بازپرس کیست؟ | پرونده بعد از دادیاری به کجا میرود

بازپرس کیست؟

 در دادسراها بازپرس پرونده یک مقام قضایی است که بر اساس سلسله مراتبی که  در آن جا وجود دارد؛ بعد از دادستان و معاون، فعالیت می کند. زمانی که پرونده ای به طور مستقیم به بازپرس و یا از طریق دادستان، به او ارجاع داده شود؛ ایشان باید به پرونده شکایت رسیدگی نماید و تحقیق کند که آیا واقعا جرم رخ داده است یا خیر. او باید در صورت وقوع جرم، چگونگی آن را کشف نماید. 

بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری، به شخصی که وظیفه اش، انجام تحقیقات مقدماتی، رسیدگی به چگونگی وقوع یک جرم، پیدا کردن متهم و بازجویی از او است، بازپرس می گویند.

برای درک بهتر تحقیقات مقدماتی در حیطه وظایف بازپرس به  ماده 90 قانون آیین دادرسی کیفری اشاره می نماییم:" تحقیقات مقدماتی، مجموعه اقدامات قانونی است  که از سوی بازپرس یا دیگر مقامات قضایی، برای حفظ آثار و علایم و جمع آوری ادله وقوع جرم، شناسایی، یافتن و جلوگیری از فرار یا مخفی شدن متهم انجام می شود."

بازپرس پرونده چه وظایفی دارد؟

در این قسمت به وظایف بازپرس پرونده بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری اشاره می کنیم: 

• اولین وظیفه بازپرس، انجام تحقیقات مقدماتی است.

 بر اساس ماده 89 قانون آیین دادرسی کیفری:" شروع به تحقیقات مقدماتی از سوی بازپرس منوط به ارجاع دادستان است. چنانچه بازپرس پرونده، ناظر بر وقوع جرم باشد؛ تحقیقات را شروع می کند و مراتب را فوری به اطلاع دادستان می رساند و در صورت ارجاع دادستان، تحقیقات را ادامه می دهد."

• جمع آوری دلایلی که به کشف جرم کمک کند.
•  بازپرس باید به طور مستقیم در جریان کشف جرم قرار گیرد و دلایل و شواهد وقوع یا عدم وقوع جرم را بررسی نماید. در این قسمت او نمی تواند وظایف خود را توسط شخص دیگری انجام دهد. تنها می تواند برای انجام تحقیقات محلی  و تحقیق از کسانی که از وقوع جرم اطلاع دارند، از ضابطین دادگستری مانند: پلیس، کمک بگیرد.
• تحقیقات پرونده توسط بازپرس باید به صورت محرمانه صورت پذیرد، مگر در مواردی که قانون به صورت دیگر تعیین کرده باشد. اشخاصی که در جریان تحقیقات مقدماتی حضور دارند؛ موظف هستند همه اسرار پرونده را حفظ نمایند. در صورت تخلف و افشای حقایق، به مجازات محکوم می شوند.
• بازپرس پرونده باید از اینکه دلایل و شواهد جرم از بین برود، جلوگیری نماید. ایشان باید در حیطه اختیارات خود و کاملا بی طرفانه تحقیقات را پیگیری نماید. حتی ایام تعطیل نیز،  نباید مانعی برای انجام وظایف او ایجاد کند. براساس ماده 95 قانون آیین دادرسی کیفری:" بازپرس مکلف است؛ برای جلوگیری از امحای آثار و علائم جرم، اقدامات فوری را به عمل آورد و در تحصیل و جمع  آوری ادله وقوع جرم تاخیر نکند."
• تحقیقات نمی تواند توسط بازپرس متوقف گردد. بازپرس پرونده نمی تواند به بهانه اینکه نتوانسته متهم را پیدا کند و یا دسترسی به مجرم مشکل است؛ از پیگیری پرونده صرف نظر کند و آن را متوقف سازد. تنها زمانی امکان توقف تحقیقات توسط بازپرس وجود دارد که جرم، یکی از جرایم با درجه مجازات 4، 5، 6، 7، 8 باشد، دو سال کامل، از زمان وقوع جرم گذشته باشد و یا مرتکب هنوز دستگیر نشده باشد. در این صورت با اجازه دادستان، می توان قرار توقف تحقیقات را صادر و پرونده را بایگانی کرد.
• اقدام بازپرس به صدور یکی از انواع قرارها در دادسرا:

بعد از انجام بررسی های اولیه در رابطه با جرم، بازپرس با توجه به روند پرونده  و نتیجه بدست آمده، برای صدور قرارهایی از قبیل قرار اناطه، قرار منع تعقیب قرار موقوفی تعقیب، قرار مجرمیت  و سایر موارد مندرج در قانون باید اقدام نماید.

