دنیای امروزی دنیای تکنولوژی است و دیگر در هر جایی می‌توان اثرات تکنولوژی را مشاهده کرد. مخصوصا در بحث‌های کیفری که شناسایی مجرمین، پیدا کردن آن‌ها و اعمال مجازات بر آن‌ها نیاز به ظرافت بسیاری دارد، تکنولوژی از طرق مختلف به کمک مامورین می‌آید. مفهوم «پابند الکترونیکی» یکی از همین مصادیق تکنولوژی است که با هدف نظارت حداکثری بر مجرمین مورد استفاده قرار می‌گیرد.
قانون مجازات اسلامی نیز با شناسایی نیازهای نهادهای نظارتی، امکان استفاده از این وسیله را پیش‌بینی کرده است و در کشور خودمان نیز از این وسیله استفاده می‌شود. اما سوال اینجاست که چه کسانی مشمول استفاده از پابند الکترونیکی می‌شوند؟ استفاده از این وسیله چه مزایا و معایبی دارد و به‌کارگیری آن چطور به مامورین کمک می‌کند که از حال زندانیان باخبر باشند؟ در ادامه این مطلب به همه این سوالات پاسخ داده‌ایم. با ما همراه باشید.
پابند الکترونیکی چیست؟
هدف اصلی از استفاده از پابند الکترونیکی، تشخیص موقعیت مکانی شخص مورد نظر در لحظه است. این پایندها نوعی GPS دارند که مکان شخص مورد نظر را به صورت لحظه‌ای نمایش می‌دهد. سیستم این پابند طوری طراحی شده است که اگر فرد تحت نظر از یک محدوده جغرافیایی خاص خارج شود، صدای هشدار آن بلند شده و از طریق ویبره، آلارم و یا روشن شدن چراغ به مامورین اطلاع بدهد.
پابند الکترونیکی چه ویژگی‌هایی دارد؟
پابند الکترونیکی زندان که در قانون از آن تحت عنوان «سامانه نظارت الکترونیکی» یاد شده است، ویژگی‌هایی دارد که آن را به وسیله‌ای بسیار کاربردی برای مامورین و ضابطین قرار داده است. مهم‌ترین این ویژگی‌ها عبارتند از:
امکان رهگیری لحظه‌ای
پابند الکترونیکی رهیاب دارد و به صورت دائمی و با دقت بالا از موقعیت مکانی زندانی اطلاعات لازم را برای ماموران ارسال می‌کند.
قدرت بالای نگهداری شارژ
این یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های پابند الکترونیکی است. نحوه شارژ پابند الکترونیکی به نحوی است که با 72 ساعت شارژ، تقریبا یک سال بدون نیاز به شارژ کار می‌کند. مسئله‌ای که برای نظارت‌های طولانی مدت بر مجرم بسیار حیاتی است.
خاصیت ضد آب
پابندهای الکترونیکی با توجه به استفاده‌ای که دارند کاملا ضد آب هستند و بدون آن که نیاز باشد افراد آن را از پای خود درآورند می‌توانند به کارهای روزمره خود اعم از حمام کردن برسند.
پابند الکترونیکی چه کاربردهایی دارد؟
مهم‌ترین موارد استفاده از پابند الکترونیکی عبارتند از:
برای مرخصی زندانیان
در صورتی که زندانی شرایط مرخصی با پابند الکترونیکی را داشته باشد، از این وسیله در طول دوره مرخصی استفاده می‌شود. استفاده از پابند الکترونیکی هم امکان مرخصی زندانیان را در تعداد روزهای بیشتری فراهم می‌کند، و هم به مامورین زندان این اطمینان را می‌دهد که مجرم در طول مرخصی از محدوده مشخص شده خارج نمی‌شود.
برای ردیابی زندانیان در بیرون یا درون زندان
برخی زندانیان به دنبال آن هستند که در طول دوره حبس مهارت‌آموزی کنند. این مسئله خروج محدود آن‌ها از محوطه زندان را در قالب نظام نیمه آزادی یا مواردی از این دست می‌طلبد. همچنین برای زندانیان خطرناک که ماموران قصد دارند رفتار آن‌ها و محل رفت‌وآمدشان را در زندان تحت نظر داشته باشند، استفاده از پابند الکترونیکی بسیار کاربردی است.
برای آزاد مشروط
مجرمین محکوم به حبس تحت شرایطی می‌توانند از امکان آزادی مشروط بهره ببرند. بهره بردن از این امکان با استفاده از پابند الکترونیکی بسیار کاربردی است و احتمال بروز خطای مجدد از سمت مجرم را به حداقل می‌رساند و نظارت حداکثری مامورین را نیز امکان‌پذیر می‌کند.
