خرید حبس و شرایط آن
خرید حبس، اولین چیزی است که پس از ابلاغ حکم نهایی دادگاه، به ذهن محکوم علیه می رسد و به دنبال راهی برای رهایی از این مجازات می گردد. هر چند اصطلاح خرید حبس در میان عموم رواج پیدا کرده است اما آیا واقعا در قانون مجازات های اسلامی، شرایط و قواعدی برای این کار وجود دارد؟ اگر چنین شرایطی وجود داشته باشد آیا می توان هر نوع حبسی را تبدیل به جزای نقدی نمود یا به اصطلاح ان را خرید؟ مبلغ خرید حبس چقدر است؟ برای یافتن پاسخ تمام این سوالات، بهتر است این مقاله را تا انتها بخوانید.
منظور از خرید حبس چیست؟
در قانون مجازات های اسلامی، مجازات های متعدد و گوناگون برای انواع جرم تعیین شده است که بسته به شدت جرم صورت گرفته و در مواردی تاثیر آن بر جامعه و شرایط اجتماعی، نوع و شدت مجازات نیز مشخص گشته است.
می دانیم که یکی از مجازات های تعیین شده در قانون مجازات اسلامی، حکم زندان یا حبس است که بسته به نوع جرم، مقدار آن مشخص می شود. همچنین باید به این نکته نیز توجه کرد که تمام حبس ها به یک صورت نبود و بسته به جرم واقع شده، در دو دسته حبس تعزیری و حبس حدی تقسیم بندی می شوند.
و نکته مهم بعدی اینکه حکم حبس حدی، با توجه به تاثیر بسیار منفی جرایم حدی بر جامعه، به هیچ عنوان قابل تغییر و تبدیل نبوده و تنها برخی از انواع حبس تعزیری را، با توجه به موارد و شرایط تعیین شده در قانون و صلاحدید قانونگذار و مطابق با نظر قاضی و مرجع قضایی مسئول پرونده، می توان به انواع دیگر مجازات تبدیل نمود.
یکی از انواع مجازات های جایگزین برای حبس تعزیری، مجازات نقدی یا همان خرید حبس است که در ادامه، در کنار برخی دیگر از موارد جایگزین حبس تعزیری، به آن خواهیم پرداخت. لازم به ذکر است که اصطلاحات تبدیل حکم یا خرید زندان در ادامه مطلب، بیانگر خرید حبس خواهد بود.
آیا می توان حبس را خرید؟
واژه زندان و زندانی شدن، در عرف جامعه بسیار تلخ و سنگین بوده و افراد محکوم به این مجازات، پس از تحمل دوره محکومیت، جایگاه سابق خود را در جامعه از دست می دهند و دید اطرافیان نسبت به آن ها تغییر می کند. به همین دلیل، بدون در نظر گرفتن نوع جرم، هیچ کس تمایل به زندانی شدن و تحمل دوره حبس را ندارد. به همین دلیل است که اغلب افراد محکوم به حبس، به دنبال یافتن راهی برای خرید و یا تغییر و تبدیل حکم آن به مجازات های جایگزین دیگر هستند.
همان طور که در بخش قبل به آن اشاره شد، خرید حبس و تبدیل آن به مجازات نقدی، تنها برای حبس تعزیری امکان پذیر است که آن هم باید طبق اصول و قواعد تعیین شده توسط شخص قانون گذار و با تایید مرجع قضایی صورت گیرد. از آنجا که جرایم تعزیری، از جرایم حدی بسیار سبک تر بوده و تعریف مشخص و همچنین مجازات معینی در قوانین اسلامی ندارند، لذا قانونگذار در قانون مجازات اسلامی، با در نظر گفتن شرایط جامعه و موارد دیگر، اقدام به تعیین مجازات برای این نوع از جرایم نموده است. به همین دلیل است که امکان تبدیل حکم مجازات تعزیری نیز غیر محتمل نبوده و تحت شرایطی انجام می شود. اما این نکته مهم را نیز به خاطر داشته باشید که در صورت وقوع جرایم حدی (که 11 جرم مشخص شده از جمله زنا، لواط، قوادی، قذف، مصرف مسکر، سرقت، محاربه و افساد فی الارض و...) و تعیین مجازات حبس برای آن، به هیچ عنوان امکان تبدیل و تغییر آن وجود نخواهد داشت.
