حق حبس زوجه در زمان اعسار زوج
حق حبس چیست؟
اعسار زوج و حق حبس زوجه
چنانچه زوج معسر باشد و زوجه بخواهد از حق حبس خود برای دریافت مهریه استفاده نماید، تکلیف چه خواهد بود؟
حق حبس از دیدگاه قانون چیست؟
حق حبس در نکاح
به موجب ماده 1085 قانون مدنی: «زن حق دارد تا مادامی که مهریه به وی تسلیم نشده است از انجام تکالیفی که در مقابل شوهر دارد امتناع نماید.»
بر همین اساس بهره گیری از حق حبس در نکاح نیز امکان پذیر بوده و زن قادر به استفاده از این حق است. بهره‌گیری از حق حبس علی رغم عقود معوض، در عقد نکاح نیز ممکن می باشد.
از نظر حقوقی، مهریه به گونه ای عوض عقد ازدواج است، بنابراین زوجه حق دارد پیش از وصول مهریه از انجام تکالیف زناشویی خود اجتناب نماید. بهره‌گیری از حق حبس در نکاح مبتنی بر احکام فقهی نیز می باشد.
در فقه، حق حبس برای زن با این عبارت بیان شده است که زوجه حق دارد از رابطه زناشویی خودداری کند تا موقعی که مهریه خود را دریافت کند. این مهریه بایستی حال باشد نه مدت‌دار.
با وجود این بهره‌گیری از حق حبس در نکاح مستلزم وجود شرایطی بوده که تنها با وجود این شرایط زوجه قادر خواهد بود تا مادامی که مهریه خود را دریافت نکرده، از تمکین خاص و تمکین عامی که در مقابل شوهرش برعهده دارد خودداری کند. به طور مثال بایستی مهریه زوجه حال باشد نه مدت دار. همچنین، در شرایطی که زوجه با خواست خود تکالیف زناشویی را انجام داده باشد دیگر قادر به استفاده از حق حبس نخواهد بود.
آثار استفاده از حق حبس
طبق ماده فوق الذکر از قانون مدنی زوجه این حق را دارد که تا پیش از تسلیم مهریه به وی، از انجام وظایفی که در مقابل شوهر دارد خودداری کند. البته مهریه وی باید حال باشد و همچنین این خودداری حق نفقه را ساقط نخواهد بود. از این رو، زوجه می تواند تا موقعی که مهریه به وی پرداخت نشده است، از انجام تکالیف زناشویی خود خودداری نماید.
چنین به نظر می رسد که امتناع از تکالیف زناشویی یا همان تمکین تنها شامل تمکین خاص یا اعمال زناشویی نمی باشد. بلکه زوجه حق دارد از زندگی مشترک با شوهر تا موقع اخذ مهریه خودداری کند. بنابراین از جمله موارد مجاز عدم تمکین، بهره‌گیری از حق حبس زوجه باکره است.
همچنین از جمله آثاری که بهره‌گیری از حق حبس دارد این است که استفاده زوجه از حق حبس موجب نمی‌گردد که زن حق نفقه خود را از دست بدهد. لذا زوجه با بهره‌گیری از حق حبس همچنان از حق نفقه برخوردار خواهد بود و قادر به تسلیم دادخواست حقوقی مطالبه نفقه به دادگاه است.
آیا حقحبس زوجه مانع از دریافت نفقه است؟
بهره‌گیری از حق حبس زن منجر به از بین رفتن نفقه نخواهد شد. به بیانی بهتر زوجه استفاده کننده از حق حبس با وجود این که تمکین نمی کند ولی مستحق اخذ نفقه از شوهر خواهد بود و در صورتی که مرد از پرداخت نفقه خودداری کند از موجبات طلاق زن خواهد بود.