استفاده از پابند الکترونیکی زندان چه شرایطی دارد؟
امکان استفاده از پابند الکترونیکی برای هر مجرمی فراهم نیست. مثلا یک متهم به قتل عمد که در معرض محکومیت به مجازات قصاص است، نمی‌تواند از پابند الکترونیکی استفاده کرده و از بازداشتگاه آزاد شود. در همین راستا، برای آنکه دستور استفاده از پابند الکترونیکی صادر شود، وجود شرایط زیر الزامی است:
-
نخستین شرط، در مورد طول دوران محکومیت زندانی است. استفاده از پابند الکترونیکی در قانون مجازات اسلامی تنها در مورد حبس‌های تعزیری درجه 5 تا 8 یعنی حبس‌های کمتر از 5 سال پیش‌بینی شده است. البته مطابق با تبصره ماده 62 قانون مجازات اسلامی در سال 1399، در مورد حبس‌های تا 25 سال (یعنی حبس‌های درجه 2 تا 4) نیز در صورت سپری شدن یک چهارم از مدت حبس، محکوم‌علیه می‌تواند درخواست استفاده از پابند الکترونیکی را طرح کند.
دومین شرط، در مورد شرایط تعویق مراقبتی است. مطابق با ماده 62 ق.م.ا استفاده از پابند الکترونیکی تنها در صورتی ممکن است که شرایط قانونی مقرر برای تعویق مراقبتی وجود داشته باشد؛ یعنی شرایط مندرج در مواد 40 و 41 قانون مجازات اسلامی. مهم‌ترین این شرایط عبارتند از:
- وجود جهات تخفیف
- پیش‌بینی اصلاح مرتکب
- جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران
- فقدان سابقه کیفری موثر
-
سومین شرط، رضایت مجرم است. یعنی تحت نظارت سامانه های الکترونیکی قرار گرفتن محکوم، لزوما باید با رضایت او یا وکیل کیفری او همراه باشد. بنابراین یکی از مدارکی که ارائه آن برای استفاده از پابند الکترونیکی لازم می باشد، رضایت‌نامه محکوم‌علیه است. اگر مجرم رضایت ندهد، همچنان در زندان باقی می‌ماند.
پابند الکترونیکی شامل چه کسانی می‌شود؟
پرسش اینجاست که پابند الکترونیکی به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟ در پاسخ باید اشاره داشت که این وسیله مخصوص مجرمین محکوم به حبس تعزیری از درجه 5 تا 8 است. یعنی اگر مجرم جرم تعزیری درجه 2 مرتکب شده باشد و یا اینکه حبس وی تعزیری نباشد، امکان استفاده از پابند الکترونیکی علی‌الاصول برای وی وجود ندارد. البته این شرط یک استثناء دارد و آن هم اینکه مطابق با تبصره ماده 62 قانون مجازات اسلامی، در مورد حبس‌های درجه 2 تا 4 نیز در صورت سپری شدن یک چهارم از مدت حبس، محکوم‌علیه می‌تواند درخواست استفاده از پابند الکترونیکی را طرح کند.
همچنین پابند الکترونیک را کسانی می‌توانند استفاده کنند که اولا سابقه کیفری موثر نداشته باشند، دوما ضرر و زیان وارده به مجکوم‌له را جبران کرده باشند (یا ترتیبات جبران آن را فراهم کرده باشند)، سوما جهات تخفیف مجازات در آن‌ها وجود داشته باشد و چهارما قاضی تشخیص دهد که احتمال اصلاح وی وجود دارد.
بیشتر بخوانید: ردیابی متهم از طریق شماره همراه
آیا متهمین را نیز می‌توان تحت نظارت سامانه‌های الکترونیکی قرار داد؟
متهم با مجرم فرق دارد. مجرم یعنی کسی که جرم وی ثابت شده و قاضی حکم به محکومیت وی داده است، اما متهم کسی است که هنوز جرم او اثبات نشده و از راه کمک گرفتن از یک وکیل تلفنی سعی می‌کند اتهام را از دوش خود بردارد. همانطور که بالا اشاره کردیم، مجرمین تحت شرایط خاصی می‌توانند از پابند الکترونیکی استفاده کنند. همچنین قانون آیین دادرسی کیفری در مورد متهمین تحت شرایط خاصی استفاده از پابند الکترونیکی را تجویز کرده است.
