قرار جلب به دادرسی موضوعی است که احتمالا در زندگی واقعی و یا در فیلم‌ها و سریال‌ها نام آن را شنیده‌اید. معمولا هنگامی که جرمی واقع می‌گردد بازپرس و یا دادیار، رسیدگی به آن پرونده را شروع می‌کنند.
وظیفه آنها این است که بررسی کنند که جرم توسط چه کسی وقوع یافته؟ چگونه رخ داده و چه ادواتی در وقوع این جرم مورد استفاده قرار گرفته است؟ البته به این بررسی، تحقیقات مقدماتی هم گفته می‌شود. تحقیقات مقدماتی برای این امر انجام می‌گیرد تا متهم پرونده پیدا شود.
بعد از آنکه بازپرس یا دادیار تحقیقات مقدماتی را انجام داد، نتایج به دست آمده را جمع بندی کرده و نظر خود را می‌دهد. نظری که بازپرس یا دادیار می‌دهد 2 حالت بیشتر ندارد؛ یا شخصی را که درباره او تحقیق می‌کرد متهم و یا بی‌گناه اعلام می‌کند. در این حالت هم یکی از قرارهای منع تعقیب، جلب به دادرسی و... را صادر می‌کند.
حال در ادامه این مطلب تصمیم داریم بیشتر درباره قرار جلب دادرسی، مراحل صدور آن، نظر دادستان درباره این قرار و موارد مهم دیگر صحبت کنیم. توصیه ما این است حتما تا پایان این مقاله را مطالعه بفرمایید.
قرار جلب به دادرسی چیست؟
در مقدمه به این موضوع اشاره کردیم که بعد از آنکه بازپرس تحقیقات مقدماتی خود را درمورد جرم رخ داده انجام داد یا به یکی از 2 نتیجه زیر می‌رسد:
- یا بازپرس نتیجه می‌گیرد که شخص جرمی انجام نداده و از نظر او بی‌گناه است و یا آنکه دلایل کافی برای اثبات مجرمیت او وجود ندارد. در این حالت بازپرس قرار منع تعقیب صادر می‌کند.
- و یا آنکه بازپرس به این نتیجه می‌رسد که شخص مجرم بوده و او مرتکب جرم وقوع یافته شده است. در چنین حالت قرار جلب دادرسی صادر می‌کند.
نکته قابل توجهی که وجود دارد این است که بعد از آنکه بازپرس قرار جلب را صادر کرد، باید این قرار را برای دادستان بفرستد. دادستان هم 3 روز مهلت دارد که پرونده را بررسی کرده و نظر خود را اعلام کند.
در ماده ۲۶۵ قانون آیین دادرسی کیفری در خصوص قرار جلب به دادرسی آمده است:
«بازپرس در صورت جرم بودن عمل ارتکابی و وجود ادله کافی برای انتساب جرم به متهم، قرار جلب دادرسی و در صورت جرم نبودن عمل ارتکابی و یا فقدان ادله کافی برای انتساب جرم به متهم، قرار منع تعقیب صادر و پرونده را فوری نزد دادستان ارسال می کند. دادستان باید ظرف 3 روز از تاریخ وصول، پرونده تحقیقات را ملاحظه و نظر خود را به طور کتبی اعلام کند و پرونده را نزد بازپرس برگرداند. چنانچه مورد از موارد موقوفی تعقیب باشد، قرار موقوفی تعقیب صادر و وفق مقررات فوق اقدام می‌شود.»
چه کسی صلاحیت صدور قرار جلب به دادرسی را دارد؟
یکی از سوالاتی که در بررسی این موضوع با آن مواجه می‌شویم این است که چه کسی صلاحیت صدور قرار جلب به دادرسی را دارد؟
پاسخ این سوال علی الاصول بازپرس است.اما در برخی از شرایط و نسبت به بعضی از جرایم ممکن است دادستان هم صلاحیت صدور این قرار را پیدا کند. به عنوان مثال در ماده 92 آیین دادرسی کیفری آمده که در جرایم مستوجب مجازات هایی همچون سلب حیات، حبس ابد و قطع عضو، اگر بازپرس کم بود، دادستان تمام وظایف و اختیاراتی که برای بازپرس در نظر گرفته شده است را دارا می‌شود.
