حتما تا حال اسم دادستان را بارها و بارها شنیده‌اید. خیلی افراد به اشتباه فکر می‌کنند دادستان همان قاضی دادگاه است، در حالی که تفاوت این دو از زمین است تا آسمان! دادستان مسئولیت نهادی به نام «دادسرا» را برعهده دارد، ولی قاضی، رئیس «دادگاه» است. اگر بحث جرم و جنایت در میان باشد و قضیه از امور کیفری باشد، حتما پای دادستان هم به میان خواهد آمد. به همین خاطر است که بر آن شدیم تا در مطلبی جامع، وظایف دادستان را برشمریم، از تفاوت‌های آن با قاضی و وکیل کیفری بگوییم و توضیح دهیم دادستان چه نقشی در پرونده دارد. با ما همراه باشید.
دادسرا چیست و چه ارتباطی با دادستان دارد؟
برای آن‌که بدانیم دادستان کیست و چه وظایفی دارد، در ابتدا باید با نهاد دادسرا آشنا شویم.
دادسرا بخشی از دادگستری است که وظیفه رسیدگی به امور کیفری و گاهی اوقات غیرکیفری را برعهده دارد. مهم‌ترین وظیفه دادسرا که در قانون ذکر شده، کشف جرم، تعیقب و رسیدگی مقدماتی به جرم، ارسال پرونده به دادگاه و اجرای احکام کیفری است. دادسراها درکنار دادگاه ها تشکیل می‌شوند و احضار متهم به دادسرا در این مکان اتفاق می‌افتد و خودشان حکم صادر نمی‌کنند، یعنی این دادگاه است که رای قطعی می‌دهد. دادسراها و افرادی که آن مشغول به کارند خود سلسله مراتبی مانند دارند که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم.
سلسله مراتب مقامات قضایی دادسرا
در دادسرای شهرستان و استان، چهار مقام اصطلاحا « شأن قضایی» دارند. این چهار مقام به ترتیب اهمیت عبارتند از:
-
دادستان: رئیس دادسرا است و نفر اول در سلسله مراتب قضایی آن است. در ادامه در مورد دادستان توضیحات کاملی ارائه می‌دهیم.
-
معاون دادستان: این فرد دومین مقام در سلسله مراتب قضایی دادستان است و در نبود دادستان، جانشین او است. همچنین دادستان می‌تواند برخی از وظایفش را به وی تفویض کند.
-
بازپرس: سومین مقام قضایی دادسرا بازپرس است که وظایف مهمی از جمله تحقیقات مقدماتی جرم، جمع‌‌آوری ادله، بررسی ادله و صدور انواع قرار نهایی در دادسرا را برعهده دارد.
دادیار: پایین‌ترین مقام دادسرا است و کلیه اقدامات او نیاز به تایید دادستان دارد. مهم‌ترین وظیفه دادیار، صدور کیفرخواست است.
بهترین‌ها را بیابید: مشاوره با وکیل حقوقی رایگان
دادستان کیست؟
دادستان در واقع نماینده جامعه در دادسرا است. به عبارت بهتر، دادستان وظیفه صیانت و حمایت از حقوق عمومی جامعه و برقراری امنیت در آن را برعهده دارد. دادستان که از لحاظ سلسله مراتب اداری، ریاست دادسرا را عهده‌دار است، در زمانی که امنیت عمومی جامعه خدشه‌دار شود و حمایت از هر یک از افراد جامعه اقتضاء کند، پیگیری‌ها و اقدامات لازم برای حمایت از حقوق و منافع جامعه را انجام می‌دهد.
وظایف قضایی دادستان
وظایف دادستان به دو دسته وظایف قضایی و وظایف اداری تقسیم‌بندی می‌شود. قانون آیین دادرسی کیفری به تفصیل در رابطه با وظایف قضایی دادستان -که بخش مهم‌تر وظایف اوست- صحبت کرده است. در بخش زیر به شکل خلاصه به مهم‌ترین وظایف قضایی دادستان اشاره کرده‌ایم:
-
رسیدگی به جرایم دارای جنبه عمومی
دادستان در واقع مدعی‌العموم یا نماینده مردم و پیگیری جنبه عمومی جرایم مهم‌تری وظیفه او است. در نظر داشته باشید که جرایم خود به دو دسته قابل گذشت و غیرقابل گذشت تقسیم‌بندی می‌شوند. در جرایم غیرقابل گذشت (مثل قتل و محاربه) به دلیل جنبه عمومی جرم، چه شاکی خصوصی باشد و چه نباشد، دادستان وظیفه تعقیب و پیگیری جرم را دارد.
