در این مقاله می خوانید:
دادگاه اختصاصی
در قوانین آیین دادرسی مدنی و کیفری، قانون‌گذار بر آن بوده است تا با توجه به شرایط و مقدمات و چگونگی رسیدگی به دعاوی کیفری و حقوقی و نیز قواعد مرتبط با چگونگی صدور رای حتی‌الامکان نظم و وحدت را در رسیدگی به دعاوی ایجاد کند و مقدمات دادرسی عادلانه را برقرار سازد.
پیش بینی دادگاههای اختصاصی از جمله ابتکارات قانون‌گذار به شمار می‌رود که از انواع خاص خود برخوردار بوده و هر یک از آنها تنها به جرایمی که در حوزه تخصص آنها است، رسیدگی می‌کنند. با در نظر داشتن اینکه به منظور رسیدگی به شکایت بایستی آن را به طرفیت دادگاه صالح اقامه نمود، آگاهی از انواع دادگاههای اختصاصی و جرایم در صلاحیت آنها، الزامی دیده میشود.
دادگاه اختصاصی چیست؟
پیش از آنکه در خصوص دادگاه اختصاصی صحبت کنیم، لازم است بگوییم که دادگاه به مرجعی می‌گویند که در قانون آیین دادرسی کیفری و مدنی، تحت عنوان سازمان قانونی رسیدگی به دعاوی در حوزه‌های گوناگون در نظر گرفته شده و از انواع گوناگون اعم از قرار دادگاه عمومی، دادگاه اختصاصی و دادگاه تخصصی برخوردار است.
دادگاه عمومی که دادگاههای عمومی حقوقی و کیفری را دربرمی‌گیرد، به دادگاه‌هایی می‌گویند که اختیار رسیدگی به کلیه دعاوی را داشته به استثنای دعاوی که قانون‌گذار مستثنی نموده و آنها را تحت صلاحیت دادگاه دیگری مقرر نموده است.
دادگاه تخصصی به دادگاهی می‌گویند که زیر شاخه دادگاههای عمومی حقوقی یا کیفری است و در حقیقت، یکی از شعبه‌های دادگاههای عمومی به این دادگاه‌ها اختصاص داده میشود و به مسائل تخصصی مدنظر قانون‌گذار، رسیدگی می‌کنند. ولی، این مسئله از رسیدگی آنها به دعاوی دیگر با موضوعات متفاوت هم جلوگیری نمی‌کند که از جمله این دادگاه ها باید به دادگاه کودکان و دادگاه و مجتمع خاص جرایم اقتصادی اشاره داشت.
دادگاه اختصاصی، برعکس دادگاه عمومی به دادگاهی می‌گویند که فقط دارای صلاحیت رسیدگی به مواردی است که قانون‌گذار مقرر نموده و به غیر از موارد حصری تعیین شده، صلاحیت رسیدگی به موضوعات و دعاوی دیگر را ندارد. این دادگاه‌ها برعکس دادگاههای تخصصی زیر شاخه هیچ دادگاه دیگری نیستند.
مراجع عمومی و اختصاصی
تقسیم بندی دادگاههای اختصاصی، از قرار زیر است:
دادگاه انقلاب
دادگاه انقلاب از جمله انواع دادگاه تخصصی است که تنها قادر به رسیدگی به دعاوی معینی از جمله محاربه و افساد فی الارض، جرایم علیه امنیت ملی، توهین به رهبران انقلاب جمهوری اسلامی ایران، جاسوسی به نفع دشمن، جرایم مرتبط با قاچاق مواد مخدر، دعاوی که در رابطه با اصل 49 قانون اساسی بوده و جرایمی که مرتبط با توطئه علیه جمهوری اسلامی ایران هستند و یا با هدف مبارزه با نظام اقدام مسلحانه، ترور و تخریب موسسات می‌پردازند، می‌باشد.
دادگاه ویژه روحانیت
دادگاه ویژه روحانیت هم مانند دادگاه انقلاب جزو دادگاههای اختصاصی محسوب می‌گردد که به جرایم عمومی روحانیون، رفتار خلاف شان روحانیون، تمامی امور مقرر گردیده از جانب مقام معظم رهبری و دعاوی مرتبط اختلافات محلی مخل امنیت عمومی (اگر طرف اختلاف روحانی باشد)، رسیدگی می‌نماید.