شرایط خرید حبس
پس از آشنایی با حبس تعزیری و همچنین بررسی امکان خرید حبس برای این دسته از احکام در بخش های قبل، نوبت این رسیده است که با شرایط خرید زندان و تبدیل حکم تعیین شده در قانون مجازات اسلامی آشنا شویم. اما قبل از پرداخت به شرایط خرید زندان، لازم است به این نکته اشاره نماییم که طبق ماده 72 قانون مجازات اسلامی، اگر متهم بنا به جرایم عمد متعدد، محکوم به گذراندن بیش از 6 ماه حبس (حداقل یک مورد) باشد، حتی در صورت د اشتن هر یک از شرایط ذیل، امکان خرید زندان و تبدیل حکم برای وی وجود نخواهد داشت. این شرایط که در فصل 9 قانون مجازات اسلامی و تحت عنوان مجازات های جایگزین حبس آورده شده اند عبارتند از:
- گذشت شاکی: طبق ماده 64 قانون مجازات اسلامی، اولین و مهم ترین مرحله و شرط برای تبدیل حکم و خرید زندان در جرایم تعزیری، گذشت شاکی است. چنانچه خواهان یا شاکی پرونده، گذشت خود را به صورت کتبی و کاملا رسمی به دادگاه و مرجع رسیدگی به پرونده شکایت، تقدیم نماید، این امکان وجود دارد که حکم صادره تغییر کده و به جای مجازات حبس، مجازات جایگزین دیگری برای فرد محکوم تعیین گردد. در غیر اسن صورت و بدون رضایت شاکی، خرید حبس تعزیری ممکن نیست.
2. وجود یکی از جهات تحفیف: یکی از شرایطی که موجب می شود مرجع قضایی بتواند با آزادی عمل بیشتری در مورد تبدیل حکم و خرید حبس فرد محکوم اقدام نماید، وجود مواردی در پرونده او است که موجب تخفیف در مجازات خواهد شد. برخی از مهم تر این شرایط عبارتند از: همکاری مجرم با عوامل قضایی در شناسایی سایر افراد شریک در وقوع جرم، اعتراف و اقرار موثر فرد محکوم، پشیمانی محکوم از ارتکاب جرم، حسن سابقه و حسن رفتار فرد مجرم، شرایط جسمانی و خاص محکوم به حبس مانند بیماری های خاص، تلاش مستمر مجرم جهت کاهش آثار جرم، کم بودن ضرر و زیان ناشی از جرم، نقش جزئی متهم در وقوع جرم.
3. طبق قانون مجازات اسلامی، در جرایم عمدی که در آن فرد به 3 ماه یا کمتر حبس تعزیری محکوم شده باشد، مرجع قضایی می تواند بدون در نظر گرفتن شرایط خاصی، از موارد ذکر شده در دو گزینه فوق، نسبت به تبدیل حکم و خرید حبس (تبدیل حبس به جزای نقدی) وی رای صادر نماید.
4. چنانچه مجازات تعیین شده برای جرایم عمدی، بین 91 روز تا 6 ماه زندان تعزیری باشد، مرجع قضایی می بایست این حکم را با مجازات های دیگر نظیر مجازات نقدی جایگزین نماید. اما در مواردی که فرد از قبل جرم عمدی دیگری مرتکب شده و محکوم به گذراندن یکی از موارد محکومیت های کیفری زیر باشد، امکان خرید حبس برای وی وجود نخواهد داشت.
· بیش از یک مورد محکومیت قطعی حبس حداکثر 6 ماه، شلاق تعزیری، جزای نقدی بیش از 10 میلیون ریال.
· حداقل یک مورد محکومیت قطعی حبس حداقل 6 ماه، مجازات حدی، قصاص، پرداخت بیش از یک پنجم دیه.
5. چنانچه در پرونده فرد متهم به جرایم عمدی، محکومیت کیفری وجود نداشته و فرد به 6 ماه تا یک سال زندان تعزیری محکوم شده باشد، امکان تبدیل حکم و جاگزینی و خرید حبس تعزیری برای وی وجود خواهد داشت.
