی این امکان وجود دارد که دلیل موجه داشته باشد در غیر این صورت درخواست وی رد خواهد شد.

از جمله دلایل موجه برای دیرکرد در اقدام به اعاده دادرسی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

1. درصورتی که فرد متقاضی دچار بیماری شده باشد.
2. درصورتی که فرد متقاضی در بازداشت باشد.
3. درصورتی که  در فقدان از دست دادن اعضای خانواده باشد.
4. درصورتی که حوادثی غیر متقربه از جمله زلزله و سیل پیش بیاید.

مراحل درخواست اعاده دادرسی

در ابتدا لازم است که شما دادخواست خود را از طریق دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی تنظیم کنید.

در ادامه باید هزینه ی مورد نظر را پرداخت کنید.

سپس دادخواست تنظیم شده را از طریق همان دفاتر خدمات قضایی به دادگاهی که حکم را صادر کرده است تقدیم کنید.

در ادامه دادگاه به بررسی دادخواست داده شده خواهد پرداخت و نظر خود را نسبت به دادخواست ابلاغ خواهد کرد و دادخواست باید دارای شرایطی از جمله ارائه دادخواست در مهلت مقرر، وجود ادله ی محکمه پسند و مطابق با دادخواست و شرایط قانونی باشد تا قبول شود.

درخواستی که اعاده ی دادرسی قبول شده باشد پرونده از حالت مختومه خارج خواهد شد و وقتی مجدد برای رسیدگی و احضار طرفین داده خواهد شد.

پس از تشکیل جلسه ی رسیدگی و بررسی دلایل و مدارک موجود؛ در صورتی که دلایل قبول شود، حکم قبلی لغو خواهد شد و حکمی جدید صادر خواهد شد.

درشرایطی که دلایل رد شود حکم به همان حالت قبلی باقی خواهد ماند، در صورتی که اعاده دادرسی رد شود قرار رد اعاده دادرسی صادر میشود و پرونده مختومه اعلام خواهد شد.

در چه مواردی اعاده دادرسی در پرونده های کیفری پذیرفته خواهد شد؟

• زمانی که ثابت شود مقتول پس از صدور حکم قصاص برای قاتل زنده است، اعاده دادرسی پذیرفته خواهدشد.
• درصورت اثبات جعلی بودن اسناد یا شهادت دروغین شاهدین که در صدور حکم موثر بوده باشد.
• درصورتی که دو نفر به دلیل یک جرم واحد محکوم باشند و اثبات بی گناهی یکی از آن ها
• هنگامی که احکام مختلف برای جرم های مشابه صادر شده باشد.
• اگر فرد محکوم شده دارای ادله ی جدید و قابل قبول باشد.
• هنگامی که مجازات بیش از حد صادر شود.
• همچنین اگر اثبات شود که عمل اتفاق افتاده جرم نیست فرد میتواند نسبت به اعاده دادرسی اقدام کند.

نکاتی در ارتباط با اعاده ی دادرسی

افراد زیر هم میتوانند علاوه بر رئیس قوه ی قضایی در صورتی که حکمی خلاف شرع صادر شده باشد به وی اطلاع داده و اعاده دادرسی صورت گیرد:

1. رئیس کل دادگستری هر استان
2. رئیس دیوان عالی کشور
3. دادستان اجرای احکام
4. دادستان کل کشور
5. رئیس سازمان قضائی نیروهای مسلح
6. از جمله امور مرتبط با اعاده ی دادرسی میتوان به موراد زیر اشاره کرد:
7. امور مدنی
8. دیوان عدالت اداری
9. امور کیفری
10. دادگاه نظامی
11. داوری
12. دادگاه روحانیت
13. قوه قضائیه

در ارتباط با احکام زیر هم میتواند درخواست اعاده ی دادرسی برای تجدید نظر در رأی صادره داد:

• در دعاوی مالی که ارزش خواسته بیشتر از 3 میلیون ریال باشد.
• احکام که غیابی صادر شده اند.
• احکامی که با موضوعاتی که درخواست اعاده ی دادرسی نسبت به حکم در خارج از مهلت مقرر صورت پذیرد.
• احکامی که در دعاوی غیر مالی صورت میگیرند.

آشنایی با آثار اعاده دادرسی

در رابطه با آثار اعاده دادرسی باید گفت، این آثار بسته به اینکه دادخواست اعاده کننده، توسط مرجع رسیدگی به اعاده دادرسی پذیرفته شود یا خیر، متفاوت خواهد بود. آثار اعاده دادرسی حقوقی در صورت صدور قرار قبولی، در ماده 437 و 438 قانون آیین دادرسی مدنی، ذکر شده است که در زیر آن ها را مشاهده می کنید:

ماده 437: الف) چنانچه محکوم به غیر مالی باشد، اجرای حکم متوقف خواهد شد ب) چنانچه محکوم به مالی است و امکان اخذ تأمین و جبران خسارت احتمالی باشد، به تشخیص دادگاه از محکوم له تامین مناسب اخذ و اجرای حکم ادامه می یابد ج) در مواردی که درخواست اعاده دادرسی مربوط به یک قسمت از حکم باشد، حسب مورد مطابق بند های (الف) و (ب) اقدام می گردد.

