قانون مدنی ایران در ماده ۸۸۲ و ۸۸۳ و ۱۰۵۲ به لعان اشاره کردهاست. در مادهٔ ۸۸۲ به ارث نبردن زن و شوهر از یکدیگر و فرزند مورد لعان قرار گرفته از پدر اشاره کرده و در مادهٔ ۸۸۳ به رجوع از لعان که موجب میشود فرزند از پدر ارث ببرد، اما از خویشاوندان پدری همچنان ارث نمیبرد، اشاره کردهاست. در مادهٔ ۱۰۵۲ هم آمده:
«تفریقی که با لعان حاصل میشود، موجب حرمت ابدی است.»
که به ممنوعیت همیشگی ازدواج مجدد دو طرف اشاره دارد
تعریف لعان:لعان در لغت به معني ناسزا گفتن و نفرين کردن به يکديگر است و در اصطلاح حقوقي آن است که زن و شوهر با سوگندهاي ويژهاي يکديگر را تخطئه کنند.
لعان هنگامي تحقق مييابد که شوهر به زن نسبت زنا دهد، يا فرزندي را که زن به دنيا آورده است از خود نفي کند.
در اين صورت زوجين نزد حاکم شرع حضور مييابند و مرد چهار بار سوگند ياد ميکند که راست ميگويد و بار پنجم ميگويد: لعنت خدا بر من اگر دروغگو باشم. آن گاه زن چهار بار سوگند ميخورد که مرد دروغ ميگويد، سپس ميگويد: خشم خدا بر من اگر او راست گفته باشد. پس از انجام اين مراسم زن هميشه به شوهر حرام ميگردد و فرزند مورد لعان هم به شوهر ملحق نخواهد شد.
تفريقي که با لعان حاصل مي شود، موجب حرمت ابدي است.
لعان هنگامي تحقق مييابد که شوهر به زن نسبت زنا دهد، يا فرزندي را که زن به دنيا آورده است از خود نفي کند.
برای لعان شرایطی به شرح زیر بیان شده است:
مرد باید همسرش را به زنا متهم کرده باشد و ادعا کند که این عمل را مشاهده کرده است؛ ولی دلیل و شاهد نداشته باشد.
زن همسر دائم مرد باشد و مشهور به زنا نباشد .
آثار حقوقى لعان: از جهت وراثت
از لحاظ حقوقى، تحقق لعانى که به جهت نفى نسب فرزندى که قانونا ملحق به شوهر شناخته مى شود، باعث قطع رابطه پدر و فرزندى بین آنان مى گردد؛ بدین صورت که آن دو از یکدیگر بیگانه شناخته مى شوند و همان گونه که فرزند ناشى از اجنبى به دیگرى ملحق نمى شود این فرزند لعان شده نیز به سبب لعان از انتساب به پدر جدا شده و با اواجنبى مى گردد و به تبع، بین آنان توارث نیز وجود نخواهد داشت.
ماده 882 ق.م مى گوید:«فرزندى که به سبب انکار او لعان واقع شده از پدر و پدر از او ارث نمى برد...».
بنابر این لعان باعث مى گردد که نه پدر لاعن از فرزند لعان شده ارث ببرد و نه چنین فرزندى از پدر لاعن خود ارث خواهد برد.
رجوع از لعان:
در لعاني كه به سبب انكار ولد انجام شده، ممكن است پدر پس از آن، از اين عمل خويش پشيمان شده و ادعاي خود را، كه نفي ولد حاصل از همسر دائمي خود است، پس بگيرد و فرزند مزبور را متعلق به خويش بداند ،در این صورت فقط فرزند از پدر ارث میبرد ولی پدر از ارث فرزند محروم خواهد ماندواقوام پدري نيز از اين فرزند ارث نميبرند.
نحوه لعان
شرایط لعان به شرح ذیل است که بایستی به ترتیب صورت گیرد:
- مرد مدعی شود که همسر خود را هنگام زنا رویت نموده است اما سند و شاهدی به منظور اثبات ادعای خویش ندارد.
