همه چیز در رابطه با حق حضانت فرزند؛ شرایط دریافت حق حضانت
وقتی که زوجین به اختلاف می‌خورند و کار آن‌ها به طلاق و جدایی می‌کشد، یکی از مهم‌ترین مسائلی که حتما باید حل‌وفصل شود، بحث حضانت فرزند است. کودک بعد از جدایی والدینش از یکدیگر به ناچار از فضای امن خانواده دور می‌شود و بیشتر اوقات خود را با یکی از والدینش سپری خواهد کرد. اینکه کدام یک از پدر و مادر یا دیگر بستگان حضانت کودک را برعهده می‌گیرند، مورد سوال خیلی از افراد است. برخلاف باور عمومی، اینطور نیست که براساس قوانین ایران حق حضانت کودک لزوما با پدر باشد، بلکه در شرایطی این حق با مادر خواهد بود. در ادامه در این رابطه بیشتر توضیح داده‌ایم. با ما همراه باشید.
حضانت به چه معنی است؟
حضانت در لغت به معنای به سرپرستی گرفتن است و کسی که مسئول حضانت می‌شود، باید در جهت رشد و تربیت کودک تلاش کند. به بیان بهتر، وظیفه تعلیم و تربیت کودک در کنار نگهداری و محافظت از وی و همچنین وظیفه برطرف کردن نیازهایش بر عهده کسی است که حضانت طفل را برعهده می‌گیرد. باید توجه داشت که حضانت صرفا یک حق نیست، بلکه تکلیفی را هم بر عهده والدین می‌گذارد که نمی‌توانند از زیر آن شانه خالی کنند. در همین رابطه در ماده 1168 قانون مدنی آمده است:
«نگهداری از فرزندان هم حق و هم تکلیف پدر و مادر است».
ضمن اینکه باید توجه داشت که حضات فقط در هنگام طلاق والدین مطرح نمی‌شود و در زمان زندگی مشترک نیز این حق و تکلیف وجود دارد ولی خواه ناخواه، در زمان جدا شدن زن و شوهر این مسئله مهم‌تر شده و زن و مرد را با چالش مواجه می‌کند که در این مطلب به آن پرداخته‌ایم.
حضانت چه تفاوتی با ولایت دارد؟
از آنجایی که خیلی‌ها حضانت را با ولایت اشتباه می‌گیرند، لازم است که تفاوت آن‌ها را توضیح دهیم.
حضانت همانطور که اشاره کردیم، به معنای نگهداری و تعلیم و تربیت کودک است، اما ولایت به معنای رفع امور مالی مربوط به طفل است. یعنی در حالی که حضانت بخش عمده‌ای از امور غیرمالی مربوط به طفل را در برمی‌گیرد، ولایت منحصرا به جنبه مالی زندگی کودک برمی‌گردد. مثلا ممکن است حضانت طفل برعهده مادر باشد، اما پدر همچنان ولی او تلقی شود و مخارجش را پدر پرداخت کند. بدیهی است در صورتی که حضانت هم به پدر داده شود، ولایت و حضانت همزمان برعهده وی خواهد بود.
در عین حال باید توجه داشت که ولایت فقط مختص به پدر و جد پدری بوده و به هیچ عنوان قابل انتقال به دیگری نیست. اینکه اصطلاحا می‌گویند ولایت قهری است، به همین معناست. یعنی پدر و جد پدری لزوما ولایت بر کودک دارند و هیچ‌کس دیگری ولی طفل نخواهد بود، مگر آنکه هر دو آن‌ها فوت کنند که در این صورت ولایت برعهده مادر خواهد بود. حضانت اما علاوه بر والدین، می‌تواند در شرایط خاص به خویشاوندان کودک نیز منتقل شود و محدودیتی از این جهت وجود ندارد.