ماده 438: هرگاه پس از رسیدگی، دادگاه درخواست اعاده دادرسی را وارد تشخیص دهد، حکم مورد اعاده دادرسی را نقض و حکم مقتضی صادر می نماید؛ در صورتی که درخواست اعاده دادرسی راجع به قسمتی از حکم باشد، فقط همان قسمت نقض یا اصلاح می گردد.

مدارک لازم برای اعاده دادرسی

مدارک لازم برای اعاده دادرسی (اعمال ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری) عبارت است از: مدارک شناسایی و هویتی از جمله شناسنامه و کارت ملی، لایحه درخواست اعاده دادرسی، کپی برابر اصل شده دادنامه یا رأی قطعی صادره که درخواست اعمال ماده 477 از آن شده، باید ضمیمه درخواست شود. علاوه بر آن، در صورتی که درخواست مذکور از طریق وکیل تقدیم شده باشد، باید برگه وکالت نامه را نیز ضمیمه کرد.

مرجع اعاده دادرسی از احکام قطعی

برای اعاده دادرسی افراد باید به مرجعی خاص مراجعه نمایند که بر اساس قانون دیوان عالی کشور، مرجع درخواست اعاده دادرسی از احکام قطعی، دادگاه می باشد. طبق ماده 474 قانون آیین دادرسی کیفری، درخواست اعاده دادرسی به دیوان عالی کشور داده می شود؛ یعنی در واقع قرار اعاده دادرسی از سوی دیوان عالی کشور صادر می شود.

بعد از اینکه افراد محق برای اعاده دادرسی درخواست خود را به دیوان عالی کشور ارائه دادند و دیوان عالی کشور پس از احراز یکی از موارد مذکور در قانون، با تجویز اعاده دادرسی، رسیدگی مجدد را به دادگاه هم عرض دادگاه صادرکننده حکم قطعی ارجاع می دهد و در غیر این صورت، قرار رد اعاده دادرسی را صادر می کند.

روش ثبت درخواست اعاده دادرسی کیفری

در قانون آیین دادرسی کیفری مصوب سال 1392، در دو ماده 474 و 477، دو نوع جداگانه از اعاده دادرسی کیفری را پیش بینی نموده است؛ از آنجا که موارد قابل اعاده دادرسی کیفری در هر یک از این موارد متفاوت بوده و در نتیجه، نحوه ثبت درخواست اعاده دادرسی کیفری مربوط به آن ها نیز متفاوت می باشد که در ادامه آن ها را بررسی می کنیم.

روش ثبت درخواست اعاده دادرسی کیفری ماده 474: با توجه به اینکه افراد پیش از انتخاب روش ثبت درخواست اعاده دادرسی کیفری ماده 474، باید اطمینان حاصل کنند که رأی کیفری صادر شده، در پرونده آن ها مشمول این ماده می باشد، در این قسمت ابتدا موارد اعاده دادرسی کیفری مندرج در ماده 474 را ذکر می کنیم:

1.      کسی به اتهام قتل شخصی محکوم شود و سپس زنده بودن وی محرز گردد.

2.      در دادگاه صالح ثابت شود که اسناد جعلی یا شهادت خلاف واقع گواهان، مبنای حکم بوده است.

3.      عمل ارتکابی جرم نباشد و یا مجازات مورد حکم، بیش از مجازات مقرر قانونی باشد.

4.      درباره شخصی به اتهام واحد، احکام متفاوتی صادر شود.

5.      چند نفر به اتهام ارتکاب جرمی محکوم شوند و ارتکاب آن جرم به گونه ای باشد که نتوان بیش از یک مرتکب برای آن قائل شد.

6.       پس از صدور حکم قطعی، واقعه جدیدی حادث و یا ظاهر یا ادله جدیدی ارائه شود که موجب اثبات بی گناهی محکوم علیه یا عدم تقصیر وی باشد.

7.      شخصی به علت انتساب جرمی محکوم شود و فرد دیگری نیز به موجب حکمی از مرجع قضائی به علت انتساب همان جرم محکوم شده باشد، به طوری که از تعارض و تضاد مفاد دو حکم، بی گناهی یکی از آن ها احراز گردد.