-
رسیدگی به جرایم قابل گذشت
جرایم قابل گذشت (مثل توهین و افترا) تنها با شکایت شاکی خصوصی به جریان می‌افتند و دادستان هیچ‌گاه راسا این‌گونه جرایم را پیگیری نمی‌کند. چنانچه شاکی خصوصی اقدام به طرح شکایت از این قبیل جرایم نماید، دادستان موظف به تعقیب و پیگیری شکایت خواهد بود. در این جرایم اگر شاکی گذشت کند، دادستان قرار موقوفی پرونده را صادر میکند.
-
صدور کیفرخواست
دادستان پس از انجام تحقیقات مقدماتی و در صورت لزوم، تفهیم اتهام به متهم، یا کیفرخواست صادر میکند یا قرار موقوفی و منع تعقیب می‌دهد. با صدور کیفرخواست، متهم از دادسرا خارج شده و جهت رسیدگی به جرم و صدور حکم به دادگاه فرستاده می‌شود.
-
اظهار نظر درباره قرارهای نهایی بازپرس
بازپرس از نظر قضایی شخصیتی مستقل دارد، اما از آن‌جایی که ریاست دادسرا برعهده دادستان بوده و او در جایگاه اول سلسله مراتب دادسرا است، بازپرس در صدور قرارهای قرار منع تعقیب، قرار توقف تعقیب و قرار مجرمیت موظف به اخذ تایید و موافقت دادستان است. تا زمانی که دادستان این قرارها را تایید نکند، آن‌ها قابلیت اجرایی ندارند.
-
حضور در دادگاه کیفری
جلساتی که مخصوص رسیدگی به جرایم است، زمانی رسمیت پیدا میکند که دادستان یا نماینده وی حاضر باشند، زیرا آن‌ها وظیفه دفاع از کیفرخواست صادر را دارند. البته در اکثر موارد نماینده دادستان (معاون یا یکی از دادیاران) به جای دادستان به دادگاه می‌روند.
-
اجرای احکام کیفری
اجرای احکام کیفری که توسط دادگاه رای در مورد آن‌ها صادر شده، به عهده دادسرا است. از آن‌جایی هم که ریاست دادسرا را دادستان برعهده دارد، گفته می‌شود که اجرای احکام یکی از وظایف قضایی دادستان است (واحدی به عنوان اجرای احکام نیز به همین منظور در همه دادسراها وجود دارد).
وظایف اداری دادستان
دادستان علاوه بر وظایف قضایی، وظایفی اداری را نیز برعهده دارد که در راستای سلسله مراتب موجود در دادسرا است. این‌که میگویند دادستان «شأن اداری» دارد، گویای همین مسئله است. وظایف اداری دادستان را می‌توان در دو مورد اصلی خلاصه کرد:
-
نظارت بر اعمال مقامات و ضابطان قضایی
دادستان در راس سلسله مراتب دادسرا قرار دارد. بنابراین سایر مقامات دادسرا از جمله معاون دادستان، دادیار و بازپرس، تحت نظارت دادستان فعالیت می‌کنند. دادستان همچنین از حیث انجام وظایف، بر کلیه ضابطان قضایی – از جمله نیروهای انتظامی – ریاست دارد.
-
رسیدگی به امور حسبی
دادستان در مقام نماینده جامعه، موظف به حفظ حقوق محجورین، یعنی اطفال، مجانین و سفها است. واحد اداره امور سرپرستی محجوران در دادسراها به منظور انجام این وظیفه دادستان تشکیل شده است. در همین راستا دادستان وظیفه انجام اقداماتی چون تعیین قیم برای محجورین، اداره ترکه متوفی بلاوارث، حفظ اموال محجورین تا زمان تعیین قیم و غیره را برعهده دارد.
قاضی با دادستان چه تفاوت‌هایی دارند؟
با وظایف و نقش قاضی دادگاه که همه آشنا هستیم. با توجه به توضیحاتی هم که در مورد دادستان دادیم، تفاوت قاضی با دادستان آشکار می‌شود.
قاضی و دادستان دو مقام کاملا متفاوت هستند. همان‌طور که گفته شد دادستان ریاست دادسرا را بر عهده داشته و مسئولیت انجام وظایفی مانند کشف جرم، تعقیب مجرم، صدور کیفرخواست و غیره را به عهده دارد. اما قاضی پرونده مجرمان را بررسی کرده و بر اساس قانون، احکام آن‌ها را صادر میکند. در واقع دادستان کشف جرم و تعقیب جرم و صدور کیفرخواست را برعهده دارد، اما این قاضی دادگاه است که در مورد وضعیت پرونده رای نهایی را صادر میکند.