مطابق با بند چ ماده 217 قانون آیین دادرسی کیفری، به منظور دسترسی به متهم و حضور به موقع وی، جلوگیری از فرار یا مخفی شدن او و تضمین حقوق بزه دیده برای جبران ضرر و زیان وی، بازپرس پس از تفهیم اتهام و تحقیق لازم، در صورت وجود دلایل کافی، قرار « التزام به عدم خروج از منزل یا محل اقامت تعیین شده با موافقت متهم با تعیین وجه التزام از طریق نظارت با تجهیزات الکترونیکی یا بدون نظارت با این تجهیزات» صادر می‌شود. در نتیجه امکان استفاده از پابند الکترونیکی علاوه بر مجرمین، برای متهمان نیز امکان‌پذیر است.
محدوده پابند الکترونیکی چقدر است؟
اخیرا دستورالعمل ویژه‌ای تحت عنوان «دستورالعمل تعیین محدوده مراقبتی محکومان تحت نظارت سامانه‌های الکترونیکی» تدوین شده که حد مجاز برای تردد تحت نظارت پابند الکترونیکی زندانیان را تعیین می‌کند. در واقع محدوده نظارت فرد بسته به نوع و کیفیت ارتکاب جرم، سوابق، آثار زیانبار و خسارت های وارده به بزه دیده و جامعه و همچنین با در نظر گرفتن شخصیت و وضعیت فردی، خانوادگی و اجتماعی وی تعیین می‌شود.
ماده ۱ دستورالعمل مذکور، محدوده مراقبتی پابند الکترونیک را دارای سه درجه می داند: محدوده درجه یک، محل سکونت فرد تحت مراقبت است که نشانی معین داشته و شعاع تردد مجاز در آن، حداکثر ۲۰۰ متر از ساختمان محل سکونت وی است.
محدوده درجه دو، محل سکونت فرد تحت مراقبت بوده و شعاع تردد مجاز در آن، حداکثر ۵۰۰ متر از ساختمان محل سکونت فرد است. محدوده درجه سه نیز محل سکونت فرد تحت مراقبت بوده و شعاع تردد مجاز در آن، حداکثر ۱۰۰۰ متر از ساختمان محل سکونت وی است. در نتیجه حداکثر محدوده حرکتی محکومین، 1000 متر از محل سکونت آن‌هاست.
نکته 1: بر اساس تبصره ماده 2 دستورالعمل مذکور، امکان توسعه محدوده مراقبتی، با درخواست فرد در یکی از محدوده‌های مراقبتی درجه ۲ و ۳ وجود دارد، به شرطی که فرد در دوره مراقبت، رفتار مناسبی از خود نشان دهد؛ رفتار وی توسط مرکز مراقبت الکترونیکی، همچنین قاضی اجرای احکام تایید گردد و دادگاه صادر کننده رای قطعی در این خصوص موافقت نماید.
نکته 2: محکومان به حبس های تعزیری درجه دو، سه و چهار چنانچه یک چهارم مدت حبس را تحمل کرده‌اند و قصد دارند از با کمک وکیل حقوقی خود از تبصره 2 ماده 62 قانون مجازات اسلامی استفاده کرده و دریافت پابند الکترونیکی را درخواست نمایند، محدوده آن‌ها، محدوده مطلقا درجه 1 خواهد بود (یعنی 200 متر از محل سکونت).
مراحل استفاده از پابند الکترونیکی
بعد از اخذ تصمیم قاضی صادرکننده رای قطعی مبنی بر استفاده از پابند الکترونیکی، پرونده به اجرای احکام ارجاع داده می‌شود تا مراتب به زندان اعلام گردد. مامورین زندان موظفند که فرد متهم را به مرکز مراقبت الکترونیک زندان معرفی نمایند تا آموزش و اقدامات لازم انجام بگیرد و پابند نصب شده و زندانی نیز وثیقه پابند الکترونیکی را پرداخت نماید. بعد از انجام این مراحل، زندانی می‌تواند باقی دوران محکومیتش را با استفاده از پابند الکترونیکی در بیرون از زندان سپری نماید. استفاده از وکیل آنلاین رایگان می‌تواند طی کردن این مسیر را ساده‌تر و سریع‌تر کند.
درخواست آزادی با پابند می‌تواند از سوی مجرم نیز انجام گیرد. در این صورت بعد از ارائه درخواست به مامورین زندان، آن درخواست به قاضی اجرای احکام ارائه می‌شود و قاضی اجرای احکام به همراه پرونده درخواست زندانی را با نظر موافق نزد قاضی صادرکننده حکم قطعی ارسال می‌کند. در نهایت قاضی حکمی صادر می‌کند مبنی بر اینکه باقی‌مانده دوران محکومیت فرد تحت مراقبت الکترونیک در محدوده‌ای که با موافقت محکوم‌علیه تعیین شده است سپری شود و البته قاضی می‌تواند دستورات و تدابیری را نیز ذکر کند.