- زوجه نیز بایستی همسر دائمی مرد باشد و در حوزه فحشاء شهرتی نداشته باشد تا قادر باشد در مراسم لعان به نفی این اتهام بپردازد. مطمئنا زنی که مشهور به فحشاء است، لزومی ندارد که در مراسم لعان حضور داشته باشد. چرا که وی از قبل کلیه حرمت های جامعه را شکسته است.
لذا درمییابیم که هنگامی که زوج به همسر خود اتهام فحشاء وارد می کند، به اصطلاح اسلامی وی را قذف نموده است. به بیانی بهتر زوج، همسر خویش را به زنا متهم نموده است و در شرایطی که به جهت اتهام خود سند و مدرک تسلیم نکرده، می بایست مجازات به ۸۰ ضربه شلاق گردد، و در شرایطی که قادر به تحمل این نوع مجازات نیست می بایست مراسم لعان را به جای آورد.
نحوه انجام لعان
زن و شوهر بایستی در مراسم لعان مراحل زیر را به جای آورند:
- هر دو نفر نزد حاکم شرع قیام می کنند.
- مرد مجددا ادعای خویش را تکرار کرده و چهار مرتبه این عبارت را بیان می کند: به خدا سوگند که در ادعای خود یعنی نسبت زنا و فرزند نامشروع، حقیقت را بیان می کنم.
- پس از بیان این عبارت باید این عبارت را بیان کند: چنانچه ادعای دروغ و کذبی کرده باشم، لعنت خدا بر من باد.
- حال چنانچه زوجه در برابر گفته های زوج سکوت اختیار کند به این معنی است که سخنان وی را پذیرفته و اتهام او را قبول دارد و در این شرایط بایستی مجازات اسلامی که برای وی پیش بینی شده است را متحمل گردد. اما چنانچه ادعای زوج را پذیرا نباشد، در این شرایط در پاسخ به ادعای مرد این عبارت را بیان میکند: به خدا سوگند یاد می کنم که ادعای مرد (شوهر خود) کذب است.
- پس از بیان این عبارت، عبارت دیگری را بیان میکند و با این عبارت مراسم خاتمه می یابد، و آن عبارت است از: اگر ادعای آن مرد (شوهر) صحیح باشد، لعنت خداوند بر من باد.
لعان چه آثاری در پی دارد؟
لعان در صورتی که به شکل صحیحی انجام گردد و کیفیت داشته باشد و قاضی هم آن را تأیید نماید، آثاری در پی خواهد داشت که در ادامه به بیان آنها خواهیم پرداخت:
۱. عقد نکاح بین زوجین منحل میگردد
از جمله آثار لعان که در ابتدای متن به آن اشاره داشتیم جدایی زن و مرد است. در صورتی که لعان در حضور قاضی صورت بگیرد، منجر به جدایی زن و مرد می گردد. در این شرایط زوج و زوجه نسبت به هم حرام موبد میگردند. به این معنی که دیگر حق ندارند و امکان پذیر نیست که با هم عقد نکاح کنند.
در لعان و این روش از جدایی، خوانده شدن صیغه طلاق الزامی نبوده و خود لعان موجب می گردد که رابطه زوجیت و عقد نکاح منحل شود.
۲. حرمت موبد میان زوجین
بعد از لعان زوج و زوجه دیگر امکان محرم شدن با یکدیگر را نخواهند داشت. لیکن زوجه بایستی بعد از لعان و جدایی عده نگه دارد. عده وی نیز همچون طلاق عادی سه طهر می باشد.
بدین معنی که بایستی سه دوره پاکی ببیند تا بتواند مجددا ازدواج کند. البته که در ایام عده زوجه امکان ازدواج مجدد را ندارد.
۳. ساقط شدن حد قذف و حد زنا
بعد از انجام لعان، حد قذف از عهده مرد ساقط شده و حد زنا نیز از گردن زوجه ساقط خواهد شد. ولی در محلی که شوهر مراسم لعان را به جا آورده و سوگند های ذکر شده را یاد کرد، ولی زوجه در مقابل سوگند ذکر نکرد و مدعی کذب و دروغ بودن سخنان وی نگردید، محکوم به حد زنا خواهد شد.