دادگاه انتظامی قضات
یکی دیگر از دادگاههای اختصاصی که به موجب قانون برای نظارت بر اعمال قضات تشکیل گردیده است، دادگاه انتظامی قضات است که به دادگاه انتظامی قضات و دادگاه تجدید نظر انتظامی قضات دسته‌بندی میشود و به مواردی اعم از تخلفات انتظامی قضات یا تعلیق قاضی از خدمت قضایی به حکم دادستان، رسیدگی می‌نماید.
دادگاه انتظامی وکلا و کارشناسان قوه قضاییه
از دیگر دادگاههای اختصاصی دادگاه انتظامی وکلا و کارشناسان قوه قضاییه بوده که به جرایم و مسائل مرتبط با وکلا و کارشناسان قوه قضاییه در حوزه خدمت و شغل ایشان، رسیدگی می‌نماید و به موجب تبصره ماده ۲۷ آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۸۷ قانون برنامه سوم توسعه، ایجاد گردیده است.
لازم به ذکر است که دادگاه خانواده، یک دادگاه تخصصی است که پس از تصویب قانون جدید حمایت از خانواده و با توجه به ماده 1 آن که بیان می‌دارد: ( به منظور رسیدگی به امور و دعاوی خانوادگی، قوه قضاییه موظف است، ظرف سه سال از تاریخ تصویب این قانون، در کلیه حوزه های قضایی شهرستان به تعداد کافی شعبه دادگاه خانواده تشکیل دهد) در نظر گرفته میشود، در مجموعه دادگاههای اختصاصی قرار گیرد.
تفاوت دادگاه اختصاصی و دادگاه تخصصی
از جمله سوالات متداول در مورد دادگاه‌ها در قالب این است که تفاوت دادگاه تخصصی با دادگاه اختصاصی چیست؟ تفاوت دادگاه اختصاصی و دادگاه تخصصی از قرار زیر است:
نخستین تفاوت دادگاه اختصاصی با تخصصی این می‌باشد که دادگاه اختصاصی زیر شاخه هیچ دادگاهی نیست. ولی، دادگاه تخصصی جزو زیر شاخههای دادگاههای عمومی حقوقی یا کیفری است.
تفاوت دوم دادگاه اختصاصی با تخصصی این می‌باشد که دادگاههای اختصاصی تنها به مسائل حصری مدنظر قانون‌گذار رسیدگی می‌کند و امکان رسیدگی به هیچ شکایتی که خارج از مسائل مقرر گردیده توسط قانون‌گذار است را نداشته، ولی دادگاههای تخصصی نه تنها حق رسیدگی به موضوعات تخصصی اعم از جرایم کودکان را دارد، بلکه حق رسیدگی به جرایم و دعاوی حقوقی و کیفری دیگر ارجاع شده به آنها را دارند.
صلاحیت ذاتی انواع دادگاه اختصاصی
صلاحیت ذاتی به صلاحیتی می‌گویند که از طریق قانون‌گذار تعیین می‌گردد و به معنای آن است که هر دادگاه به لحاظ صنف، نوع و درجه، تنها اختیار رسیدگی به دعاوی خاصی را دارد و در شرایطی که قانون‌گذار وی را صالح به رسیدگی ندانسته باشد ولی، شکایت به آن ارجاع گردد، بایستی با صدور قرار عدم صلاحیت نسبت به ارجاع پرونده به دادگاه صالح اقدام نماید.
انواع دادگاه اختصاصی هم صلاحیت ذاتی مختص خود را داشته که از قرار زیر است؛
صلاحیت ذاتی دادگاه انقلاب، همانگونه که پیشتر هم به آن اشاره کردیم، رسیدگی به جرایمی با موضوع جرم علیه امنیت ملی و یا محاربه و افساد فی الارض، توهین به رهبران انقلاب و یا جاسوسی به نفع دشمن، دعاوی مرتبط با اصل 49 قانون اساسی و جرایم مرتبط با قاچاق مواد مخدر است.
صلاحیت ذاتی و وظایف دادگاه مختص روحانیت، تنها رسیدگی به جرایم عمومی و خلاف شان روحانیت و هر موضوعی می‌باشد که مقام معظم رهبری، مقرر داشته است.
صلاحیت دادگاه انتظامی قضات، رسیدگی به تخلفات انتظامی قضات و نیز موضوعاتی اعم از ترفیع درجه یا تعلیق از خدمت ایشان است و صلاحیت ذاتی دادگاه انتظامی وکلا و کارشناسان قوه قضاییه، رسیدگی به جرایم و موضوعات مرتبط با وکلا و کارشناسان قوه قضاییه در حوزه خدمت و شغل ایشان است.