تا پیش از دی ماه 1399 صرفاً یک روش و آن هم مراجعه حضوری جهت ثبت درخواست اعاده دادرسی کیفری ماده 474 در دیوان عالی کشور وجود داشت؛ اما با اعلام رئیس دیوان عالی کشور در این تاریخ و با توجه به شیوع کرونا، نحوه جدید ثبت درخواست اعاده دادرسی کیفری، از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، معرفی گردید.

در روش حضوری ثبت درخواست اعاده دادرسی کیفری، لازم است که متقاضی با مراجعه به دیوان عالی کشور واقع در خیابان خیام تهران، به اخذ شماره از واحد دبیرخانه که در زیر زمین واقع می باشد، اقدام نماید. 

در مرحله بعد کارشناسان دبیرخانه، درخواست متقاضی اعاده دادرسی را بررسی نموده و چنانچه این درخواست منطبق بر ماده 474 باشد، آن را ثبت نموده و شماره ثبت درخواست را جهت پیگیری روند پرونده، در اختیار متقاضی قرار می دهند.

در رابطه با روش ثبت درخواست اعاده دادرسی کیفری ماده 477، لازم است ابتدا موارد مندرج در آن را ذکر نماییم؛ مطابق این ماده، در صورتی که رئیس قوه قضائیه رأی قطعی صادره از هر مراجع قضائی را خلاف شرع بین تشخیص دهد، با تجویز اعاده دادرسی، پرونده را به دیوان عالی کشور ارسال می کند تا در شعبه ای خاص که توسط رئیس قوه قضائیه برای این امر تخصیص می یابد، رسیدگی نموده و رأی قطعی صادر کند.

لازم به ذکر است که ثبت درخواست اعاده دادرسی کیفری ماده 477، بر خلاف ماده 474، تنها به صورت حضوری امکان پذیر می باشد و متقاضی باید در هر استان، به دادگستری کل استان مراجعه کرده و بعد از دریافت وقت، اقدام به ارائه درخواست خود به کارشناس مربوطه نماید.

ثبت درخواست اعاده دادرسی در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

نحوه ثبت درخواست اعاده دادرسی کیفری در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی که تنها نسبت به احکام قطعی و موارد مذکور در ماده 474 امکان پذیر بوده، مستلزم رعایت شرایط و نکاتی است که در ادامه آن ها را شرح می دهیم:

-بر خلاف سایر روش های اعتراض به حکم، که در آن ها کلیات اعتراض ضمن دادخواست بیان می شود و جزئیات آن در لایحه پیوستی در قسمت ضمائم بیان می گردد، در درخواست اعاده دادرسی کیفری در دفاتر خدمات الکترونیک، متقاضی اعاده دادرسی ملزم است که تمام جزئیات توضیحات را در درخواست اصلی اعاده دادرسی قید نموده و از ذکر جزئیات در لایحه جداگانه و در قسمت ضمائم خودداری کند.

-درخواست اعاده دادرسی تقدیم شده به دفاتر خدمات قضایی باید به صورت تایپ شده باشد؛ بنابراین درخواست های دست نویس ثبت نخواهند شد.

-متقاضی اعاده دادرسی کیفری در درخواستی که به دفاتر خدمات الکترونیک می دهد باید به طور صریح قید نماید که به استناد کدام بند یا بند های ماده 474 قانون آیین دادرسی کیفری، درخواست اعاده دادرسی و نقض رأی را دارد.

-تصویر احکام صادره در پرونده در مراحل بدوی و تجدیدنظر و گواهی قطعیت رأی صادره باید به درخواست اعاده دادرسی کیفری ضمیمه شده و توسط دفتر خدمات الکترونیک اسکن شود.

-چنانچه محکوم علیه توسط وکیل خود اقدام به تقدیم درخواست اعاده دادرسی کیفری نموده، لازم است که تصویر وکالت نامه وکیل دادگستری ضمیمه درخواست گردیده و توسط دفتر خدمات اسکن شود؛ در این وکالت نامه باید اختیار اعاده دادرسی صراحتاً قید گردد و ضمناً وکالت نامه ممهور به تمبر مالیاتی قانونی باشد.

-درخواست اعاده دادرسی کیفری که به دفاتر خدمات قضایی اعطا می گردد، صرفاً از محکوم علیه یا وکیل قانونی وی و در مورد فوت یا غیبت، از همسر، وراث و وصی وی پذیرفته می شود؛ بنابراین در حال حاضر، درخواست اعاده دادرسی کیفری از طرف شاکی پذیرفته نشده و ثبت نخواهد شد.

-هزینه ثبت درخواست اعاده دادرسی کیفری در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، 500 هزار ریال به عنوان هزینه دادرسی، به علاوه هزینه تطبیق اوراق و هزینه دفتر خدمات الکترونیک می باشد.