اجرت المثل ایام زوجیت درواقع تاسیسی حقوقی است برای حفظ حقوق زوجه در راستای انجام وظایف غیر الزامی وی که به دستور شوهر صورت گرفته است و برای نخستین بار در توسط قانون اصلاح مقررات طلاق در ایران به وجود آمده است.
در ایران تنها رژیم حقوقی حاکم بر روابط زوجین استقلال مالی آنها می باشد بدین معنا که زوجه هر آنچه بدست می آورد برای خودش بوده و شوهر حق هیچ گونه دخالت و تصرفی در خصوص مسائل مالی همسر خود نخواهد داشت هرچند ه ریاست خانه بر عهده شوهر است ولی این امر سبب دخالت در امور مالی زوجه نخواهد بودحال قانونگذار برای زنانی که بدور از انصاف و منطق با درخواست طلاق از سوی زوج مواجه شده اند حقوق مالی حمایتی تحت عنوان اجرت المثل در نظر گرفته است و این بدین معنا نیست که زوجه تنها پس از صدور حکم طلاق محق دریافت این اجرت خواهد شد بلکه حتی در زمان زندگی مشترک هم نیز می تواند آن را مطالبه نماید ولیکن معمولا این مطالبه پس از درخواست طلاق توسط زوج مورد توجه قرار می گیرد.
اجرت المثل چیست؟
اجرت المثل بر خلاف اجرت المسمی که از قبل در زمان عقد مشخص شده می باشد. درواقع اجرت المثل، اجرت عملی است که شخصی برای شخصی دیگر انجام داده باشد حال چه این اجرت از قبل مشخص شده باشد و یا خیر مانند کارگر ساختمانی که استخدام می شود تا بنایی را بسازد بدون آنکه از قبل مشخص شده باشد که اجرت عمل وی چقدر است پس از اتمام کار، کارفرما نمی تواند از پرداخت اجرت کار سربازند و باید اجرت المثل آن را پرداخت نماید و این اجرت توسط عرف با نظر کارشناس مشخص خواهد شد.
منبع قانونی اجرت المثل
قانون گذار ر سال 1391 با تصویب قانون حمایت خانواده جدید سبب نسخ ماده واحده قانون اصلاح مقررات طلاق شد که تبصره 6 این ماده مربوط به پرداخت اجرت المثل توسط زوج بوده است ولیکن در قانون جدید این حق را نیز در ماده 29 قانون حمایت خانواده مصوب 1391 نیز برای زوجه در نظر گرفته است و بیان می دارد که اجرت المثل ایام زوجیت بر اساس ماده 336 قانون مدنی تعیین خواهد شد. ماده 336 قانون مدنی بیان داشته است هر عملی که در عرف برای آن اجرتی وجود داشته باشد باید حق الزحمه آن پرداخت گردد و تنها درصورتی که مشخص شود انجام دهنده عمل قصد تبرع داشته است دریافت حق الزحمه از وی سلب می گردد .ذیل این ماده تبصره الحاقی 1385 آمده که بیان می دارد اگر زن کارهایی را که عرفا بر انجام آن وظیفه ای نداشته است را به دستور شوهر و بدون قصد تبرع انجام بدهد و این امر در دادگاه اثبات گردد، دادگاه اجرت المثل اعمال انجام شده را محاسبه و شوهر را محکوم به پرداخت می نماید.
شرایط استحقاق اجرت المثل به زوجه
قانونگذار برای استحقاق زوجه به اجرت المثل شرایط متعددی را در نظر گرفته است و با مهیا بودن این شروط زوجه مستحق دریافت اجرت المثل خواهد بود.
وظایف غیر الزامی زوجه:
زوجه در دوران زندگی مشترک دارای دو دسته از وظایف ( الزامی و غیر الزامی)می باشد. در خصوص وظایف الزمی باید بیان داشت که زن مکلف به انجام آنها خواهد بود و بر اساس ماده 1102 قانون مدنی چنانچه در انجام این اعمال کوتاهی کند شوهر می تواند نفقه ای به او پرداخت ننماید ولیکن در خصوص وظایف غیر الزامی اینگونه نبوده و قانون برای انجام کارهایی که بر زوجه الزامی نمی باشد و تنها جنبه اخلاقی دارد،زن را محق دریافت حق الزحمه دانسته است به عنوان مثال در ماده 1176 قانون مدنی شیر دادن طفل نوزاد را از وظایف الزامی مادر ندانسته است مگر آنکه تنها راه تغذیه طفل شیر مادر باشد در این حالت مادر می تواند برای شیردادن طفل طلب اجرت از زوج کند.