۴. محروم شدن از ارث
به موجب ماده ۸۸۲ قانون مدنی، بعد از حادث شدن لعان، میان زن و مرد رابطه توارث از میان رفته و از یکدیگر ارث نخواهند برد. به بیانی بهتر لعان از جمله موانع ارث بوده و آن که پس از حدوث لعان، نکاح منحل میگردد، در نهایت زوجین از یکدیگر ارث نمی برند.
۵. سلب شدن نسبت فرزند از پدر
در صورتی که لعان به دلیل نفی فرزند انجام پذیرد، در این شرایط نیز رابطه توارث میان پدر و فرزند از بین خواهد رفت و از هم ارث نمی برند، به این خاطر که به علت حدوث لعان رابطه پدر و فرزندی دیگر بین آن ها وجود نخواهد داشت.
به موجب ماده ۸۸۲ قانون مدنی: «بعد از لعان زن و شوهر از یکدیگر ارث نمیبرند و همچنین فرزندی که به سبب انکار او لعان واقع شده از پدر و پدر از او ارث نمیبرد لیکن فرزند مزبور از مادر و خویشان مادری خود و همچنین مادر و خویشان مادری از او ارث می برند.» با این وجود این فرزند از مادر خود و بستگان مادری خود ارث خواهد برد و مادر و بستگان مادری هم از وی ارث می برند.
بایستی در نظر داشت که اگر پدر پس از تحقق لعان رجوع کند و ادعای خود را دروغ و کذب بخواند، به موجب ماده ۸۸۳ قانون مدنی فرزند از پدر ارث می برد، ولی باز هم پدر و بستگان پدری از فرزند ارث نمی برند.
آثاری که برای لعان بیان شد از اهمیت زیادی برخوردار است و افرادی که متقاضی انجام این عمل هستند، باید کاملا از آثار و نتایج آن آگاهی داشته باشند. زیرا این عمل ممکن است افراد را از برخی حق و حقوق قانونی محروم سازد. به همین خاطر است که در قانون این حکم با شرایط و مقدمات ویژهای و با تشخیص قاضی صورت می پذیرد و صرف تمایل طرفین به منظور اجرای آن دلیل کافی نیست.
لعان در ازدواج موقت
این حکم به این خاطر و با این منظور اجرا می گردد که سبب جدایی زوج و زوجه شده و در واقع یک روش برای طلاق است. ولی در صیغه یا عقد موقت این حکم معنایی ندارد، زیرا همان گونه که از نام عقد موقت مشخص است، موقت بوده و بعد از گذشت مدت مشخصی ساقط خواهد شد و میان طرفین رابطه زوجیت منحل خواهد شد.
بر همین اساس در ازدواج موقت لعان حادث نمیگردد و در صورتی که زوج در رابطه با همسر موقت خود مدعی زنا باشد، لزومی نیست که جهت جدایی این مراسم صورت گیرد و سوگند یاد کنند. بلکه می توانند پس از انقضای مدت صیغه از هم جدا شوند.
حتی در شرایطی که در عقد موقت نفی فرزند بیان شود هم اجرای این حکم الزامی نبوده و در شرایطی که زوج مدعی گردد فرزند متعلق به وی نیست، به صورت خود به خود رابطه او و فرزند نفی گردیده و نسبتی میان آن ها باقی نخواهد ماند.
مهریه در لعان قابل دریافت است؟
بعضی از مردم این باور غلط را دارند که اگر رابطه بین زوج و زوجه به دلیل انجام دادن لعان از بین رود، دیگر زن مستحق دریافت مهریه نخواهد بود. در حالی که این تصور اشتباه است. جدا شدن زوج و زوجه بر اثر لعان هیچ نقشی در مطالبه مهریه نداشته و زوجه این امکان را دارد که بر اساس قانون مهریه خویش را از شوهر دریافت کند.
به این خاطر که مهریه برای زوجه حقی قانونی و شرعی است و هیچ کس قادر نیست وی را از این حق محروم سازد مگر در موارد بسیار خاص.