اثر حکم ورشکستگی نسبت به اموال اشخاص نزد تاجر ورشکست
حکم ورشکستگی آثاری گسترده بر وضعیت مالی افراد دارد و تغییرات قابل توجهی را در نحوه مدیریت اموال شخص ورشکسته به دنبال می آورد. با صدور این حکم، شخص ورشکسته دیگر حق اداره و تصرف اموال خود را ندارد و این وظیفه به مدیر تصفیه یا مقام مشابهی محول می شود. از لحظه صدور حکم، اموال شخص ورشکسته تحت نظارت قرار گرفته و تمام معاملات یا تصرفاتی که ورشکسته در اموال خود انجام دهد، باطل شمرده می شود. این تدابیر با هدف حفظ حقوق طلبکاران و جلوگیری از تبانی یا از بین بردن اموال فرد ورشکسته به اجرا درمی آید.
همچنین اموال ورشکسته به منظور پرداخت دیون و تعهدات مالی وی مورد ارزیابی و تقسیم قرار می گیرد. در این راستا، مدیر تصفیه با بررسی تمامی اموال و بدهی های شخص ورشکسته، به تفکیک و اولویت بندی طلبکاران پرداخته و از منابع موجود برای تسویه حساب با آن ها استفاده می کند. از سوی دیگر، با صدور حکم ورشکستگی، برخی تعهدات مالی شخص ورشکسته متوقف یا تعدیل می شود و طلبکاران نیز نمی توانند به صورت فردی برای وصول مطالبات خود اقدام کنند؛ بلکه باید از طریق روندهای قانونی و زیر نظر دادگاه به حقوق خود دست یابند.
آثار ورشکستگی در قانون تجارت ایران
پیش از ورود به بحث درباره آثار ورشکستگی و شرایط توقف تاجر در قانون تجارت ایران، لازم است ابتدا مفهوم ورشکستگی و اشخاصی که این عنوان به آن ها اطلاق می شود را مورد بررسی قرار دهیم. سپس به توضیح آثار این وضعیت از منظر قانون تجارت خواهیم پرداخت و نشان می دهیم که توقف تاجر چه تأثیری بر دیگران دارد.
طبق ماده ۴۱۲ قانون تجارت، ورشکستگی زمانی اتفاق می افتد که یک تاجر یا شرکت تجاری به دلیل ناتوانی در پرداخت بدهی ها و تعهدات مالی خود متوقف شود. به این ترتیب، اگر شخص حقیقی یا حقوقی که فعالیت تجاری دارد از پرداخت بدهی های خود عاجز شود، ورشکسته شناخته می شود.
وقتی ورشکستگی برای یک شخص حقیقی یا حقوقی رخ می دهد، آثار حقوقی متعددی به دنبال دارد. این آثار در مواد مختلف قانون تجارت به طور پراکنده ذکر شده اند. با توجه به مواد قانونی، به ویژه مواد ۴۱۸، ۴۲۱ و ۴۲۳، می توان گفت که آثار کلی ورشکستگی شامل موارد زیر است:
-
تاجر ورشکسته از مداخله در اموال خود منع می شود.
-
تمامی دیون و بدهی های تاجر به حالت فوری درمی آیند و طلبکاران می توانند خواستار تسویه فوری مطالبات خود شوند.
-
برخی از معاملات تاجر از زمان توقف تا ورشکستگی باطل می شوند و تمامی معاملات پس از اعلام ورشکستگی نیز باطل تلقی می گردند.
-
طلبکاران قادر نخواهند بود به صورت مستقل مطالبات خود را وصول کنند.
-
طلبکاران و اشخاص ثالث برای پیگیری دعاوی خود موظف اند به جای تاجر، به مدیر تصفیه مراجعه کنند.
آثار ورشکستگی نسبت به خود تاجر
آثار ورشکستگی بیشتر بر چند گروه از جمله خود تاجر تأثیر می گذارد. در این بخش به بررسی آثار ورشکستگی نسبت به خود تاجر از دیدگاه قانون تجارت می پردازیم:
ممنوعیت تاجر از مداخله در اموال خود:
طبق ماده ۴۱۸ قانون تجارت، تاجر ورشکسته از تاریخ صدور حکم ورشکستگی، از هرگونه دخالت در تمامی اموال خود، حتی آن چه ممکن است در دوران ورشکستگی به دست آورد، منع می شود. این بدان معناست که از زمان صدور حکم، تاجر حق تصرف یا مدیریت هیچ یک از اموال خود، چه منقول و چه غیرمنقول، را ندارد.
تبدیل دیون موجل به حال:
ماده ۴۲۱ قانون تجارت بیان می کند که با صدور حکم ورشکستگی، تمامی دیون موجل تاجر به دیون حال تبدیل می شوند. بدین ترتیب، تاجر موظف به پرداخت فوری تمامی بدهی های خود هرچند با در نظر گرفتن تخفیفات مقتضی بر اساس مدت زمان باقی مانده خواهد بود.
ابطال و بی اثر بودن برخی معاملات تاجر:
ماده ۴۲۳ قانون تجارت به برخی از معاملات تاجر پس از توقف اشاره دارد که باطل و بی اثر شناخته می شوند. این معاملات شامل صلح بلاعوض یا هبه، پرداخت دیون (چه حال و چه موجل) و هر معامله ای است که باعث محدودیت اموال تاجر به زیان طلبکاران شود. تمامی این نوع معاملات که پس از تاریخ توقف انجام شده باشند، از نظر قانونی باطل تلقی می شوند. همچنین، پس از تاریخ ورشکستگی، تمامی معاملات مالی تاجر به طور کامل بی اعتبار خواهد بود.
