قولنامه دستی چیست و اعتبار آن در دادگاه چقدر است؟
گاهی افراد در هنگام خرید و فروش یک مال منقول یا غیرمنقول، متن مکتوبی تنظیم میکنند که خارج از دفترخانه رسمی شکل گرفته است. به چنین توافقی، قولنامه دستی میگویند. این نوشته، پس از امضا یا اثر انگشت طرفین، میتواند در دادگاه بهعنوان یک سند عادی مطرح شود. بسیاری از مردم هنگام انجام معامله، تمایل دارند یک نوشته مکتوب در اختیار داشته باشند تا در زمان اختلاف بتوانند بر حق بودن خویش پافشاری کنند. اما پرسش مهم آن است که آیا قولنامه دستی در دادگاه ارزش دارد و اگر چنین است، تا چه اندازه میتوان برای اثبات ادعا از آن بهره برد؟
در این متن، تلاش میکنیم با زبانی ساده و روان، مفهوم قولنامه دستی را بررسی کنیم و میزان اثرگذاری آن در دادگاه را روشن سازیم. همچنین انواع شرایطی که بر اعتبار این سند تاثیرگذار هستند، مانند وجود اثر انگشت، امضای خریدار، نبود شاهد و نیز فوت فروشنده، تحلیل خواهند شد. در ادامه، نکات مهم سرنوشتساز در تنظیم قولنامه دستی را مرور کرده و سپس شیوه نوشتن آن و موارد لازم در یک نمونه قولنامه دستی خانه و زمین را میآوریم.
💠 مشاوره با وکیل آنلاین 💠
قولنامه دستی چیست؟
در فضای عمومی، به قراردادی که بیرون از دفترخانه رسمی و در برگهای ساده نوشته شده باشد، قولنامه دستی میگویند. این برگه، بین فروشنده و خریدار یا میان افرادی که قصد معامله، اجاره یا هر توافق دیگر دارند، تنظیم میشود. قولنامه دستی در زمره اسناد عادی است؛ یعنی توسط شخص یا اشخاص عادی نوشته میشود و کارمند رسمی در دفترخانه، آن را به ثبت نمیرساند.
گاه افراد برای خرید و فروش خانه، زمین، خودرو یا حتی اشیای کوچکتر، در زمانی که ثمن (مبلغ معامله) یا دیگر شرایط آماده نیست، تعهدی مکتوب میان خویش شکل میدهند. به این متن، قولنامه دستی میگویند. در عرف، بسیاری از قولنامههای دستی در حکم توافق کامل خرید و فروش هستند و طرفین هم آن را سندی برای اثبات مالکیت بعدی میدانند. اما از دیدگاه حقوقی، باید ضوابطی رعایت شود تا دادگاه قولنامه دستی را معتبر تشخیص دهد.
اعتبار قولنامه دستی در دادگاه
قولنامه دستی، اگرچه سندی عادی است اما در صورت رعایت پیشنیازهای قانونی، در دادگاه قابلیت استناد دارد.
بر اساس ماده 67 قانون مدنی، "هر معامله ای که بین اشخاص حقیقی یا حقوقی انجام می شود، خواه به صورت کتبی و یا شفاهی، در صورتی که شرایط صحت عقد را داشته باشد، نافذ و لازم الاجرا خواهد بود."
همچنین بر اساس ماده ۱۰ قانون مدنی، قراردادهای خصوصی تا جایی که مخالف صریح قانون نباشند، نافذ و معتبر هستند. این اصل به معنای آن است که قولنامههای دستی نیز به عنوان قراردادهای خصوصی، در صورت رعایت اصول قانونی، معتبر و قابل استناد میباشند.با این حال، اعتبار قولنامههای دستی در دادگاهها بسته به شرایط مختلف ممکن است متفاوت باشد. دادگاهها به بررسی دقیق قولنامه و شرایط تنظیم آن میپردازند و در صورت احراز صحت و سقم آن، میتوانند قولنامه را معتبر بشناسند.
بنابراین قولنامه دستی تنها بهخاطر عادی بودن، بیارزش نخواهد بود؛ ولی شروطی مانند امضای واقعی یا اثر انگشت و ذکر دقیق موضوع و مبلغ معامله، مهم است. در این بخش، اثر موارد گوناگون بر ارزش قولنامه دستی در دادگاه بیان میشود.