در این خصوص که کدام یک از وظایف زوجه الزامی و غیر الزامی است قانون گذار تعیین آن را بر عهده شرع گذاشته است که در نتیجه این موضوع دارای ایراداتی است به عنوان مثال برخی قضات توانایی علمی کافی برای مراجعه به منابع فقهی را ندارند و در نتیجه می توانند به درستی تصمیم نگیرند و حقوق زوجه را تضییع نمایند و همچنین در این خصوص بین فقها اختلاف نظر وجود دارد که کدام یک از اعمال زوجه الزامی و کدام غیر الزامی است.
- دستور شوهر:
یکی از شروط اصلی تعلق گرفتن اجرت المثل ایام زوجیت به زوجه شرط دستور شوهر به انجام عملی بوده که در این خصوص باید به ماده 336 قانون مدنی رجوع کرد که به این شرط اشاره کرده است. این شرط از لحاظ فقهی و حقوقی ایرادی ندارد ولی ایراد اصلی آن نحوه اثبات این امر است چرا که زوجه به آسانی نمی تواند این شرط را به اثبات برساند و حتی در بسیاری از موارد غیر قابل اثبات خواهد بود مگر آنکه زوجه داری ادله محکمه پسندی مانند شاهد یا پیامک های ارسالی زوج و .. باشد به همین دلیل بهتر است قبل از هر اقدامی برای مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت حداقل یک بار با وکیل مشورت نمایید به دلیل آنکه اگر شما موفق به اثبات نشود، رسیدن به این حق دیگر بسیار سخت و دشوار خواهد بود.
- عدم قصد تبرع
برای درک آسان و بهتر این شرط لازم است آن معنای لغوی آن را بررسی کنیم.
تبرع در فرهنگ لغت زبان فارسی اینگونه معنا شده:« برای رضای خدا کاری را انجام دادن.»
در دانشنامه اسلامی اینگونه توضیح داده شده:«بذر مال یا منفعتی به دیگر به قصد احسان و بدون چشم داشت دریافت چیزی در قبال آن.»
حال با در نظر گرفتن ماده 336 قانون مدنی که بیا داشته شرط تعلق اجرت المثل این است که انجام عمل به قصد تبرع نباشد کافی است تا بدانیم که اگر ثابت شود عمل زوجه به قصد تبرع بوده حتی با دارا بودن شروط دیگر ،اجرت المثل ایام زوجیت به وی تعلق نخواهد گرفت.
شراط مطالبه اجرت المثل
حال اگر خانومی دارای تمام شرایط برخورداری از اجرت المثل را داشته باشد، مطالبه اجرت المثل وی منوط به تحقق شروطی است.
عدم تقاضای طلاق از جانب زوجه
درصورتی که زوجه درخواست طلاق بدهد دیگر محق دریافت اجرت المثل نخواهد بود حتی اگر به دلیل عسر و حرج،کراهت از شوهر و طلاق خلع، غیبت زوج و طلاق وکالتی درخواست طلاق از سوی زوجه صورت گرفته باشد.
عدم تخلف زوجه از وظایف همسری :
چنانچه زوجه وظایف الزامی خود را انجام نداده باشد علاوه بر از دست دادن نفقه دیگر حق مطالبه اجرت المثل را هم نخواهد داشت هر چند که این امر خلاف موازین حقوق-فقهی است ولیکن قانونگذار اینگونه درنظر گرفته است.
زمان مطالبه اجرت المثل
تا قبل از سال 91 بر اساس قانون اصلاح مقررات طلاق بیان شده بود که اجرت المثل را زوجه پس از طلاق می تواند مطالبه نماید اما پس از تصویب قانون 1391 حمایت از خانواده سبب نسخ این ماده واخد شد واین مانع برطرف گردید و زوجه که هر زمان که نیاز بداند می تواند درخواست اجرات المثل ایام زوجیت خود را نماید.
نحوه تعیین اجرت المثل
ملاک تعیین اجرت المثل ایام زوجیت وضع مالی شوهر نبوده بلکه این موضوع توسط کارشناس بررسی می گردد و در نهایت این کارشناس است که مطابق با اعمال انجام شده غیر الزامی به دستور شوهر و بدون قصد تبرع ، حق الزحمه زن را در امور خانه داری مشخص می نماید.