حضانت فرزند بعد از طلاق با چه کسی است؟
و اما می‌رسیم به پرسشی که ذهن خیلی از زوجین را در هنگام جدایی درگیر خود می‌کند. اینکه حق حضانت فرزندان بعد از طلاق با کیست؟
بر اساس قانون مدنی ایران، اصل بر این است که حضانت طفل تا هفت سالگی با مادر است و بعد از آن با پدر خواهد بود. البته اگر تا قبل از 7 سالگی کودک، مادر مجنون شود یا شوهر اختیار کند که به کودک آسیب بزند، حضانت در همان موقع از او سلب می‌شود. همچنین در صورتی که بعد از 7 سالگی اختلافی بین والدین در حضانت کودک ایجاد شود، حضانت طفل با رعایت مصلحت او و به تشخیص دادگاه به یکی از طرفین یا یکی دیگر از بستگان طفل داده خواهد شد. در این صورت ممکن است به علت وجود مشکلی در شرایط زندگی پدر، دادگاه تشخیص دهد که به مصلحت طفل است که حضانت او بعد از هفت سالگی نیز به مادر سپرده شود.
بنابراین سپردن حضانت فرزندان بعد از طلاق به پدر پس از 7 سالگی مطلق نیست و در هر صورت رعایت مصلحت او مهم‌ترین مسئله است. مصلحت کودک به حدی اهمیت دارد که حتی اگر والدین در مورد نگهداری طفل توافق کنند، اما دادگاه خانواده آن را بر خلاف مصلحت وی تشخیص دهد، می‌تواند حکمی به غیر از آن‌چه والدین توافق کرده‌اند صادر نماید.
اگر در رابطه با حضانت از فرزندتان نگران هستید و می‌خواهید خیلی سریع جواب سوال‌هایتان را از بهترین وکلا بگیرید، می‌توانید همین حالا از طریق صفحه مشاوره حقوقی رایگان پرسش‌های خود را ثبت کنید.
حضانت فرزندان تا چه سنی ادامه دارد؟
همانطور که اشاره کردیم حضانت پسر و دختر تا سن 7 سالگی بر عهده مادر است و بعد از 7 سالگی معمولا سرپرستی کودکان به پدر واگذار می گردد. حضانت فرزند معمولا تا دوران بلوغ آنان ادامه دارد و بعد از سن بلوغ دیگر فرزندان می‌توانند با صلاحدید خودشان، پدر یا مادرشان را برای زندگی انتخاب کنند. اما سوال آن است که سن بلوغ پسران و دختران چه زمانی است؟
آنطور که در قانون مدنی آمده، سن بلوغ در پسران پانزده سال تمام قمری و سن بلوغ دختران نه سال تمام قمری است. به این معنا که اصولا پسران بعد از 15 سالگی و دختران بعد از 9 سالگی اختیار دارند که خودشان انتخاب کنند که قصد دارند در ادامه با چه کسی زندگی کنند. اما ممکن است با رسیدن به این سن نیز کودک نتواند مصلحت خود را به خوبی تشخیص دهد. مثلا یک دختر 10 ساله به احتمال زیاد نمی‌تواند رعایت غبطه خود را کند. پس در این شرایط تکلیف چیست؟
در پاسخ بیان می‌شود که رسیدن به سن بلوغ به همراه احراز رشد فرد مبنای خروج از حضانت است، بدین معنا که اگر کودکی به سن بلوغ برسد و با انجام کارشناسی و تحقیقات روانشناسی این نتیجه حاصل شود که شخص به رشد لازم رسیده، آنگاه از حضانت خارج می‌شود، حتی اگر به ۱۸ سالگی هم نرسیده باشد. اما اگر فرد به 18 سال برسد، اصولا رشید فرض می‌شود و از حضانت خارج می‌گردد، مگر اینکه ثابت شود همچنان به مراقبت نیاز دارد.