اعتبار قولنامه دستی با اثر انگشت
گاهی بهجای امضا یا علاوه بر آن، اثر انگشت پای قولنامه زده میشود. قولنامههای دستی با اثر انگشت، یکی از روشهای متداول در تنظیم توافقات شخصی و معاملات در جوامع مختلف هستند. اثر انگشت به عنوان یک شاخص بیومتریک منحصر به فرد، نقش مهمی در افزایش اعتبار حقوقی این نوع اسناد ایفا میکند. در بسیاری از نظامهای حقوقی، اثر انگشت به عنوان یک مدرک قوی و غیرقابل انکار از هویت فرد مورد پذیرش است، زیرا احتمال جعل و تقلب در اثر انگشت بسیار پایینتر از امضا است.
در ماده 1293 قانون مدنی، مقرر شده است: «هر گاه سند، از طریق یکی از مامورین رسمی تنظیم اسناد تهیه شده ولی مامور صلاحیت تنظیم آن سند را نداشته باشد و یا ترتیبات مقرره قانونی را در تنظیم سند رعایت نکرده باشد، سند مزبور در شرایطی که دارای امضا یا مهر طرف باشد، عادی است. »
به موجب آنچه در ماده مذکور در رابطه با اعتبار سند عادی به واسطه وجود مهر یا امضا بیان شده، میتوان گفت در صورتی که قولنامه به شکل دستی تنظیم گردد و دو طرف آن را به مهر یا امضا رسانند، قولنامه دستی دارای اعتبار خواهد بود. چرا که وقتی یک قولنامه دستی با اثر انگشت تنظیم میشود، این اقدام نشاندهنده تأیید قطعی و نهایی طرفین بر مفاد قرارداد است. اثر انگشت نه تنها هویت شخص را تأیید میکند، بلکه نشاندهنده رضایت و قبول شرایط مطرحشده در قولنامه نیز میباشد. به همین دلیل، قولنامههای دارای اثر انگشت در مقایسه با قولنامههای بدون اثر انگشت، از اعتبار بیشتری برخوردارند و در مراجع قضایی به عنوان مدرک قویتری محسوب میشوند.
آیا قولنامه دستی بدون وجود شاهد اعتبار دارد؟
از آنجا که در قانون، نیازی به شاهد برای اعتبار سند عادی مطرح نشده، قولنامه دستی بدون شاهد هم میتواند ارزش داشته باشد. امضای طرفین برای دادگاه کافی است تا اصل وجود توافق را بپذیرد. با وجود این، نوشتن نام و امضای چند شاهد در پایین قولنامه، احتمال انکار یا تردید در آینده را کاهش میدهد.
اگر شاهدی ذیل قولنامه را امضا کند یا حضورش هنگام تنظیم ثابت شود، در صورت بروز اختلاف، او میتواند در دادگاه شهادت بدهد و به طرفی که از قولنامه دفاع میکند، کمک کند. اما حتی اگر قولنامه بدون شاهد باشد، در صورت رعایت دیگر شرایط قانونی، ارزش خود را از دست نمیدهد.
در نتیجه، قولنامههای دستی بدون حضور شاهدان نیز دارای اعتبار هستند، اما برای اطمینان بیشتر و کاهش ریسکهای حقوقی، توصیه میشود همواره قولنامههای دستی با امضا، اثر انگشت و حضور شاهدان تنظیم شوند. این اقدام نه تنها به افزایش اعتبار و استحکام قولنامه کمک میکند، بلکه در صورت بروز اختلاف، اثبات صحت و درستی قولنامه را در مراجع قضایی تسهیل مینماید. بهویژه در معاملات با ارزش بالا، استفاده از شاهدان و امضا و اثر انگشت، گامی مهم در جهت حفاظت از حقوق طرفین است.
💠 بیشتر بخوانید: اثر انگشت بعد از چند روز از بین میرود؟ 💠
اعتبار قولنامه دستی بدون امضای خریدار
امضای هر دو طرف، نشانه پذیرش مفاد متن است. اگر خریدار پای سند امضا نکند، ممکن است دادگاه چنین سندی را ناقص بداند؛ زیرا وجود اصل رضایت از سوی خریدار ثابت نشده است. در نتیجه، قولنامه بدون امضای خریدار در معرض اعتراض قرار میگیرد و ممکن است فاقد ارزش حقوقی شناخته شود.
با این حال، اگر شواهدی قوی مانند پیامک یا دیگر مدارک کتبی وجود داشته باشد که نشان دهد خریدار مفاد قولنامه را پذیرفته، میتوان در دادگاه آن را مطرح کرد. ولی در حالت کلی، نبود امضای خریدار، قدرت قولنامه را بسیار کم خواهد کرد.
