در این مقاله مطالعه خواهید کرد:
یکی از موضوعاتی که مربوط به روابط بین موجر و مستاجر بوده و در مورد آن بحث و گفتگوهای زیادی وجود دارد حق سرقفلی و حق کسب و پیشه است. این دو حق در برخی از موارد با یک مفهوم به کار رفته اما در مواردی نیز از یکدیگر تفکیک میشوند و معانی آنها متفاوت خواهد شد. ما در این مقاله قصد داریم مفهوم حق سرقفلی و حق کسب و پیشه را به صورت جداگانه بررسی کرده و با آنها بیشتر آشنا شویم.
مفهوم سرقفلی
اگر بخواهیم مفهوم سرقفلی را در فرهنگ معین بررسی کنیم باید بگوییم حقی است که یک بازرگان یا کاسب جهت تقدم در اجاره یا جمعآوری مشتری و ... نسبت به محلی پیدا میکند. اما با توجه به قانون روابط بین موجر و مستاجر مصوب سال 1356 سرقفلی به مبلغی که همزمان با انعقاد اجاره از سوی مستاجر به موجر یا مالک پرداخت خواهد شد گفته میشود. البته باید گفت این مبلغ جدا از مالالاجاره پرداخت میشود و در انقضای مدت قرارداد نیز موجر میتواند پس از استرداد مبلغ سرقفلی به مستاجر، تخلیه محل را از او درخواست نماید.
تعریف حق کسب و پیشه
اغلب مردم تصور میکنند حق کسب و پیشه و حق سرقفلی دارای مفهومی مشابه هستند اما میتوان تفاوتهایی نیز در مورد این دو حق متصور بود. حق کسب و پیشه به حقی اطلاق میشود که به مستاجر داده شده و زحماتی که او به واسطه شهرت تجاری و جذب مشتری کشیده است دلیل به وجود آمدن آن میباشد. اگر بخواهیم این حق را در غالب مثالی توضیح دهیم باید به فردی اشاره کنیم که ملکی تجاری را اجاره کرده و با زحمات فراوان آن را به مکانی معروف تبدیل کرده است. به واسطه این حق اگر موجر درخواست تخلیه ملک داشته باشد باید وجهی توسط کارشناس برای پرداخت به مستاجر تعیین نماید.
تفاوت حق سرقفلی و حق کسب و پیشه
همانطور که به آن اشاره شد برای حق سرقفلی و حق کسب و پیشه میتوان تفاوتهایی نیز قائل بود که تفکیک آنها از یکدیگر را راحتتر خواهد کرد. این تفاوتها شامل مواردی همچون:
- مهمترین تفاوت میان حق سرقفلی و کسب و پیشه را میتوان در مفهوم اصلی آنها دانست. به عبارت دیگر حق سرقفلی مبلغی است که مستاجر هنگام انعقاد قرارداد به موجر پرداخت میکند اما حق کسب و پیشه آن شهرتی است که فرد طی سالها تلاش کسب کرده چه مبلغی در ازای آن به موجر داده یا نداده باشد.
- حق سرقفلی به محض پرداخت مبلغ از سوی مستاجر ایجاد خواهد شد و میتوان آن را حقی قطعی دانست. اما حق کسب و پیشه به مرور حاصل خواهد شد و قطعیتی نیز در آن وجود ندارد؛ زیرا بستگی به عملکرد مستاجر و نتیجه آن دارد.
- امکان مشخص کردن میزان و ارزش حق سرقفلی فراهم است اما حق کسبه قابل پیشبینی نخواهد بود و امکان محاسبه آن وجود ندارد. به عبارت دیگر باید گفت احتمال ایجاد نشدن حق کسب و پیشه وجود دارد اما حق سرقفلی با تعیین مبلغی مشخص ایجاد میشود.
- از دیگر تفاوت های حق سرقفلی و حق کسب و پیشه، دارا بودن قابلیت ضمان در حق سرقفلی است. برای ایجاد حق کسب و پیشه نمیتوان از ضمانت فرد دیگری کمک گرفت اما این امکان در سرقفلی وجود دارد.
- اگر فرد دارای حق سرقفلی تخلفی انجام دهد حق او ساقط نخواهد شد اما در حق کسب و پیشه، به محض تحقق تخلف ساقط شده و نمیتوان به آن استناد نمود.
- از اختیاراتی که قانونگذار برای حق سرقفلی در نظر گرفته امکان انتقال آن به غیر است که این امکان در حق کسب و پیشه وجود نخواهد داشت. البته اگر فرد درخواست تجویز انتقال را داشته باشد و در مورد آن حکم نیز صادر شود میتوان این حق را نیز به دیگری منتقل نمود.
قوانین سرقفلی
در قوانین مصوب سال 1356، حق سرقفلی و کسب و پیشه به یک مفهوم به کار برده شده اما برای استناد به مفهوم آن باید سراغ قانون موجر و مستاجر مصوب سال 1376 مراجعه کرد. از مهمترین مواد این قانون باید به ماده 6 به شرح «هرگاه مالک، ملک تجاری خود را، به اجاره واگذار کند میتواند مبلغی را تحت عنوان سرقفلی از مستاجر دریافت نماید. همچنین مستاجر میتواند در اثناء مدت اجاره برای واگذاری حق خود مبلغی را از موجر یا مستاجر دیگر به عنوان سرقفلی دریافت کند مگر آنکه در ضمن عقد اجاره حق انتقال به غیر از وی سلب شده است» اشاره کرد.
از مواد قانونی دیگر راجع به سرقفلی باید به:
- یکی از مواد قانونی که به حق سرقفلی اشاره دارد ماده 8 قانون موجر و مستاجر است. طبق این قانون اگر هنگام انعقاد عقد اجاره بین طرفین، شرط شود که مالک عین مستاجره را به غیر اجاره نداده و هر ساله ملک را با اجاره متعارف به مستاجر اصلی واگذار کند و سپس مالک قصد تخلیه داشته باشد این حق به مستاجر داده خواهد شد که مبلغی را تحت عنوان سرقفلی برای تخلیه مطالبه کند.
- در ماده 9 قانون مربوطه ذکر شده اگر مدت قرارداد اجاره به پایان برسد یا اینکه مستاجر مبلغ سرقفلی را به مالک پرداخت نکرده باشد حق دریافت سرقفلی به مستاجر هنگام تخلیه ملک وجود نخواهد داشت. البته استیفاء کلیه حقوق ضمن عقد توسط مستاجر حالت دیگری است که در این ماده ذکر شده که باعث عدم تحقق سرقفلی به مستاجر خواهد شد.
- با نظر به ماده 10 قانون موجر و مستاجر در موارد مجاز بودن دریافت سرقفلی، میزان و ارزش آن با توجه به بنا، کیفیت و کمیت آن و ... توسط مالک پیشنهاد و در صورت توافق طرفین حق ایجاد خواهد شد. اگر بین طرفین توافقی ایجاد نشود دادگاه صالح مسئول تعیین ارزش و مبلغ خواهد بود.
سخن آخر
سرقفلی و حق کسب و پیشه، دو حق قابل بحث در املاک تجاری است که ما در این مقاله هر مورد را به صورت جداگانه بررسی کردیم. عموم مردم تصور میکنند این دو حق دارای مفهوم مشابهی هستند اما باید گفت سرقفلی به مبلغ و ارزشی گفته میشود که مستاجر هنگام انعقاد عقد قرارداد به موجر یا مالک پرداخت میکند اما حق کسب و پیشه به واسطه زحماتی که فرد در ملک تجاری کشیده و باعث پیشرفت آن شده است اعطا خواهد شد.