حکم تولیت چیست و صدور حکم تولیت چه مراحلی دارد؟

حکم تولیت

یکی از مباحث حقوقی که در قانون مدنی نیز به آن پرداخته شده وقف است. بسیاری از افراد خیرخواه سالانه اموال خود را وقف می‌کنند تا بتوانند در راستای بهبود وضعیت کشور قدم بردارند. گاهی واقف، فرد مشخصی را برای اداره اموال موقوفه تعیین می‌کند اما در برخی موارد نیز این چنین نخواهد بود که باید فرد متقاضی برای عهده‌داری اداره امور موقوفه به مراجع ذی‌صلاح مراجعه نماید. ما نیز در این مقاله قصد داریم راجع به حکم تولیت و نحوه صدور آن صحبت کنیم با ما همراه شوید.

عقد وقف چیست؟

قانونگذار در ماده 55 قانون مدنی وقف را اینگونه تعریف کرده است: "وقف عبارت است از اینکه عین مال حبس و منافع آن تسبیل شود" به عبارتی نگه داشتن عین مال به منظور جلوگیری از نقل و انتقال و تسبیل از منافع آن را وقف می‌گویند.

از ارکان اصلی واقع شده عقد وقف باید به وجود واقف و صاحب مال، وجود موقوف علیهم یا ذی نفع وقف و وجود مال یا عین موقوفه اشاره کرد. 

وظایف متولی

حال که با مفهوم عقد وقف آشنا شدیم بهتر است بررسی کنیم متولی مال موقوفه چه وظایفی دارد؟ وظیفه اصلی متولی را می‌توان رسیدگی به امور مال موقوفه و همچنین تقسیم منافع مال بین موقوف علیهم دانست.

همچنین از وظایف ضمنی متولی باید به گرفتن سند مال وقفی، پرداخت مالیات مال موقوفه،  باز کردن حساب بانکی، تعمیرات مال و ... اشاره کرد. 

آیا متولی اجازه فروش مال موقوفه را دارد؟

در جواب این سوال که آیا متولی اجازه فروش مال موقوفه را دارد یا خیر باید گفت قانونگذار در موارد استثنایی اجازه فروش مال موقوفه را داده است. طبق ماده 349 قانون مدنی "بیع مال وقف صحیح نیست مگر در موردی که بین موقوف‌ علیهم تولید اختلاف شود به نحوی که بیم سفک دماء رود یا منجر به خرابی ‌مال موقوفه گردد طوری که قابل تعمیر یا جدا کردن از بخش های دیگر نباشد."

در اینصورت متولی با کسب اجازه از دادگاه مال وقفی را برای فروش خواهد گذاشت و با ثمن آن می‌تواند مال موقوفه جدیدی بخرد یا منافع آن را برای عمل خیر دیگری اختصاص دهد.

تولیت به چه معناست؟

اگر بخواهیم به تولیت و معنای آن در حقوق اشاره کنیم باید بگوییم تولیت در اصل به معنای اداره‌ی مالی که وقف شده است می‌باشد که به فردی که برای اینکار تعیین می‌شود متولی وقف می‌گویند.

طبق ماده 75 قانون مدنی "واقف می‌تواند تولیت یعنی اداره کردن امور موقوفه را مادام ‌الحیوه یا در مدت معینی برای خود قرار دهد و نیز می‌تواند متولی دیگری ‌معین کند که مستقلاً یا مجتمعاً با خود واقف اداره کند. تولیت اموال موقوفه ممکن است به یک یا چند نفر دیگر غیر از خود واقف واگذار شود که هر‌ یک مستقلاً یا منضماً اداره کنند و همچنین واقف می‌تواند شرط کند که خود او یا متولی که معین شده است نصب متولی کند و یا در این موضوع هر‌ ترتیبی را که مقتضی بداند قرار دهد"

منظور از حکم تولیت چیست؟

همانطور که در ماده 75 قانون مدنی به آن اشاره شد ممکن است واقف یک یا چند نفر را به عنوان متولی امور موقوفه قرار دهد. اما طی کردن این روند به تنهایی نمی‌تواند به متولی مجوز اداره مال موقوفه را بدهد بلکه وی باید با مراجعه به اداره اوقاف اقدام به دریافت حکم تولیت نماید.

در صورت استنکاف اداره اوقاف یا اعتراض به تصمیم اداره در تعیین متولی، این امکان برای متقاضی وجود دارد که بدوا به دادگاه مراجعه کند و پیگیری نماید. 

روش های اخذ حکم تولیت

متقاضی حکم تولیت می‌تواند از دو طریق مراجعه به دفاتر خدمات قضایی و دادگاه اقدام به دریافت حکم تولیت نماید. 