صلاحیت محلی انواع دادگاه اختصاصی
صلاحیت محلی دادگاه‌ها از دیگر انواع صلاحیت در نظر گرفته شده در قانون آیین دادرسی است که در رابطه با دادگاههای اختصاصی هم موضوعیت دارد.
منظور از صلاحیت محلی که به صلاحیت نسبی نیز شناخته میشود، صلاحیت از حیث حیطه مکانی است. یعنی به لحاظ حیطه مکانی، کدام دادگاه صلاحیت رسیدگی به جرم صورت گرفته یا مساله حقوقی مورد شکایت را دارد.
به لحاظ قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاه محل وقوع جرم، صالح به رسیدگی به جرم صورت گرفته بوده و به لحاظ قانون آیین دادرسی مدنی هم دادگاه محل اقامت خوانده در دعاوی مرتبط با مال منقول، صلاحیت رسیدگی به شکایت مطروحه را دارد.
در مورد دادگاه اختصاصی هم چنین است که دادگاه اختصاصی محل وقوع جرم، صلاحیت رسیدگی به جرم و مساله صورت گرفته را دارد و لازم است در مورد موضوع مطروحه نسبت به صدور حکم اقدام نماید. در شرایطی که در استان یا شهر محل وقوع جرم، دادگاه اختصاصی نباشد، دادگاه اختصاصی نزدیک به حوزه قضایی به لحاظ محلی، صلاحیت رسیدگی را خواهد داشت.
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه
نظریه مشورتی مبنی بر این که چنانچه دادگاه تجدیدنظر رای دادگاه بدوی را به جهت عدم صلاحیت، نقض و پرونده را به دادگاه بدوی واقع در استان دیگر ارسال کند و در پی اختلاف در صلاحیت این دادگاه، دیوان عالی کشور به صلاحیت همان دادگاه تجدیدنظر رای صادر کند، رای منقوض دادگاه بدوی احیاء نمی شود و رسیدگی به موضوع و تصمیم نهایی با دادگاه تجدیدنظر است.
تاریخ نظریه : ....................
شماره نظریه : ...................
شماره پرونده : ..................
استعلام ........................:
بر اساس بند «پ» ماده ۴۵۰ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲: « هرگاه رای توسط دادگاهی که صلاحیت ذاتی یا محلی ندارد صادر شود، دادگاه تجدید نظر استان، رای را نقض و پرونده را به مرجع صالح ارسال و مراتب را به دادگاه صادر کننده رای اعلام می‌کند.» که چنانچه دادگاه بدوی .............. بدون در نظر گرفتن صلاحیت محلی رأی صادره دادگاه تجدیدنظر استان آن را نقض و نزد مرجع صالح ............ ارسال کند و مرجع مذکور هم قرار عدم صلاحیت را قبول نکند و دیوان عالی کشور در مقام تشخیص صلاحیت محاکم کیفری ......... را صالح به رسیدگی بداند، آیا در این فرض پرونده بار دیگر به منظور اظهار نظر به دادگاه تجدیدنظر ........ ارسال می‌گردد و رأی دادگاه کیفری .......... کماکان دارای اعتبار است و یا اینکه پرونده جهت صدور رأی بایستی نزد دادگاه کیفری .......... ارسال گردد؟
پاسخ :
در فرض سؤال که طبق نظر دیوان عالی کشور دادگاه بدوی صادر کننده رأی صالح به رسیدگی تشخیص داده شده است و قرار عدم صلاحیت صادر گردیده از دادگاه تجدید نظر مخالف با موازین قانونی شناخته شده است؛ اگرچه حل اختلاف در صلاحیت از جانب دیوان عالی کشور سبب احیای رأی دادگاه بدوی که در تجدید نظر نقض گردیده است، نمی‌گردد؛ با این وجود به این خاطر که رسیدگی و صدور رأی از دادگاه بدوی خارج از صلاحیت آن مرجع شناخته نشده است سببی جهت ورود مجدد این دادگاه به پرونده وجود نداشته و دادگاه تجدید نظر لازم است وفق مقررات رسیدگی و اتخاذ تصمیم نماید.
چنانچه نیاز به مشاوره متنی در این زمینه دارید میتوانید به سایت مشاوره حقوقی آنلاین وکیلوند مراجعه نمایید.