اعتبار قولنامه دستی پس از مرگ فروشنده
گاهی فروشنده پس از تنظیم قولنامه فوت میکند و خریدار درگیر پرسشهایی پیرامون ارزش قولنامه میشود. آیا این سند پس از مرگ فروشنده از بین میرود یا همچنان به قوت خود باقی است؟
از نظر قواعد قانونی، قولنامه دستی با رعایت شرایط صحت معاملات، عقدی لازم بهشمار میرود و با مرگ شخص فروشنده خودبهخود باطل نمیگردد. خریدار میتواند از وراث فروشنده بخواهد مفاد سند را ایفا کنند. برای این کار، باید ثابت شود قولنامه در زمان حیات فروشنده تنظیم شده و شرایط صحت را داشته است. در چنین موقعیتی، دادگاه با بررسی شواهد، ممکن است وراث را مکلف کند که به تعهد متوفی عمل نمایند.
بنابراین قولنامههای دستی پس از فوت فروشنده همچنان میتوانند معتبر باشند، به شرطی که مستندات کافی برای اثبات صحت آنها وجود داشته باشد. از جمله این مستندات میتوان به شهود، اثر انگشت، تطابق زمانی تنظیم قولنامه و مرگ فروشنده اشاره کرد. در مواردی که اختلافات حقوقی بروز میکند، دادگاهها با توجه به کلیه شواهد و مدارک موجود، تصمیمگیری میکنند.
از این رو قولنامه دستی چه موقعی که با هدف تعهد به بیع باشد و چه موقعی که به هدف قرارداد خرید و فروش، با مرگ شخصی که تعهد به فروش نموده و یا با فوت فروشنده منفسخ نمیگردد و دارنده آن حق دارد به طرفیت وراث طرح شکایت نموده و الزام آنها را به ایفای تعهد مورث خود در قولنامه دستی درخواست کند.
شرایط صحت معاملات و قراردادها
طبق قانون مدنی، برای اینکه یک معامله درست و معتبر قلمداد شود، باید چند شرط اصلی داشته باشد:
-
یکی، قصد و رضایت طرفین است.
-
دوم، طرفین باید اهلیت قانونی داشته باشند؛ یعنی بالغ، عاقل و رشید باشند.
-
سوم، موضوع معامله باید معلوم و معین باشد؛ برای نمونه، اینکه مال دقیقاً چیست یا مبلغ دقیق آن چقدر است.
-
چهارم، هدف نباید مخالفت صریح با قواعد شرعی یا مقررات الزامی داشته باشد.
اگر این عناصر رعایت شود، قرارداد لازم خواهد بود و طرفین نمیتوانند آن را بهسادگی نادیده بگیرند.
شرایط صحت و اعتبار اسناد عادی
قولنامه دستی مثالی روشن از سند عادی است؛ یعنی سندی که بیرون از دفاتر رسمی و توسط اشخاص عادی نوشته شده است. برای اینکه این نوع سند در دادگاه قابل استناد باشد، ماده قانونی مربوط به اسناد تصریح میکند چنین نوشتههایی باید امضای معتبر داشته باشند.
اگر قولنامه دستی بدون امضای طرفین باشد، دادگاه آن را صرفاً یک پیشنویس یا نوشته فاقد الزام تلقی میکند. همچنین درج تاریخ، مشخصات دقیق مال موضوع معامله و طرفین نیز اهمیت بسیاری دارد. با وجود این، حضور شاهدان یا درج اثر انگشت، ارزش آن را بالاتر میبرد اما شرط واجب محسوب نمیشود.
نحوه نوشتن قولنامه دستی و نکات ضروری در نوشتن متن قولنامه دستی
نحوه نوشتن قولنامه دستی به این صورت است که فروشنده و خریدار یا افراد صاحب توافق، روی کاغذی ساده شرایط خود را تنظیم و در پایان، امضا یا اثر انگشت میگذارند. نکته مهم آن است که متن نباید مبهم یا ناقص باشد و حتماً باید هدف و میزان مبلغ در آن مشخص شود. تاریخ دقیق و نشانی محل تنظیم هم بهطور واضح قید گردد تا در صورت طرح دعوا، معلوم باشد این معامله در چه زمانی انجام شده است.
در این بخش، مهمترین مواردی را که بهتر است در متن قولنامه دستی گنجانده شود، بیان میکنیم:
-
مشخصات طرفین معامله:
نام و نام خانوادگی، کد ملی، نشانی محل سکونت و در صورت امکان شماره تماس هر دو طرف باید صریحاً نوشته شود. شناسایی درست هویت، مرحله نخست در اعتبار یک قولنامه است.
-
موضوع معامله:
باید کاملاً روشن شود چه مالی مدنظر است. برای مثال، در قولنامه فروش زمین، پلاک ثبتی، آدرس دقیق و مساحت آن درج شود. در خودرو نیز مشخصات سند و شماره پلاک قید گردد.
-
مبلغ معامله:
وجه توافقشده حتماً به عدد و حروف بیان شود تا از اختلافات احتمالی جلوگیری گردد. در صورت پرداخت چند مرحلهای، همه نوبتها و مبالغ قید شود.