• بازپرس پرونده باید در مراحل تحقیقات، ایمنی افراد شاکی را تامین کند.

بازپرس باید در شرایطی که دسترسی به نام و مشخصات فردی؛ شاکی و بزه دیده (کسی که از وقوع بزه و جرمی، متحمل ضرر گردد، بزه دیده گفته می شود) احتمال تهدید و به خطر افتادن جان آنها منجر گردد، تدابیر لازم را برای جلوگیری از دسترسی به این اطلاعات را فراهم نماید.

ارجاع پرونده به شعبه بازپرسی

اکنون که در مورد بازپرس پرونده و وظایف آن توضیحاتی ارائه گردید، حال باید گفت برای پرونده های با اهمیتی که مجازات آن ها منجر به اعدام، حبس ابد، همچنین جرایم سیاسی و مطبوعاتی، جرایمی که مجازات تعزیری درجه سه دارند و جرایم عمدی که الزاما باید توسط بازپرس پیگیری شوند و شعب دادیاری در این قبیل جرایم دخالت نمی کنند؛ پرونده به شعب بازپرسی ارجاع می گردد. 

بنابراین ارجاع پرونده به بازپرسی یعنی، دادستان دادسرا برای این گونه جرایم که از اهمیت بالاتری برخوردار هستند؛ آن را به بازپرس ارجاع می نماید. در این مواقع پیامک ارجاع پرونده به شعب بازپرسی به جهت اطلاع رسانی، به طرفین دعوا نسبت به مراحل تحقیقات پرونده ارسال می گردد. چنانچه پیامک در رابطه با احضاریه دادگاه یا دادسرا ارسال شده باشد در این صورت ساعت و زمان حضور در شعبه دادرسی، به اطلاع طرفین دعوا می رسد.

تفاوت بازپرس با قاضی 

بازپرس پرونده و  قاضی، هر دو از مقامات قضایی هستند که هنگام وقوع جرم، وظایف مختص به خود را برعهده دارند. اما در عین حال بر اساس مسئولیت و حوزه کاری، با هم فرق دارند. همانطور که ذکر شد، حوزه کاری بازپرس در دادسرا می باشد؛  اما قاضی در دادگاه فعالیت می کند.

تفاوت بازپرس با قاضی علاوه بر حوزه کاری، به وظایف آن ها نیز مربوط می شود. در مراحل اولیه تحقیقات در دادسرا؛ بازپرس پرونده وظیفه تحقیق و کشف و چگونگی وقوع جرم را برعهده دارد؛ اما قاضی دادگاه وظیفه انجام تحقیقات اولیه را ندارد،  بلکه تحقیقاتی که در دادسرا توسط بازپرس در رابطه با جرم انجام گرفته را بررسی می نماید و در نهایت اقدام به صدور حکم می کند.

 با اینکه بازپرس اطلاعات کامل در رابطه با جرم را دارد؛ اما هرگز نمی تواند رای صادر نماید. از دیگر تفاوت های قاضی با بازپرس، این است که  قاضی دادگاه از نظر جایگاه سازمانی  نسبت به بازپرس دادسرا، از درجه قضایی بالاتری برخوردار می باشد.

تفاوت بازپرس پرونده با دادیار

دادیار نیز یکی از مقامات قضایی است که در دادسراها فعالیت می کند. دادیار، قاضی تازه کاری محسوب می شود که تحت نظارت و تعلیم دادستان در دادسرا؛ به وظایفی که به آن ها محول شده، مشغول است. 