6. زمانی که فردی به ارتکاب جرایم غیر عمد متهم شده و محکوم به گذراندن یک دوره حبس تعزیری باشد، مرجع قانونی موظف است تا حکم زندان وی را به یکی از مجازات های جایگزین تبدیل نماید. اما در صورتی که مجازات قانونی وی، حبس تعزیری بیش از 2 سال باشد، خرید زندان و یا تبدیل آن به هر یک از مجازات های جایگزین، بسته به نظر قاضی و به اختیار وی خواهد بود.
انواع مجازات جایگزین در خرید حبس
در بخش های قبل در مورد شرایط تبدیل حکم و شرایط خرید حبس بحث شد و اکنون نوبت آن رسیده است تا با مجازات های جایگزین حبس تعیین شده در قانون مجازات های اسلامی آشنا شویم. ماده 64 قانون مجازات اسلامی، به انواع مجازات جایگزین حبس تعزیری اختصاص یافته و طبق این ماده قانونی، در صورت وجود سروط لازم و مطابق با نظر مرجع قانونی، خرید حبس و یا تبدیل مجازات به یکی از مجازات های زیر امکان پذیر است:
1. دوره مراقبت
2. جزای نقدی عمومی
3. جزای نقدی روزانه
4. خدمات عمومی رایگان
5. محرومیت از حقوق اجتماعی.
هر یک از این مجازات ها با توجه به نوع جرم، سن مجرم، آثار اجتماعی ناشی از وقوع جرم، مهارت مجرم، شخصیت و سابقه مجرم، شخصیت اجتماعی مجرم و سایر مواردی از این قبیل، پس از بررسی توسط قاضی، می توانند جایگزین حبس تعزیری تعیین شده در حکم قطعی شوند. در حکم صدوری برای مجازات جایگزین، شرایط و کیفیت مجازات به طور کامل شرح داده می شود. همچنین حکم به بیش از دو مورد از مجازات های جاگزین، از نظر قانونی مجاز نمی باشد.
دوره مراقبت جایگزین حبس یعنی چه؟
از میان 5 مورد مجازات جایگزین حبس ذکر شده در بخش قبل، شاید دوره مراقبت برای شما سوال برانگیز باشد. در مجازات دوره مراقبت جایگزین حبس که طبق ماده 83 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 اجرا می گردد، فرد مجرم می بایست به حکم دادگاه و زیر نظر مستقیم قاضی اجرای احکام، یک یا چند مورد از محکومیت های جایگزین را به شرح زیر انجام دهد:
· در جرایم با محکومیت قطعی حداکثر 3 ماه حبس، دوره مراقبتی 6 ماهه
· در جرایم با مجازات 91 روز تا 6 ماه زندان و همچنین جرایم تعزیری فاقد نوع و میزان مشخص محکومیت در قوانین موجود، دوره مراقبتی 6 ماه تا یک ساله
· در جرایم با محکومیت قطعی حبس 6 ماه تا یک سال، دوره مراقبتی یک تا 2 ساله
· در جرایم غیر عمد با محکومیت قطعی بیش از یک سال، دوره مراقبتی 2 تا 4 ساله
در مورد نرخ مصوب در خرید حبس و تبدیل آن به جزای نقدی، مبلغ مشخصی در حکم نهایی ذکر نشده و در هنگام اجرای حکم، قیمت روز آن از سوی قاضی اجرای احکام تعیین و به محکوم علیه ابلاغ می گردد.
نحوه خرید حبس
همانگونه که در بخش های قبل اشاره شد، در برخی موارد، بسته به نوع جرم، دادگاه ملزم به تبدیل حکم حبس به جزای نقدی می باشد. در چنین شرایطی نیاز به اقدام از سوی فرد متهم یا خانواده وی وجود نداشته و تمام مراحل به صورت قانونی پیش خواهد رفت.
اما چنانچه فرد متهم به اختیار خود بخواهد از شرایط مندرج در قانون برای خرید حبس استفاده نماید بایستی در مرحله نخست، رضایت شاکی را کسب نماید. در مرحله بعد، اگر هر یک از شرایط ذکر شده برای تخفیف در مجازات و تبدیل حکم را دارا باشد، طی لایحه ای نسبت به اثبات یک یا چند مورد از این شرایط برای دادگاه و در نهایت تقاضای خرید زندان اقدام نماید.