مراجعه به اداره اوقاف

برای اینکه متولی بتواند از طریق اداره اوقاف اقدام به اخذ حکم تولیت نماید باید درخواست صدور حکم را در این اداره ثبت کند. سپس شعبه‌ای که درخواست در آن مطرح شده است از اداره تحقیق درخواست بررسی و انجام تحقیقات لازم را برای اثبات تولیت می‌نماید. 

در نهایت اگر شعبه با توجه به نتایج تحقیقات، تولیت را محرز بداند اقدام به صدور حکم خواهد کرد و در غیر این صورت درخواست را رد خواهد نمود.

مراجعه به دادگاه

دومین روش برای اخذ حکم تولیت، مراجعه متقاضی به دادگاه صالح یعنی دادگاه محل وقوع مال غیر منقول و موقوفه می‌باشد.  شعبه‌ای که دادخواست در آن ثبت شده است اقدام به بررسی مدارک و شواهد موجود همچون سند وقف نامه و ... خواهد کرد و در صورت مورد تایید قرار گرفتن اطلاعات حکم را صادر خواهد کرد. 

روش های اثبات متولی جهت اخذ حکم تولیت

برای اینکه متولی بتواند حکم تولیت موقوفه را دریافت نماید باید مدارک و شواهدی را ارائه نماید. از روش‌های اثبات متولی جهت اخذ حکم می‌توان به:

• شهادت شهود: اولین روش جهت اثبات متولی، شهادت شهود است. در همین راستا اداره اوقاف یا دادگاه صالح از چند نفر معتمد دعوت به عمل می‌آورد و نظر آنها را راجع به متولی جویا می‌شود.
• تحقیق محلی: از دیگر روش‌های اثبات متولی جهت اخذ حکم تولیت، تحقیقات محلی است. در این روش چند نفر جهت بررسی موضوع و جمع آوری اطلاعات به محل مورد نظر اعزام خواهند شد.
• ارجاع درخواست به فرد کارشناس: آخرین روش اثبات متولی و سپس صدور حکم توسط مرجع ذی‌صلاح، ارجاع پرونده به کارشناس با تجربه در این زمینه که دارای اطلاعات علمی می‌باشد است. 

اشاره کرد.

مدارک لازم برای ثبت دادخواست تولیت

فردی که مدعی تولیت است باید جهت طرح دعوی درخواست صدور حکم تولیت مدارکی را به دفتر اوقاف یا دادگاه صالح ارائه کند که شامل:

ü     وقف نامه

ü     حکم تولیت آخرین متولی

ü     گواهی فوت و یا حکم عزل یا ممنوع المداخله بودن آخرین متولی

ü     گواهی حصر وراثتی که مثبت فرزند ارشد و فرزندی از سلسله واقف باشد(اثبات نسب)

ü     شناسنامه و مدارک هویتی خواهان (متقاضی تولیت

ü      استشهادیه مبنی بر صلاحیت و دیانت شخص متقاضی تولیت

ü     تنظیم دادخواست

می‌شود

نمونه دادخواست اثبات تولیت در دادگاه

برای اینکه فرد متقاضی بتواند از طریق دادگاه حکم تولیت دریافت نماید باید دادخواست تنظیم کند. در قسمت خواهان دادخواست، فردی که قصد اقامه دعوا را دارد یعنی فرد متقاضی تولیت باید نام خود را وارد نماید و در قسمت خوانده نیز  باید نام اداره اوقاف یا دادگاه صالح ذکر شود.

سپس باید در قسمت خواسته "درخواست صدور حکم تولیت" نوشته شده و دلایل و منضمات نیز ذکر شود. برای شرح دادخواست نیز می‌توان از متن:

ریاست محترم دادگاه

سلام علیکم

با توجه به وقف نامه رسمی شماره … که در دفتر اسناد رسمی در تاریخ … تنظیم گردیده است و کپی مصدق آن ضمیمه دادخواست شده است، بنده …. با شماره ملی … به عنوان متولی مال موقوفه مذکور در عقدنامه منصوب شده ام

از این رو برای در دست گرفتن زمام و اداره امور موقوفه به صورت قانونی از دادگاه محترم درخواست صدور حکم تولیت را دارم.

استفاده کرد.

سخن آخر

طبق ماده 55 قانون مدنی، وقف عبارت است از اینکه عین مال حبس و منافع آن تسبیل شود که در همین راستا باید فردی نیز به عنوان متولی جهت اداره امور مال موقوفه تعیین شود. اما متولی باید دارای حکم تولیت باشد تا مجوز اداره امور برای وی صادر شود. 

برای دریافت این حکم نیز فرد متقاضی باید با در دست داشتن مدارک به اداره اوقاف یا دادگاه محل وقوع مال موقوفه مراجعه کرده و درخواست خود را ثبت نماید.