تفاوت بازپرس با دادیار در این است که اگرچه هر دو می توانند تحقیقات اولیه را در رابطه با اتهامات و جرایم انجام دهند و تصمیمات خود را به صورت قرار صادر نمایند؛ اما اگر دادیار اختلاف نظری با دادستان داشته باشد، باید طبق نظر دادستان عمل کند. یعنی نظر دادستان بر نظر دادیار ارجحیت دارد.

در صورتی که بازپرس با دادستان اختلافی داشته باشند، دادگاه به  اختلاف آنها رسیدگی می نماید. تفاوت دیگر اینکه، دادیار در رابطه با جرایم مهمی مانند: اعدام، قصاص عضو و یا قصاص نفس صلاحیت لازم  برای انجام تحقیقات را ندارد و صرفا بازپرس پرونده، چگونگی وقوع این جرایم را برعهده  می گیرد.

اگر بازپرس پرونده در حین تحقیق، جرم دیگری را نیز کشف کند، چه اتفاقی می افتد؟

 طبق  ماده 99 قانون آیین دادرسی کیفری :" هرگاه بازپرس ضمن تحقیق، جرم دیگری را کشف کند که با جرم اول مرتبط نباشد و بدون شکایت شاکی نیز قابل تعقیب باشد، اقدامات لازم  را طبق قانون برای حفظ آثار و علائم وقوع جرم و جلوگیری از فرار یا مخفی شدن متهم به عمل می آورد و همزمان مراتب را به دادستان اطلاع می دهد.

در صورتی که دادستان لازم بداند، تحقیقات ادامه پیدا خواهد کرد. اگر جرم کشف شده از جرایمی باشد که باید با شکایت شاکی پیگیری قضایی شود؛ در صورت امکان، مراتب توسط دادستان به بزه دیده اطلاع داده خواهد شد تا تصمیم خود را در رابطه با جرم کشف شده بگیرد."

حوزه ماموریت بازپرس پرونده

معمولا بازپرس پرونده در حوزه قضایی محل ماموریت خود، با رعایت قوانین به انجام وظایف خود می پردازد. گاهی اوقات جرم در حوزه قضایی دیگر رخ داده است؛ اما در حوزه فعالیت بازپرس کشف شده است و یا اینکه متهم در آن جا دستگیر شده است. در این صورت بازپرس حق دارد، تحقیقات خود را در رابطه با این جرم آغاز کند.

مورد دیگر  این است که جرم در مکانی خارج از حوزه ماموریت او اتفاق افتاده باشد؛ اما متهم و یا مظنون، در محل ماموریت بازپرس سکونت دارد، در چنین شرایطی نیز، بازپرس پرونده می تواند اقدامات لازم برای کشف و چگونگی وقوع جرم را به عمل آورد و در صورت لزوم قرار تامین نیز صادر نماید. 

اگر به هر دلیلی بازپرس پرونده در حوزه ماموریت خود حضور نداشت، تکلیف چیست؟

همانطور که در قسمت های گذشته ذکر شد، تحقیقات مقدماتی به عهده بازپرس پرونده است. حال اگر بازپرس به هر دلیلی در محل ماموریت خود حضور نداشته باشد؛ در این مواقع  به تقاضای دادستان و با تعیین رئیس حوزه قضایی؛ دادرس دادگاه، وظیفه تحقیقات اولیه جرم را برعهده می گیرد. دادرس تا باقی ماندن تحقیق جرم مربوطه، وظیفه بازپرس را انجام می دهد.

در شرایطی که بازپرس اقدام به مرخصی یا ماموریت نماید؛ باید قبل از آن، در رابطه با پرونده هایی که متهمان آن در بازداشت هستند، اقدام قانونی لازم را انجام دهد و اگر زندانی امکان آزادی نداشت؛ مراتب را به صورت کتبی به اطلاع دادستان برساند. 

در پایان اگر بازپرس پرونده بعد از گذشت مراحل تحقیقات و بررسی ادله و شواهد موجود به این نتیجه برسد که متهم، جرمی مرتکب نشده است و یا  دلایل کافی برای متهم کردن شخص مورد نظر وجود نداشته باشد؛ در این شرایط بازپرس مکلف به صدور قرار منع تعقیب در پرونده مورد نظر خواهد بود.