همه چیز در مورد موانع ارث و عواقب فرزند نامشروع

ارث یکی از مباحث بسیار مهمی محسوب می شود که در قانون مدنی بسیار به آن پرداخته شده است؛ وقتی شخصی فوت می کند، اموال و دیونی از وی باقی می ماند که طبق قانون به میزان مشخصی بین وراث او تقسیم می شود و چه بسا در برخی موارد نیز ممکن است به برخی از ورثه ارثی تعلق نگیرد. 

در این مقاله قصد داریم به مبحث ارث و به خصوص موانع ارث ولادت از زنا بپردازیم و تمامی مسائل شرعی و قانونی مربوط به آن را ذکر کنیم؛ شناخت این موارد تاثیر بسیار زیادی در کاهش اختلافات ناشی از مسئله ارث در میان وراث خواهد داشت و به رفع ابهامات مربوط به آن کمک می کند.

تعریف ارث

برای شناخت مسائل مربوط به ارث ابتدا باید با مفهوم آن آشنا شد؛ واژه ارث در حقوق دو معنا دارد که شامل موارد زیر است:

1. انتقال قهری دارایی های میت که پس از فوت و بعد از پرداخت دین و بدهی او به ورثه اش تعلق می گیرد؛ همانطوری که در ماده 867 قانون مدنی نیز گفته شده است: ارث به موت حقیقی یا به موت فرضی مورث، تحقق پیدا می کند.
2. اموالی که پس از فوت فردی به وراث و بازماندگان وی می رسد؛ این تعریفِ ارث مفهومی همچون ترکه دارد و ترکه نیز به اموال، حق و حقوق مالی فرد فوت شده که درصورت پرداخت بدهکاری ها و تعهدات او به وراث می رسد، گفته می ‌شود.  همانطوری که در ماده 868 قانون مدنی ذکر شده است: مالکیت ورثه نسبت به ترکه متوفی مستقر نمی شود مگر پس از اداء حقوق و دیونی که به ترکه میت تعلق گرفته.

طریقه تقسیم ارث

طبق ماده 861 قانون مدنی، موجب ارث دو امر است: نسب و سبب؛ همچنین در ماده 862 این قانون ذکر شده، اشخاصی که به موجب نسب ارث می برند، سه طبقه اند:

1. پدر و مادر و اولاد و اولادِ اولاد.
2. اجداد و برادر و خواهر و اولاد آن ها.
3. اعمام و عمات و اخوال و خالات و اولاد آن ها. (عموها، عمه ها، دایی ها و خاله ها و فرزندان آن ها)

در رابطه با این طبقات باید گفت: به ترتیب هر یک از این طبقات نسبت به طبقه بعدی اولویت خواهد داشت و در صورتیکه افراد آن حضور داشته باشند، به طبقه بعدی ارثی تعلق نمی گیرد. مثلا در صورت حاضر بودن پدر، مادر و فرزندِ متوفی به اجداد و برادر وخواهر و اولاد آن که در طبقه دوم قرار دارند، ارث نمی رسد؛ ولی اگر افراد طبقه اول حاضر نبودند، طبقه دوم یا سوم از ارث بهره می برند.

گفتیم نسب و سبب دو عاملِ موجبِ ارث بردن هستند، نسب یعنی افرادی که از طریق تولد به دیگران مربوط می شوند، مانند فرزند و اما سبب فقط مربوط به زن و شوهر است که توسط ازدواج از یکدیگر ارث می برند.

نکته دیگری که درباره طبقات سه گانه ارث وجود دارد این است که: افرادی که در یک طبقه هستند و به متوفی نزدیک تر هستند، مانع ارث بردن افراد دورتر می شوند و نسبت به آن ها اولویت دارند؛ مثلا در طبقه اول اولاد متوفی به او نزدیک تر است و اولویت بیشتری نسبت به اولادِ اولاد یا همان نوه در ارث بردن خواهد داشت.

موانع ارث چیست؟

برای آشنایی با موانع ارث به مواردی از قانون مدنی که در زیر ذکر شده است، توجه کنید:

• قتل: در ماده 880 ق.م آمده است: قتل از موانع ارث است، بنابراین کسی که مورث خود را عمدا بکشد از ارث او ممنوع می شود، اعم از اینکه قتل بالمباشره باشد یا بالتسبیب و منفردا باشد یا به شرکت دیگری.
• کفر: طبق ماده 881 مکرر ق.م: کافر از مسلم ارث نمی برد و اگر در بین ورثه متوفای کافری، مسلم باشد وراث کافر ارث نمی برند اگرچه از لحاظ طبقه و درجه مقدم بر مسلم باشند.
• لعان: در ماده 882 ق.م ذکر شده: بعد از لعان، زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند و همچنین فرزندی که به سبب انکار او لعان واقع شده است از پدر و پدر از او ارث نمی برد، لیکن فرزند مزبور از مادر و خویشان مادری خود و همچنین مادر و خویشان مادری از او ارث می برند.
• ولد زنا: طبق ماده 884 ق.م: ولدالزنا از پدر و مادر و اقوام آنان ارث نمی برد، لیکن اگر حرمت رابطه ای که طفل ثمره آن است نسبت به یکی از ابوین ثابت و نسبت به دیگری به واسطه اکراه یا شبهه زنا نباشد طفل فقط از این طرف و اقوام او ارث می برد و بالعکس.
• جنین: با استناد به ماده 878 ق.م: هرگاه در حین موت مورث، حملی باشد که اگر قابل وراثت متولد شود مانع از ارث تمام یا بعضی از وراث دیگر می گردد، تقسیم ارث به عمل نمی آید تا حال او معلوم شود.
• غایب مفقودالاثر: در ماده 879 ق.م ذکر شده: اگر بین وراث غایب مفقودالاثری باشد، سهم او کنار گذارده می شود تا حال او معلوم شود.

تعریف ولد زنا

موانع ارث ولادت از زنا ذکر شد، اکنون برای آشنایی بیشتر قصد داریم به مبحث تعریف ولد زنا بپردازیم. ولدالزنا به فرزند دختر یا پسری که زمان انعقاد نطفه او عقدِ نکاح میان پدر و مادرش اشتباه بوده و هر دو یا یکی از آن ها به این مهم واقف باشند، گفته می شود.

در ماده 1165 قانون مدنی ذکر شده است: طفل متولد از نزدیکی به شبهه فقط ملحق به طرفی می شود که در اشتباه بوده و در صورتی که هر دو در اشتباه بوده اند، ملحق به هر دو خواهد بود.

به طور کلی مفهوم نسب در قانون به سه نوع تقسیم می شود: مشروع، نسب ناشی از شبهه، نامشروع و ولدالزنا نیز از همین نوع نامشروع است. نسب نامشروع یعنی در زمان نزدیکی زن و مرد و تشکیل نطفه، عقد نکاح صحیح و شرعی وجود نداشته و هر دو یا یکی از آن ها به این مسئله آگاه باشند؛ به فرزندی که نطفه آن از این زن و مرد تشکیل شود ولد زنا گفته می شود. 

موانع ارث ولادت از زنا چیست؟

همانطور که ذکر شد، ولادت از زنا یکی از موانع ارث است. در ماده 884 قانون مدنی به صراحت بیان شده است که فرزند زنا زاده از والدین خود و اقوام آن ها ارث نمی برد.

اصلی ترین مانع ارث برای ولد زنا این است که پیوند نکاح صحیحی میان زن و مرد در هنگام رابطه وجود نداشته باشد و یکی از آن ها یا هر دو واقف به این موضوع باشند.

در کشور ما به مسئله خانواده اهمیت بسیار زیادی داده می شود و به همین دلیل در قانون مدون آن هیچ گونه حمایت و حق قانونی برای ولد زنا که ناشی از رابطه نامشروع زن و مرد بوده و موجب تزلزل بنیان با ارزش خانواده می شود، در نظر گرفته نشده است.

شرط جواز ارث بردن ولد زنا

در قسمت ابتدایی ماده 884 قانون مدنی آمده: ولد زنا از پدر و مادر و اقوام آنان ارث نمی برد؛ در ادامه همین ماده ذکر شده: اگر حرمت رابطه ای که طفل ثمره آن است نسبت به یکی از ابوین ثابت و نسبت به دیگری به واسطه اکراه یا شبهه زنا نباشد، طفل فقط از این طرف و اقوام او ارث می برد.

پس بنابر قسمت دوم ماده 884 ق.م در حالتی که یکی از طرفین در هنگام انعقاد نطفه از صحت عقد نکاح آگاه نباشد و از حرمت آن چیزی نداند، عمل او مصداق زنا نخواهد بود و در چنین وضعیتی فرزند او نسبت به او ولد به شبهه می باشد. وقتی رابطه فرزندی با یکی از والدین یا هردوی آن ها ولد به شبهه باشد، از آن ارث می برد و تنها شرط جواز ارث بردن او همین است.

سخن نهایی

یکی از موانع ارث ولدالزنا بودن است، در کشور ایران به دلیل اهمیتی بسیار زیادی که بنیان خانواده دارد، هیچ حق قانونی برای فرزندان زنا زاده در نظر گرفته نشده است؛ زیرا این فرزندان ناشی از رابطه نامشروع زن و مرد هستند.

در این مقاله به مبحث موانع ارث ولادت از زنا پرداخته شد و با استناد به قانون مدنی ممنوعیت ارث بردن ولد زنا از پدر و مادر و اقوام آن ها اثبات شد.