بیشتر بخوانید: پرونده بعد از دادیاری به کجا میرود
در چنین شرایطی اگر دادستان وظیفه تحقیقات مقدماتی را به دادیار ارجاع دهد، تمام قرارهایی که از سوی دادیار صادر می‌شود باید در همان روز صدور به اطلاع دادستان برسد و او وظیفه دارد که ظرف 24 ساعت نظر خود را درباره آن اعلام کند.
چگونگی صدور قرار مجرمیت در دادسرا
بسیار اتفاق افتاده که شخص متهم به ارتکاب جرم، فراری شده و یا به هر دلیل دیگری حاضر به همکاری برای انجام تحقیقات نشده است.
در چنین حالتی به دلیل آنکه وقوع یک جرم با نظم عمومی جامعه در ارتباط است نمی‌توان از تحقیق دست کشید و هم حفظ حقوق بزه‌دیده و هم جامعه اقتضا می‌کند که تحقیقات مقدماتی بدون حضور متهم صورت بگیرد. بنابراین جلب به دادرسی ممکن است به 2 صورت حضوری و یا غیابی انجام بگیرد. در ادامه هر 2 را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
قرار جلب به دادرسی به صورت حضوری در حالت کلی به این صورت است که اگر بازپرس دلایل کافی مبنی بر مجرم بودن متهم داشت، او را احضار می‌کند. احضار متهم هم از طریق صدور احضاریه صورت می‌گیرد و معمولا نیز در 2 نسخه تنظیم شده و یک نسخه به متهم ابلاغ می‌شود.
در حال حاضر به دلیل آنکه ابلاغ ها از طریق سامانه ثنا انجام می‌گیرد، درصورتی که کسی در این سامانه ثبت نام کرده باشد، ابلاغ او به صورت الکترونیک انجام خواهد گرفت.
نکته: فاصله میان ابلاغ احضاریه و زمان حضور نزد بازپرس نباید کمتر از 5 روز باشد.
صدور قرار مجرمیت غیابی به این شکل است که درصورتی که محل اقامت متهم مشخص نبوده و در سامانه ثنا هم ثبت نام نکرده باشد و نتوان به او احضاریه را ابلاغ کرد، احضار او به وسیله نشر آگهی انجام می‌گیرد. به این صورت که در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار ملی یا محلی یک نوبت آگهی احضار او منتشر می‌شود.
متهم تا 1 ماه از تاریخ انتشار آگهی فرصت دارد که به بازپرس مراجعه کند در غیر این صورت اگر مدت 1 ماه خاتمه یافته و او مراجعه نکند، بازپرس بدون حضور او به موضوع رسیدگی کرده و اظهار نظر می‌کند. همچنین توجه داشته باشید اگر متهم بدون ارائه عذرموجه از مراجعه به بازپرس امتناع ورزد، بازپرس قرار جلب به دادرسی او را صادر خواهد کرد. بنابراین برای آنکه بتوان دستور جلب متهم را صادر نمود، لازم است شرایط زیر وجود داشته باشد:
- ابلاغ احضارنامه
- حضور نیافتن در مهلت مقرر
- ارائه نکردن عذر موجه برای عدم حضور
صدور قرار جلب به دادرسی توسط دادگاه
در پرونده‌های کیفری ابتدا موضوع در دادسرا مورد بررسی قرار گرفته و برای آن پرونده تشکیل می‌شود و بعد از آن درصورتی که احراز شد جرم وقوع یافته دادستان کیفرخواست صادر و پرونده را به دادگاه کیفری صالح ارجاع می‌دهد.
اما به غیر از این راه، راه‌های دیگری هم وجود دارد که ممکن است پرونده برای رسیدگی به دادگاه رفته و دادگاه قرار جلب به دادرسی صادر کند. به عنوان مثال اگر دادگاه اعتراض شاکی به قرار منع یا موقوفی تعقیب را موجه بداند، آن را نقض کرده و متعاقبا قرار جلب دادرسی صادر می‌کند.
در حالت فوق، یعنی زمانی که دادگاه قرار منع یا موقوفی تعقیب را نقض و قرار جلب دادرسی صادر کرد، بازپرس باید متهم را احضار و به او تفهیم اتهام کند. پس از آنکه دفاعیات وی را شنید از او تامین مناسبی اخذ کرده و پرونده را مجددا به دادگاه ارسال می‌کند.