در صورت فوت یکی از والدین، حضانت با کیست؟
در صورت فوت هریک از والدین، حضانت طفل با طرفی که در قید حیات است. به عنوان مثال پس از فوت پدر، حضانت کودک با مادر است و بالعکس. همچنین در صورتی که پدر و مادر هردو فوت کنند، حضانت طفل بر عهده پدربزرگ پدری (یا همان جد پدری) است. البته اگر پدربزرگ هم فوت کرده باشد حضانت طفل بر مبنای طبقات ارث است. لازم به ذکر است که در اعطای حضانت بر شخصی، رعایت مصلحت کودک واجب است و این مسئله حتما توسط دادگاه لحاظ می‌شود.
حق ملاقات با کودک بعد از آنکه حضانت وی به فرد دیگری سپرده می‌شود
پدر یا مادری که حضانت برعهده‌اش نیست، حق دارد تا در زمان و مکانی که با توافق طرفین تعیین می‌شود، کودک را ملاقات کند. این حق را نمی‌توان از والدین سلب کرد و اگر مسئول حضانت از ملاقات والدین با طفل جلوگیری کند، ممکن است از سمت حضانت کنار برود یا برای وی ناظر تعیین شود.
همچنین مسئول حضانت نمی‌تواند بدون اطلاع و رضایت طرف مقابل، کودک تحت حضانت را به خارج از کشور ببرد. این کار فقط هنگامی قابل انجام است که دادگاه آن را به مصلحت کودک دانسته و با درنظر گرفتن حق ملاقات افراد صاحب حق، این امر را اجازه دهد.
باید توجه داشت که حق ملاقات امتیاز طبیعی والدین است و در هیچ صورت سلب شدنی نیست، البته مصلح کودک در این مورد هم باید رعایت شود. به این معنا که اگر دادگاه تشخیص دهد که ملاقات طفل با کسی که عهده دار حضانت نیست، برخلاف مصلحت اوست، این کار را ممنوع می‌کند. البته اگر خود طفل تمایلی به این ملاقات نداشته باشد، اجرای احکام می‌توانند مراجعه به مددکاری اجتماعی یا مشاوره خانواده را تجویز کند تا شرایط مناسب برای به انجام رسیدن این ملاقات‌ها فراهم شود.
آیا می‌توان حضانت را از کسی که عهده‌دار آن است گرفت؟
کسی که حضانت کودک را برعهده گرفته حتما باید رعایت مصلحت طفل را در نظر داشته باشد و آن را در اعمال و رفتارش نشان دهد. در غیر این صورت می‌توان حضانت کودک را از وی سلب کرد و به کس دیگری داد. مطابق با ماده 1173 قانون مدنی، هرگاه به خاطر سهل‌انگاری و کوتاهی مسئول حضانت در مراقبت و نگهداری از طفل، و یا به دلیل مشکلات اخلاقی وی، سلامت جسمانی یا تربیت اخلاقی کودک به خطر بیفتد، دادگاه می‌تواند به تقاضای خویشان طفل یا قیم او و یا رئیس حوزه قضایی، تصمیم لازم را اتخاذ نماید.
در زیر مهم‌ترین شرایطی را که موجب سلب حضانت از طفل می‌شوند آورده‌ایم:
-
اعتیاد زیان‌آور به الکل، مواد مخدر و قمار؛
-
اشتهار به فساد اخلاق و فحشا؛
-
ابتلا به بیماری‌های روانی با تشخیص پزشکی قانونی؛
-
سوء استفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل ضداخلاقی مانند فساد و فحشا، تکدی‌گری و قاچاق؛
-
تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف.
مبحث حضانت فرزند از جمله مسائل حقوقی پیچیده است و برای آنکه بتوانید نتیجه مطلوب را در چنین پرونده‌هایی بدست آورید، حتما به کمک یک وکیل خبره نیاز خواهید داشت. ما در همین راستا در وکیل وند کنار شماییم. می‌توانید درخواست مشاوره حقوقی تلفنی خود را ثبت کنید و از بهترین وکلا کمک بگیرید تا از بابت حضانت فرزندتان نگرانی نداشته باشید.
