صدور حکم قطعی
هدف نهایی هر شکایت یا دعوایی، احقاق حق و رسیدن به خواسته ی مشروع شاکی یا خواهان است. صرف طی شدن مراحل رسیدگی و حتی صدور رای به نفع شاکی، به منزله‌ی حصول نتیجه‌ی مطلوب نیست. مراحل دادرسی تا زمان صدور رأی، فقط آغاز راه هستند و برای نیل به نتیجه‌ی مورد نظر، تلاش های بیشتری لازم است.
ما در این مقاله قصد داریم به مفهوم حکم قطعی و جزئیات آن بپردازیم، پیشنهاد می‌شود برای پاسخ به سوالاتی که در ذهنتان وجود دارد تا آخر همراه ما باشید.
منظور از حکم قطعی چیست؟
در دادگاه ها، گاهی اوقات آراء صادره قطعی و غیر قابل اعتراض هستند. اما منظور از حکم قطعی چیست و چه تفاوتی با احکام غیر قطعی دارد؟
حکم قطعی، حکمی است که دیگر قابل اعتراض و تجدید نظر خواهی در مراجع بالاتر نیست. به عبارت دیگر، این حکم تغییر ناپذیر تلقی شده و باید اجرا شود.
فرض کنید در دادگاه دعوایی دارید، قاضی رای نهایی را صادر می‌کند. اما این رای همیشه "آخر خط" نیست. گاهی می‌توانید به آن اعتراض کنید و رای را به نفع خودتان تغییر دهید. اما در بعضی موارد، دیگر هیچ راهی برای اعتراض وجود ندارد و رای دادگاه قطعی می‌شود؛ به این رای، "حکم قطعی" می‌گویند.
باید این نکته را در نظر داشته باشید که قانون حق اعتراض به آرای دادگاه را به شما می‌دهد، اما باید در زمان مقرر اقدام کنید.
آرای دادگاه بدوی، که اولین مرحله رسیدگی به یک دعوا است، در صورت عدم اعتراض در مدت ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ، قطعی تلقی می‌شوند. به عبارت دیگر، اگر شما یا طرف مقابل دعوا طی این مدت نسبت به رای دادگاه بدوی اعتراض نکنید، دیگر امکان تغییر آن وجود نخواهد داشت.
نکته قابل توجه این است که طرفین دعوا می‌توانند با توافق کتبی حق تجدید نظرخواهی (اعتراض به رای دادگاه بدوی در مرحله بالاتر) را از خود سلب کنند. در این صورت، رای دادگاه بدوی قطعی شده و هیچ کدام از طرفین نمی‌توانند به آن اعتراض کنند.
نحوه اعتراض به رای قطعی دادگاه بدوی
کمی قبل تر در خصوص این موضوع توضیحات کاملی را ارائه دادیم که رای قطعی دادگاه چیست و اکنون سعی داریم نحوه اعتراض به رای قطعی دادگاه را مورد بررسی دقیق قرار دهیم.
در واقع در نظام حقوقی ایران، آراء دادگاه ها پس از طی مراحل قانونی، قطعی و لازم الاجرا می‌شوند. با این حال، در برخی موارد استثنایی، قانون به ذینفعان این اجازه را می‌دهد که به رای قطعی صادره اعتراض کنند. در این مطلب، به بررسی شرایط و نحوه‌ی اعتراض به رای قطعی می‌پردازیم.
عدم صلاحیت قاضی: اگر قاضی رسیدگی کننده به پرونده صلاحیت قانونی لازم را برای رسیدگی به آن موضوع را نداشته باشد، رای صادره باطل و قابل اعتراض خواهد بود.
ناعدالتی آشکار: در صورتی که رای صادره به طور واضح و آشکار ظالمانه و مغایر با عدالت باشد، ذینفعان می‌توانند به آن اعتراض کنند.
غیابی بودن رای: اگر ذینفع یا وکیل او در هیچ یک از جلسات دادرسی حضور نداشته باشند و رای به صورت غیابی صادر شده باشد، امکان اعتراض به رای وجود خواهد داشت.
ضرر و زیان شخص ثالث: در مواردی که رای قطعی دادگاه به حقوق و منافع مشروع شخص ثالثی که در پرونده حضور نداشته، لطمه وارد کند، آن شخص میتواند به رای صادره اعتراض نماید.
شخص ثالث به کسی اطلاق می‌شود که در دعوای مطرح شده، نه به عنوان خواهان و نه به عنوان خوانده حضور داشته، اما به نوعی منافع او در نتیجه رای صادره تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
طبق قانون، اعتراض شخص ثالث به آرای صادر شده از تمامی مراجع قضایی، اعم از دادگاه های عمومی و انقلاب و همچنین دادگاه های تجدید نظر، مجاز است. نکته قابل توجه این است که مطابق ماده ۴۲۴ قانون آیین دادرسی مدنی، اعتراض شخص ثالث مانع از صدور اجراییه و یا فرجام خواهی ذینفع نخواهد بود.
مدت زمان اجرای احکام بعد از رای قطعی چقدر است؟
پس از صدور رای قطعی در دادگاه های ایران، نوبت به اجرای آن رای می‌رسد. فرآیند اجرا، پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و بسته به نوع حکم و شرایط آن، مراحل و الزامات مختلفی را شامل می‌شود. در این قسمت، به بررسی گام به گام اجرای احکام در ایران می‌پردازیم و تلاش میکنیم تا ابهامات موجود در این زمینه را تا حد ممکن رفع نماییم.