آثار ورشکستگی نسبت به مدیر تصفیه
یکی دیگر از افرادی که از ورشکستگی و توقف تاجر تأثیر می پذیرد، مدیر تصفیه است. آثار ورشکستگی نسبت به مدیر تصفیه طبق مواد ۴۱۸ و ۴۱۹ قانون تجارت به این شرح است:
-
مطابق ماده ۴۱۸ قانون تجارت، مدیر تصفیه در تمامی اختیارات و حقوق مالی ورشکسته که تأثیری در تسویه دیون وی دارند، جانشین قانونی تاجر ورشکسته می شود. این بدین معناست که مدیر تصفیه حق دارد به جای ورشکسته اقدام کند و از حقوق و اختیارات مالی او استفاده نماید تا بدهی ها را پرداخت کند.
-
بر اساس ماده ۴۱۹ قانون تجارت، از زمان صدور حکم ورشکستگی، هر شخصی که دعوایی علیه تاجر ورشکسته، چه در خصوص اموال منقول و چه غیرمنقول، داشته باشد، باید این دعوا را به طرفیت مدیر تصفیه مطرح کرده و آن را تعقیب نماید.
-
وظایف دیگر مدیر تصفیه شامل درخواست مهر و موم اموال تاجر ورشکسته، فروش اقلامی از اموال تاجر که ممکن است فاسد شوند یا با گذشت زمان ارزش خود را از دست بدهند، به کار انداختن سرمایه تاجر پس از اخذ مجوز از عضو ناظر برای ایجاد سرمایه لازم جهت تصفیه بدهی ها، بستن دفاتر مالی تاجر و تنظیم گزارشی از وضعیت ورشکستگی و دلایل و شرایطی که منجر به آن شده، است.
آثار ورشکستگی نسبت به طلبکاران
طبق ماده ۴۶۲ قانون تجارت، پس از صدور حکم ورشکستگی، طلبکاران موظف اند در مهلتی که توسط مدیر تصفیه و مطابق با آیین نامه وزارت دادگستری تعیین می شود، اسناد مطالبات خود یا رونوشت معتبر آن ها را به همراه فهرستی که تمامی طلب هایشان از تاجر ورشکسته را مشخص می کند، به دفتردار دادگاه ارائه دهند و رسید دریافت کنند.
بنابراین، یکی از مهم ترین آثار ورشکستگی برای طلبکاران، الزام آن ها به ارائه اسناد مربوط به بدهی های خود و تهیه لیستی از تمامی مطالباتشان به دادگاه است. علاوه بر این، طلبکاران حق اعتراض به طلب هایی را دارند که قبلاً مورد تأیید قرار گرفته یا در حال حاضر در حال بررسی هستند. این حقوق به آن ها اجازه می دهد تا در فرآیند تصفیه دیون تاجر ورشکسته مشارکت کنند و از حقوق خود دفاع نمایند.
آثار ورشکستگی نسبت به اشخاص ثالث
آثار ورشکستگی تاجر نسبت به اشخاص ثالث نیز در قوانین پیش بینی شده و می توان با مراجعه به قانون اداره تصفیه امور ورشکستگی، این آثار را بررسی کرد. طبق این قانون، تأثیرات ورشکستگی بر اشخاص ثالثی که اموالی از تاجر در دست دارند یا به تاجر بدهکارند، به شرح زیر است:
اشخاص ثالثی که به تاجر ورشکسته بدهکار هستند، موظفند بدهی خود را به اداره تصفیه اعلام کنند. در غیر این صورت، عدم اعلام بدهی آن ها جرم تلقی خواهد شد؛ اما معرفی بدهی بدون پرداخت آن جرم محسوب نمی شود. برخلاف بدهی های موجل تاجر که با ورشکستگی او به حالت فوری درمی آیند، بدهی های اشخاص ثالث همچنان موجل باقی می مانند، زیرا پرداخت زودهنگام این بدهی ها ممکن است باعث ورشکستگی بدهکاران شود.
همچنین، اشخاص ثالثی که اموالی از تاجر ورشکسته در اختیار دارند، باید آن اموال را به اداره تصفیه معرفی کنند. در صورتی که حقی نسبت به آن مال نداشته باشند، ممکن است به جرم خیانت در امانت محکوم شوند. اگر حقی مانند وثیقه بر آن مال داشته باشند، در صورتی که مال را معرفی نکنند، حق آن ها از بین رفته و در ردیف سایر طلبکاران قرار خواهند گرفت.
سخن پایانی
اثر حکم ورشکستگی نسبت به اموال اشخاص نزد تاجر ورشکسته به طور عمده در این است که تمامی اموال تاجر تحت نظارت مدیر تصفیه قرار می گیرد و تاجر دیگر حق تصرف یا معامله در آن ها را ندارد. این به معنای آن است که پس از صدور حکم ورشکستگی، اموال تاجر برای تسویه دیون و پرداخت طلبکاران به فروش می رسد و تمامی معاملات غیرقانونی انجام شده در این مدت باطل شناخته می شود. طلبکاران باید از طریق مدیر تصفیه پیگیری کنند و نمی توانند به صورت فردی به وصول مطالبات خود بپردازند. به طور کلی، حکم ورشکستگی به منظور حفظ حقوق طلبکاران و مدیریت عادلانه اموال تاجر ورشکسته اجرا می شود.