موارد سقوط حق حبس
تا به اینجا در رابطه با مفهوم حق حبس به صورت کلی صحبت کردیم ولی سوالی که مطرح می گردد این است که چه مواردی موجب سقوط این حق خواهد شد ؟
بایستی در جواب بگوییم که موارد سقوط حق حبس شامل دو مورد می‌شود :
1- تمکین خاص که اشاره به همان تکالیف زناشویی و نزدیکی زن و مرد دارد و این اعمال چه پیش از مراسم عروسی و چه پس از آن موجب سقوط حق حبس زن خواهد شد.
2- تمکین عام که زندگی در منزل و محل سکونت در نظر گرفته شده توسط مرد را شامل می شود و هر چند که از نظر استنباطی صحیح به نظر نمی رسد اما رای وحدت رویه این امر را نیز از موجبات سقوط حق حبس به شمار آورده است.
در اینجا اشاره به چند نکته ضرورت دارد. نخست اینکه در حالی که به موجب قانون و شرع اسلام به زوجه‌ای که از شوهر خود تمکین نکند، نفقه تعلق نخواهد گرفت. لیکن حق حبس بر این قاعده یک استثنا بوده و به زوجه‌ای که به دلیل برخورداری از حق حبس از تمکین خودداری کرده، نفقه تعلق خواهد گیرد و شوهر مکلف به پرداخت نفقه خواهد بود.
دومین موردی که اشاره به آن ضرورت دارد این است که زوجه‌ای که پس از عقد نکاح از شوهر خود تمکین به عمل آورد نیز قادر به مطالبه مهریه خود می باشد و این دو موضوع تناقضی با هم ندارند. علاوه بر این در شرایطی که مهریه تقسیط گردیده و پرداخت آن مدت برای مدت طولانی زمان می برد، همچنان امکان استفاده از حق حبس تا پرداخت کامل مهریه وجود خواهد داشت.
آیا اعسار شوهر مسقط حق حبس است؟
اعسار مرد موجب سقوط حق حبس زوجه نمی شود. چرا که علی رغم اینکه در چنین شرایطی مطالبه و دریافت مهریه از شوهر امکان پذیر نیست ولی امكان دریافت مهریه با بهره‌گیری از حق حبس ملازمه‌ای نخواهد داشت.
همچنین اینکه نبایستی گمان داشت که احکام تقسیط مهریه در حکم تعیین اجل جهت پرداخت مهریه می باشد. چرا که اجلی كه به این صورت بر زن تحمیل می شود، حاکی از اراده وی بر سقوط حق حبس نیست.
لازم است بدانید که امکان دریافت مهریه با بهره‌گیری از حق حبس ملازمه‌ای ندارد. همچنين در شرایطی که دادگاه يا اجرای ثبت به تقاضای مرد و به علت اعسار وی مهلت عادله می‌دهد و يا قرار اقساط می گذارد، نبایستی مهر را موجل تصور کرد.
علم زوجه بر اعسار مرد
در همه عقود رضايی که بر اساس توافق دو طرف منعقد می گردد، طرفين با توافق هم امکان برهم زدن آن ها را داشته و حتی می توانند آثار آن ها را زایل نمایند. ولی انحلال زندگی مشترک نیازمند تبعیت از قواعد و تشريفاتی بوده که دادگاه با هدف ممانعت از پاشیده شدن خانواده آنها را پیش بینی نموده است و حتی با انحلال ازدواج، آثار بر جای مانده از نکاح همچون انتساب فرزند مشترک به والدين را نمی توان از بين برد.
رابطه عليت بین مهریه و پيوند زناشويی وجود نداشته و نبایستی عقد و نکاح را با خرید و فروش يا عقود معوض دیگر مقايسه نمود. علی رغم اينكه در مواد 1081و1100و1087 قانون مدنی قانون‌گذار مقرراتی را وضع نموده است که حاکی از آن است که شرایط مهریه ربطی با اصل طلاق و نکاح ندارد.
برای دریافت مشاوره حقوقی و اطلاعات بیشتر در زمینه طلاق و اعسار و سایر دعاوی می توانید به بخش طرح سوال حقوقی بروید و سوال خود را بپرسید