خیلی‌های می‌پرسند که دادستان بالاتر است یا رئیس دادگستری؟ یا سوال دارند که مقام قاضی بالاتر است یا دادستان؟ برای پاسخ به این قبیل سوالات باید در نظر داشت که این دو، وظایف و اختیارات متفاوتی دارند و اساسا با یکدیگر قابل مقایسه نیستند و نمیتوان درباره بالاتر بودن مقام آن‌ها نظر داد.
همین حالا رزرو کنید: مشاوره حقوقی دادگستری
تفاوت بازپرس و دادستان چیست؟
سوال این است که بازپرس کیست و چه تفاوت‌هایی با دادستان دارد؟
بیان داشتیم که دادستان مقام نخست دادسرا است و بعد از وی معاونش ایفای وظیفه میکند. و پاسخ به این سوال که بازپرس کیست این است که در این سلسله مراتب، بازپرس نفر سوم است. در نتیجه اولین تفاوت میان دادستان و بازپرس، در بحث سلسله مراتب آن‌ها است. البته این مسئله نافی استقلال کامل بازپرس در انجام وظایف خود نیست، جز این‌که در موارد محدودی، بازپرس باید از نظرات دادستان پیروی کند و قرارهای نهایی را به تایید وی برساند.
تفاوت دیگر، در رابطه وظیفه‌ای که بازپرس و دادستان بر عهده دارند. تحقیقات مقدماتی کلیه جرایم علی‌الاصول به عهده بازپرس است، در حالی که دادستان (و به تبع وی دادیارها) فقط در جرایمی که در صلاحیت رسیدگی دادگاه کیفری استان نیست حق دخالت و رسیدگی دارند. در حال حاضر نیز با توجه به رویه جاری دادسراها، عموما رسیدگی به جرایم مهم به بازپرس ارجاع می شود.
آیا می‌توان از دادستان شکایت کرد؟
ممکن است به هر دلیلی دادستان از وظایف خود تخلف کرده یا هر یک از طرفین تصور کنند که دادستان از قانون پیروی نمی‌کند. در اینجا سوالی که پیش می‌آید این است که آیا می‌توان از دادستان شکایت کرد؟
پاسخ به این سوال مثبت است. اساسا مرجع رسیدگی به تخلفات هر یک از مقامات قضایی – از جمله دادستان – دادسرای انتظامی قضات است. دادستان کل کشور در رابطه با نحوه ثبت شکایت از دادستان بیان داشته است:
« در سایت دادستانی کل درگاهی را داریم که هر شهروندی در هر جای کشور اگر از عملکرد یک دادستان یا قاضی شاکی باشد، می‌تواند با ذکر مشخصات، اطلاعات لازم را وارد درگاه بکند. تمام شکایاتی که از این طریق وارد می‌شود کنترل شده و اگر صحت داشته باشد، قضات {و دادستان‌های} متخلف به دادسرای انتظامی معرفی می‌شوند».
سخن پایانی
مقامات قضایی دادسرا زمانی به پرونده ورود می‌کنند که موضوع کیفری باشد و مجازات داشته باشد. مسئله‌ای که در این‌گونه پرونده‌ها اهمیت زیادی دارد، نحوه طرح شکایت شاکی، و همچنین نحوه دفاع متهم از خود است. از آن‌جایی که دادستان به وظایف خود آگاهی کامل دارد و تجربه طرح پرونده‌های مشابه را در دادگاه داشته، متهم نیز برای پیشبرد حق و حقوق خود بهتر است که حتما از وکلای حرفه دادگستری کمک بگیرد.
اگر به دنبال وکلای متخصص در امور کیفری هستید، به جای درستی آمده‌اید. ما در مجموعه وکیل وند جمعی از بهترین وکلا را گردهم آورده‌ایم تا بتوانند شما را در انواع پرونده‌های جزایی یاری کنند. می‌توانید لیستی از وکلا را در وکیل وند مشاهده نمایید و یک جلسه مشاوره حقوقی تلفنی نیز رزرو نمایید. به این ترتیب بعد از اطمینان از کیفیت کار وکیل دعاوی کیفری، می‌توانید صفر تا صد کار خود را به بهترین‌ها بسپارید و از نتیجه مطمئن باشید.