اظهار نظر دادستان با قرار جلب دادرسی
در بالا به این موضوع اشاره کردیم که قرار جلب دادرسی که بازپرس صادر می‌کند باید از سوی دادستان تایید شود. با ارسال قرار به دادستان، دو حالت ممکن است رخ دهد:
- حالت اول موافقت دادستان با قرار جلب صادر شده از طرف بازپرس است. در این حالت به موجب ماده 268 قانون آیین دادرسی کیفری، دادستان باید ظرف 2 روز از تایید قرار، کیفرخواست صادر و پرونده را به دادگاه صالح ارجاع دهد.
- حالت دوم مخالفت دادستان با تصمیم بازپرس جهت صدور قرار جلب دادرسی است. در این حالت یا بازپرس با نظر دادستان موافقت و از صدور قرار جلب به دادرسی خودداری کرده و یا اینکه به عقیده خود مبنی بر صدور قرار جلب دادرسی اصرار خواهد ورزید.
وکیل دادگستری می‌گوید در چنین شرایطی طبق ماده ۲۶۹ قانون آیین دادرسی کیفری عمل خواهد شد. به موجب این ماده: «در هر مورد که دادستان با عقیده بازپرس مخالف باشد و بازپرس بر عقیده خود اصرار کند، پرونده برای حل اختلاف، به دادگاه صالح ارسال و طبق تصمیم دادگاه عمل می‌شود.»
اما در اینجا این سوال مطرح می‌شود که منظور از دادگاه صالح درصورت اختلاف بین بازپرس و دادستان کدام دادگاه است؟
در پاسخ باید بگوییم همان دادگاهی صالح است که اگر قرار جلب دادرسی صادر می‌گردید، طبق قانون آیین دادرسی کیفری، صلاحیت رسیدگی به پرونده را داشت. به عنوان مثال چنانچه موضوع پرونده کلاهبرداری باشد، طبق قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاه کیفری دو محل وقوع جرم، صلاحیت رسیدگی به جرم را داشته و همین دادگاه صلاحیت رسیدگی به اختلاف بین بازپرس و دادستان را دارد.
نحوه اعتراض به قرار جلب به دادرسی
سوالی که بسیار از وکیل کیفری پرسیده می‌شود این است که آیا متهم می‌تواند به قرار جلب دادرسی اعتراض کند؟
وی پاسخ می‌دهد قرار جلب به دادرسی، یک قرار نهایی است. در نتیجه متهم این امکان را ندارد که به آن اعتراض کند.
از همین جهت بعد از آنکه قرار جلب دادرسی صادر شد و دادستان هم با آن موافقت کرد، متهم باید در دادگاه حاضر شده و از خود دفاع کند و ثابت کند که او مرتکب جرمی نشده است و یا آنکه کیفرخواست صادر شده متفاوت از جرم او است.
مستند این موضوع ماده 270 قانون آیین دارسی کیفری است که قرارهای قابل اعتراض را مشخص کرده است. به موجب این ماده: «علاوه بر موارد مقرر در این قانون، قرارهای بازپرس در موارد زیر قابل اعتراض است:
الف - قرار منع و موقوفی تعقیب و اناطه به تقاضای شاکی
ب - قرار بازداشت موقت، ابقاء و تشدید تامین به تقاضای متهم
پ - قرار تامین خواسته به تقاضای متهم»
بنابراین باید گفت که قرارهای قابل اعتراض که در این ماده آمده کاملا حصری است و چون قرار جلب دادرسی جزو آن نیست، قابلیت اعتراض ندارد.
اثر قرار جلب دادرسی
احتمالا حالا که کامل با قرار جلب دادرسی آشنا شده‌اید می‌خواهید بدانید که پس از صدور این قرار چه اتفاقی می‌افتد یا به عبارتی صدور قرار جلب دادرسی چه اثری دارد؟
در پاسخ باید بگوییم که اثر صدور این قرار در ماده 276 قانون آیین دادرسی کیفری تعیین شده است. به موجب این ماده: «در صورت نقض قرار منع تعقیب و صدور قرار جلب به دادرسی توسط دادگاه، بازپرس مکلف است متهم را احضار و موضوع اتهام را به او تفهیم کند و با اخذ آخرین دفاع و تامین مناسب از وی، پرونده را به دادگاه ارسال نماید.»
بنابراین، اثر قرار جلب دادرسی احضار متهم، تفهیم اتهام به او و ارسال پرونده به دادگاه کیفری صالح است.