در وهله اول، احکام قطعی را به دو دسته کلی مدنی و کیفری تقسیم میکنیم:
احکام مدنی: این دسته از احکام، ناظر به دعاوی حقوقی بین اشخاص حقیقی یا حقوقی هستند. رای های مربوط به مطالبه طلب، الزام به انجام تعهد، خلع ید و امثال این ها در این گروه جای می‌گیرند.
احکام کیفری: این دسته از احکام، مربوط به جرایم و مجازات های مرتبط با آن ها هستند. احکامی مانند حبس، جزای نقدی، شلاق و سایر مجازات‌های کیفری در این زمره قرار می‌گیرند.
همچنین قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی برای احکام مدنی، و قانون آیین دادرسی کیفری برای احکام کیفری، قواعد و مقررات مربوط به اجرای احکام را تعیین کرده‌اند.
در اینجا به طور خلاصه به بررسی مدت زمان اجرای هر دسته از احکام می‌پردازیم:
احکام مدنی:
- احکام قطعی:
این احکام ۲۰ روز پس از ابلاغ به محکوم علیه قابل اجرا هستند. محکوم علیه میتواند در این مدت نسبت به آن واخواهی یا اعاده دادرسی کند.
- احکام لازم الاجرا:
این احکام نیازی به صدور اجراییه ندارند و از تاریخ صدور، قابل اجرا هستند. نمونه هایی از این احکام شامل تخلیه اماکن و توقیف اموال می‌شود.
احکام کیفری:
- احکام قطعی:
این احکام بعد از 20 روز از ابلاغ به محکوم علیه، قابل اجرا هستند. محکوم علیه میتواند در این مدت، تقاضای اعاده دادرسی کند.
- احکام فوری:
این احکام بلافاصله پس از صدور، قابل اجرا هستند؛ مانند احکام مربوط به جرایم مشهود و یا جرایمی که مجازات آنها حبس تا 48 ساعت یا جزای نقدی تا یک میلیون تومان باشد.
باید این نکته را در نظر داشته باشید که در برخی موارد، به درخواست محکوم علیه و با موافقت مقام قضایی، مهلت اجرای حکم به تعویق می‌افتد.
و در صورت عدم اجرای حکم توسط محکوم علیه، محکوم له میتواند از طریق مراجع قانونی نسبت به اجرای آن اقدام کند.
مراحل و شرایط اجرای حکم پس از صدور آن چیست؟
مراحل و شرایط اجرای حکم پس از صدور آن، تابع نوع حکم و مرجع صدور آن است. با این حال، به طور کلی می توان مراحل زیر را برای اجرای حکم در نظر گرفت:
صدور اجراییه
پس از صدور حکم قطعی، محکوم له (کسی که حکم به نفع او صادر شده است) می تواند از دادگاه صادر کننده حکم، درخواست صدور اجراییه کند.
اجراییه سندی است که به موجب آن، محکوم له می تواند از مراجع اجرایی ذیصلاح، تقاضای اجرای حکم را داشته باشد.
ابلاغ اجراییه
اجراییه باید به محکوم علیه (کسی که حکم علیه او صادر شده) ابلاغ شود. ابلاغ میتواند به صورت حضوری، اخطاری یا از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام شود.
اقدامات اجرایی
پس از ابلاغ اجراییه، محکوم له میتواند با مراجعه به مرجع اجرایی ذیصلاح، نسبت به اجرای حکم اقدام کند. مرجع اجرایی با توجه به نوع حکم، اقدامات لازم را برای اجرای آن انجام می‌دهد.
باید توجه داشته باشد که برای گذراندن مراحل ذکر شده شرایط مورد نیاز را نیز در نظر بگیرید؛ این شرایط به شرح زیر می‌باشد:
برای اینکه حکم قابل اجرا باشد، باید قطعی شده باشد. حکم قطعی حکمی است که در هیچ یک از مراجع تجدیدنظر قابل رسیدگی نباشد.
پس از انجام این مراحل، مدیر دفتر شعبه مربوطه اجراییه را صادر می‌کند. اجراییه شامل جزئیاتی مانند اطلاعات طرفین و متن حکم است.
حکم باید لازم الاجرا باشد. احکامی که به صورت مشروط صادر شده اند، تا زمانی که شرط آن ها محقق نشده باشد، لازم الاجرا نیستند.
محکوم‌له باید اهلیت اجرای حکم را داشته باشد.
سخن پایانی:
در نهایت شما برای پیگیری دعاوی قضایی و موفقیت در پرونده ی خود بهتر است که از یک وکیل متخصص کمک بگیرید.
وکیلی که به خدمت می‌گیرید باید دانش حقوقی بالایی در اختیار داشته باشد چرا که تسلط وکیل بر روی قوانین و مقررات میتواند کلید حل بسیاری از مشکلات موجود در پرونده باشد. از سوی دیگر اگر وکیلی سال های زیادی را در محاکم قضایی مشغول به فعالیت بود و سابقه درخشانی را از خود به جای گذاشته باشد به طور قطع در مقایسه با وکلای تازه کار گزینه مناسب تری برای استخدام به شمار می‌رود.
ما در این راستا به شما گروه وکلای وکیل وند را پیشنهاد میکنیم؛ این گروه با تخصص و تجربه ی کافی در این زمینه، می‌توانند پرونده را به خوبی پیش ببرند و شما را در پرونده ی خود موفق کنند.