-
تاریخ و محل تنظیم قولنامه:
بهتر است تاریخ دقیق (روز، ماه، سال) درج و نشانی جایی که قولنامه در آن تنظیم شده هم مشخص شود. این امر بعدها به احراز زمان انعقاد کمک میکند.
-
امضاء و اثر انگشت طرفین:
امضای خریدار و فروشنده اصلیترین رکن برای اعتبار است. اگر یکی از آنان امضا نکند، امکان دارد از اعتبار سند کاسته شود. اثر انگشت هم میتواند امنیت بیشتری ایجاد کند.
-
شهود:
درج نام و امضای دست کم دو شاهد، نوشتن نشانی آنها و حتی کد ملی نیز در بالا بردن ارزش اثباتی سند تأثیر دارد. اگر قولنامه بدون شاهد تنظیم شود، هنوز هم معتبر است، اما در صورت بروز اختلاف، حاضرکردن شهود مسیر را هموارتر میکند.
بیشتر بخوانید: قولنامه دستی
قولنامه دستی زمین و خانه
یکی از متداولترین انواع قولنامههای دستی، آنهایی است که برای انتقال زمین یا خانه تنظیم میشود. در این مواقع، معمولاً طرفین برای اجتناب از مراجعه فوری به دفترخانه، برگهای عادی میان خویش مینویسند و مبلغ و شرایط انتقال را تعیین میکنند. اما آیا چنین قولنامهای در دادگاه پذیرفته خواهد شد؟
بر پایه قواعد حقوقی، قولنامه دستی زمین یا خانه در صورتی ارزش دارد که نشانههای اساسی یک سند عادی معتبر را داشته باشد. برای نمونه، مشخصات دو طرف و جزییات ملک بهدقت قید شده باشد، مبلغ معامله را بهطور واضح در آن درج کرده باشند و در نهایت فروشنده و خریدار آن را امضا کرده باشند. حضور شاهدان نیز اطمینان بیشتری در آینده به وجود میآورد .
گاهی افراد گمان میکنند قولنامه دستی خانه پس از مرگ فروشنده اعتبار ندارد، اما واقعیت این است که طبق اصل لزوم در قراردادها، توافق از بین نمیرود مگر آنکه یکی از خیارات قانونی وجود داشته باشد. ازاینرو خریدار میتواند علیه وراث طرح دعوا کند و ورود آنها را به جای فروشنده درخواست کند. گرچه اثبات اعتبار سند و تصدیق اثر انگشت یا امضا گاهی نیازمند ادله و بررسی دقیق است، اما نفسِ قولنامه با مرگ شخص زایل نمیشود.
در مجموع، اگر قولنامه دستی زمین یا خانه بر اساس شرایط قانونی نگاشته شود، ارزش دارد. البته در مواردی که ملک، سابقه ثبتی دارد، تنظیم سند رسمی در دفترخانه الزامی است. با این حال، در صورت اختلاف، دادگاه میتواند با توجه به قولنامه دستی و بررسی شواهد دیگر، رأی به انتقال سند رسمی صادر نماید.
سخن پایانی
در انتها، خوب است یادآوری شود برای پیشگیری از دشواری های بعدی، بهتر است حتی در تنظیم هر قولنامه دستی هم دقت فراوان شود و بندهای مهم شامل مبلغ، تاریخ، اوصاف دقیق ملک یا مال، امضای دو طرف و احتمالاً شاهدان، قید گردد. قولنامه دستی بدون امضای خریدار یا با اطلاعات ناقص در معرض مشکلات حقوقی قرار میگیرد. همچنین اگر فروشنده فوت کرد، این سند خودبهخود از بین نمیرود و میتوان از وراث خواست تعهد متوفی را ایفا کنند.
در واقع، چنانچه عناصر لازم معامله وجود داشته باشد، قولنامه دستی زمین، خانه، خودرو یا هر مال دیگری توافقی مهم است که حتی بدون سند رسمی هم میتوان در دادگاه برای حقانیت خود از آن بهره جست. در نهایت، اگرچه تنظیم سند رسمی برتری دارد، اما قولنامه دستی هم با رعایت شروط ذکر شده میتواند مفید باشد و پایدار بماند؛ برای اطمینان از صحت قولنامه تنظیم شده و جلوگیری از دشواری ها، بهتر است با یک وکیل حقوقی در زمینه تنظیم قرارداد مشورت کنید.
مشاوران و وکلای ما در وکیلوند آماده ارائه خدمات حقوقی به شما عزیزان در هر ساعت از شبانه روز ، به صورت حضوری و آنلاین میباشند.
