تکلیف مهریه در فریب در ازدواج

فریب در ازدواج (تدلیس) و تکلیف مهریه

ازدواج، فرایندی است که بر پایه صداقت و اعتماد متقابل شکل می‌گیرد. هنگامی که یکی از دو طرف، دروغی را پنهان می‌کند یا تصویری غیرواقعی از خود نشان می‌دهد تا رضایت طرف مقابل را به دست آورد، در حقیقت مرتکب فریب در ازدواج شده است. این رفتار که در ادبیات حقوقی از آن به «تدلیس» هم یاد می‌شود، عواقب مهمی برای شخص فریب‌ دهنده در پی دارد. از یک سو می‌تواند منجر به فسخ نکاح شود و از سویی دیگر، مجازات کیفری را هم در پی خواهد داشت. گاهی مسئله مهریه در چنین وضعیتی دچار پیچیدگی می‌شود. 

در قانون ایران، فریب در ازدواج زمانی رخ می‌دهد که یکی از طرفین ویژگی خاصی را خلاف واقع عنوان کند یا نقصی را پنهان ساخته باشد. ممکن است این امر درباره وضعیت مالی، تحصیلات، سلامت جسمی یا معنوی، تجرد و حتی باکره بودن زن مطرح شود. مبنای چنین ادعایی آن است که اگر شخص فریب‌ خورده از حقیقت اطلاع داشت، هرگز رضایت به ازدواج نمی‌داد. به همین دلیل، قانون‌گذار حق فسخ نکاح و نیز پیگرد کیفری را برای شخص فریب‌خورده در نظر گرفته است. بر اساس ماده ۶۴۷ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، هرکدام از زوجین که طرف مقابل را به جهتی خلاف حقیقت به عقد نکاح متمایل کرده باشند، ممکن است با حکم دادگاه به حبس محکوم شوند. این مجازات از سه ماه تا یک سال قابل تعیین است که در صورت خفیف بودن شرایط، می‌تواند تبدیل یا تخفیف یابد.

وضعیت مهریه در موارد تدلیس

بر پایه قانون مدنی، هنگامی که عقد ازدواج پیش از نزدیکی فسخ شود، در حالت عادی زن مستحق مهریه نخواهد بود، جز در مواردی که علت فسخ عنن مرد باشد که در این صورت نیمی از مهریه به زن خواهد رسید. اما سؤال این است که اگر فسخ نکاح در نتیجه تدلیس اتفاق بیفتد، چه وضعیتی برای مهریه رقم خواهد خورد؟

1. تدلیس از سوی مرد

چنانچه مرد متقلب باشد و زن با تکیه بر اطلاعات اشتباه عقد را پذیرفته باشد، زن در صورت فسخ می‌تواند مهریه را مطالبه کند. حال اگر نزدیکی انجام یافته باشد، زن شایسته دریافت تمام مهریه است و در غیر این صورت، زن مستحق نصف مهریه خواهد شد. زیرا اصل بر آن است که نزدیکی باعث می‌شود زن مالک تمام مهریه گردد.

2. تدلیس از سوی زن

در صورتی که زن باعث فریب شود و مرد پس از عقد متوجه شود که او دروغ گفته است، مرد قادر است نکاح را فسخ کند. در این وضعیت، مهریه به زن تعلق نخواهد گرفت. حتی اگر مرد مبلغی را پرداخت کرده باشد، امکان دارد آن را پس بگیرد. نزدیکی یا عدم نزدیکی در صورتی که فریب از سوی زن محقق باشد، تغییری در نتیجه ایجاد نمی‌کند. اگر زن واقعیت را پنهان کرده و به این وسیله موجب انعقاد عقد شده، شایستگی دریافت صداق از او سلب خواهد شد. به همین دلیل، فرد فریب‌خورده حق دارد مهریه را نپردازد یا اگر پرداختی انجام داده است، درخواست بازگشت کند.

3. باکرگی و تدلیس در ازدواج

یکی از مصادیق فریب می‌تواند اظهارات نادرست در مورد باکره بودن دختر باشد . گاهی مرد تنها به این امید به عقد تن می‌دهد که زن دوشیزه است. چنانچه پس از عقد آشکار شود چنین چیزی حقیقت ندارد، مرد می‌تواند به‌ علت عاشق شدن بر پایه اطلاعات اشتباه، تدلیس را مطرح کرده و فسخ نکاح نماید. بدیهی است در این حالت نیز زن امکان بهره‌مندی از مهریه نخواهد داشت.

4. فسخ و مهریه پس از نزدیکی

اگر هم‌خوابگی پس از ازدواج رخ داده باشد و بعد از آن حقیقت تدلیس روشن شود، بر اساس رویه‌های حقوقی، زن در صورتی که تدلیس از سوی مرد باشد، امکان دریافت تمامی مهریه را خواهد داشت. اما اگر فریبکاری مربوط به زن باشد، مهریه از او سلب شده و مرد حق پس گرفتن مبالغ پرداختی را نیز خواهد داشت. این رویکرد ریشه در آن دارد که در تدلیس ناشی از زن، اساس عقد بر دروغ بوده و حق زن بر مهریه ساقط می‌گردد.

خسارت تدلیس در ازدواج

در کنار پرسش پیرامون مهریه، بحث خسارت ناشی از تدلیس هم مطرح می‌شود. این خسارت می‌تواند مالی یا معنوی باشد. اگر کسی غیر از زوجه (مثلاً یکی از نزدیکان زن) فردی را فریب داده و مقدمات عقد را پایه‌ریزی کرده باشد، شخص فریب‌خورده می‌تواند پیگیر جبران زیان‌هایش از آن فرد شود. برای نمونه، اگر مرد با تصور بکارت دختر، مهری بالایی تعیین کرده باشد اما مشخص شود دختر، پیش‌تر این ویژگی را نداشته، مرد می‌تواند تفاوت مهر یک زن باکره و غیرباکره را از عامل فریب بخواهد.

اما چنانچه خود زن فریبکار باشد، مرد دو راه خواهد داشت: یا با اِعمال خیار تدلیس، نکاح را فسخ کند یا اینکه بر پایه قانون مسئولیت مدنی، از او غرامت طلب کند. در قانون مسئولیت مدنی آمده که اگر شخصی باعث ورود ضرر مالی یا معنوی شود، وظیفه دارد جبران خسارت کند. البته درخواست جبران ضرر تنها محدود به مباحث مالی نیست و هر حقی که از فرد ضایع شده باشد، طبق قوانین مدنی می‌تواند موضوع مطالبه قرار گیرد.

نحوه مطالبه مهریه در موارد تدلیس

فرد فریب‌خورده برای مطالبه مهریه یا بازپس‌گیری آن (در صورت فریب از سوی زن) می‌تواند به مراجع قضایی مراجعه کند. شیوه اقدام در هر دو حالت زن یا مرد کمی تفاوت دارد. در مجموع، نکات زیر را می‌توان مدنظر قرار داد:

1. فسخ نکاح به محض آگاهی

اگر فریب پیش از عقد صورت گرفته و پس از آن مشخص شود، شخص آسیب‌دیده باید دوستانه یا از راه حقوقی، فسخ را اعلام نماید. این موضوع بدون نیاز به طی مراحل طلاق قابل انجام است، ولی ضروری است در کمترین زمان ممکن پیگیری شود؛ در غیر این صورت ممکن است فرصت فسخ از دست برود.

2. دادخواست حقوقی و کیفری

معمولاً فریب‌خورده حق دارد هم دادخواست فسخ نکاح یا حتی طلاق توافقی (البته اگر تمایل به طلاق دارند) طرح کند و هم برای شکایت کیفری قدم بردارد تا فرد فریبکار مجازات حبس تعزیری را تحمل کند. البته امکان گذشت در جرایم قابل گذشت وجود دارد و شاکی هر زمان اراده کند، می‌تواند گذشت کند.

3. مدارک و شواهد

برای اثبات فریب باید دلایل کافی مانند شهادت شاهدان یا اسناد پزشکی و… عرضه شود. اگر مرجعی تاکید کند که مرد یا زن واقعیت را کتمان کرده، دادگاه با استناد به شواهد، حکم به فسخ و مجازات کیفری می‌دهد. در صورت صدور حکم فسخ، همه احکام مرتبط با تدلیس از جمله وضعیت مهریه وارد مرحله اجرا خواهد شد.

4. دریافت یا پس گرفتن مهریه

در سناریویی که مرد تدلیس کرده و نزدیکی انجام گرفته است، زن می‌تواند تمامی مهریه را از او بخواهد. اما اگر هنوز زناشویی کامل نشده، زن تنها شایسته نصف مهریه است. برعکس، در وضعیتی که زن فریبکار باشد، در هر صورت امکان دریافت مهریه را از دست می‌دهد. حتی اگر مرد قبلاً وجهی را پرداخته باشد، قادر است به استناد تدلیس و اثبات آن، وجوه پرداختی را باز پس گیرد.

5. نکته‌ای درباره هدایا

هدایا و طلاهایی که در دوران عقد یا پس از آن ردوبدل شده‌اند، ممکن است مشمول عقد هبه باشند. بنابراین بسته به زمانی که هدیه اعطا شده، مرد یا زن می‌تواند برای برگرداندن اموال تبادل‌ شده طرح دعوی کند. تصمیم نهایی در این‌ باره با دادگاه است و عوامل مختلفی مانند زمان هدیه‌دادن و دلیل اهدای آن در صدور حکم اثر دارد.

سخن پایانی

در نهایت باید گفت که فریب در ازدواج یا تدلیس، مفهومی است که به دلیل فقدان صداقت در مقدمه ازدواج شکل می‌گیرد و از منظر حقوقی و کیفری آثاری جدی به دنبال دارد. قوانین مدنی برای جلوگیری از این‌گونه ازدواج‌ها، حق فسخ را به شخص آسیب‌دیده اعطا کرده و برای فرد فریبکار حبس تعزیری در نظر گرفته است. افزون بر این، تعیین تکلیف مهریه به شکل دقیق در قانون مشخص شده است؛ به‌گونه‌ای که در تدلیس مرد، زن می‌تواند مهریه را دریافت کند (تمام یا نصف، بسته به وقوع نزدیکی)، اما در تدلیس زن، امکان بهره‌مندی از مهریه از بین خواهد رفت و اگر قبلاً چیزی به او پرداخته شده باشد، بازپس گرفته می‌شود.

اگر درگیر مسئله تدلیس در ازدواج شده‌اید، تیم وکلای وکیل وند می‌تواند شما را در ارزیابی و اقدامات قانونی لازم یاری دهد. همچنین در مواردی که به تعیین تکلیف مهریه یا فسخ نکاح نیاز دارید، وکلای ما با تسلط بر قوانین مدنی و کیفری، به بهترین شکل ممکن از منافع شما دفاع خواهند کرد.