شروط ضمن عقد شامل چیست؟

وقتی صحبت از پیمان زناشویی به میان می آید، آیا می دانید که توافقات بیشتری در سند ازدواج می تواند آینده حقوقی شما را شکل دهد؟ بسیاری از افراد تصور می کنند عقدنامه یک سند استاندارد و غیرقابل تغییر است، اما قانون این اختیار را به زوجین داده تا توافقات مشخصی را برای شفاف سازی حقوق و تکالیف خود به آن اضافه کنند. این توافقات که «شروط ضمن عقد» نام دارند، ابزاری قدرتمند برای ساختن یک رابطه متعادل و پیشگیری از اختلافات احتمالی هستند. در این مقاله، به زبان ساده توضیح می دهیم که این شروط چه هستند، چه انواعی دارند و چگونه می توانید از آن ها برای استحکام بخشیدن به زندگی مشترک خود بهره بگیرید.

شروط ضمن عقد قاعدتا در هر عقد و قراردادی می‌توانند مدنظر قرار گیرند، مثل شرایط عقد رهن یا قراردادهای دیگر. 

تعریف و مفهوم شروط ضمن عقد

شروط ضمن عقد را می توان مانند بندهای اضافی یک قرارداد مهم در نظر گرفت. همان طور که در یک قرارداد کاری، طرفین بر سر ساعات کار، مرخصی و وظایف مشخص توافق می کنند، در ازدواج نیز زوجین می توانند توافقات ویژه ای را به سند اصلی عقد نکاح بیفزایند. این شروط، تعهداتی هستند که زن و شوهر بر سر آن ها به توافق می رسند و باید با قوانین مدنی و اصول شرعی سازگار باشند.

تفاوت اصلی این شروط با عقد اصلی در این است که عقد نکاح، اساس و چهارچوب کلی رابطه زوجیت را مشخص می کند، اما شروط ضمن عقد به جزئیات و حقوق و تکالیف خاصی می پردازند که ممکن است برای هر زوجی منحصر به فرد باشد. بر اساس ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی ایران، طرفین عقد ازدواج می توانند هر شرطی را که مخالف ماهیت اصلی ازدواج نباشد، در سند خود قید کنند. این شروط به ویژه برای ایجاد تعادل در حقوق زوجین، خصوصا برای زنان، کارایی بالایی دارند و می توانند حقوقی مانند حق طلاق، تحصیل یا اشتغال را برای آن ها به رسمیت بشناسند.

لازم به ذکر که زوجین می‌توانند برای وضع شروط خاص از تنظیم متن تعهد نامه اخلاقی به صورت قانونی استفاده کنند. اما در ایران وقتی صحبت از این شروط می‌شود، بیشتر شروط ضمن عقد نکاح به ذهن می‌آید.

اهمیت و مزایای افزودن شروط ضمن عقد

چرا نباید به عقدنامه استاندارد بسنده کرد؟ پاسخ ساده است: زندگی مشترک پر از اتفاقات پیش بینی نشده است و شروط ضمن عقد مانند یک نقشه راه حقوقی عمل می کنند که در صورت بروز اختلاف، مسیر را روشن می سازد. این شروط صرفا برای زمان جدایی نیستند، بلکه کیفیت زندگی مشترک را نیز بهبود می بخشند.

برخی از مهم ترین مزایای افزودن این شروط عبارت اند از:

• پیشگیری از اختلافات آینده: وقتی مسائلی مانند محل زندگی، ادامه تحصیل یا اشتغال از همان ابتدا به صورت شفاف مشخص شود، احتمال بروز کشمکش در آینده کاهش می یابد.

• ایجاد توازن در حقوق زوجین: در نظام حقوقی ایران، برخی اختیارات مانند حق طلاق یا اجازه خروج از کشور به صورت پیش فرض در اختیار مرد است. شروط ضمن عقد این امکان را می دهد که این حقوق به صورت وکالتی به زن نیز واگذار شود و رابطه ای متعادل تر شکل بگیرد.

بیشتر بخوانید: شرط طلاق برای زن

• حمایت از حقوق فردی و اجتماعی: شروطی مانند حق تحصیل و اشتغال به زن کمک می کند تا پس از ازدواج نیز بتواند به فعالیت های اجتماعی و پیشرفت فردی خود ادامه دهد.

• امنیت مالی و عاطفی: توافق بر سر مسائلی مانند تقسیم اموال به دست آمده در طول زندگی مشترک (شرط تنصیف دارایی) یا تعیین تکلیف حضانت فرزندان، به هر دو طرف آرامش خاطر بیشتری می بخشد. درباره حضانت فرزندان قوانین جدید وضع شده است که می توانید برای اطلاعات کامل در این باره مطلب قانون جدید حضانت فرزند را مطالعه کنید. 

انواع شروط ضمن عقد

شروطی که در عقدنامه ذکر می شوند، از نظر حقوقی به سه دسته اصلی تقسیم می شوند. آشنایی با این دسته بندی به شما کمک می کند تا توافقاتی معتبر و قابل اجرا تنظیم کنید.

1.  شروط صحیح: این شروط کاملا قانونی و معتبر هستند و با ماهیت اصلی عقد ازدواج مغایرتی ندارند. برای مثال، شرط حق تحصیل برای زن یا شرط وکالت در طلاق، از جمله شروط صحیح هستند که دادگاه آن ها را به رسمیت می شناسد.

2.  شروط باطل اما غیر مبطل: این دسته از شروط، خودشان اعتباری ندارند و باطل محسوب می شوند، اما به درستیِ اصل عقد ازدواج آسیبی نمی زنند. به عبارت دیگر، فقط خود شرط نادیده گرفته می شود. برای مثال، اگر شرط شود که شوهر وظیفه ای در پرداخت نفقه ندارد یا زن حق ارث بردن از شوهر را نداشته باشد، این شروط باطل هستند، زیرا با قوانین آمره (قوانین الزام آور) در تضادند، اما عقد ازدواج همچنان صحیح است. «البته در صورتی که شوهر به طور مستمر از پرداخت نفقه خودداری کند، زن می‌تواند با مراجعه به دادگاه و طی کردن مراحل طلاق به دلیل عدم پرداخت نفقه، تقاضای جدایی و صدور حکم طلاق را مطرح نماید.

3. شروط باطل و مُبطِل عقد: این شروط نه تنها خودشان باطل هستند، بلکه کل عقد ازدواج را نیز از اعتبار می اندازند. این شروط معمولا با ذات و هدف اصلی ازدواج (که مبتنی بر تشکیل خانواده و رابطه زوجیت است) در تضاد کامل قرار دارند. برای مثال، شرط عدم برقراری رابطه زناشویی در طول زندگی مشترک، یک شرط باطل کننده عقد است.

شروط ۱۲ گانه رایج ضمن عقد

در سندهای ازدواج امروزی، ۱۲ شرط به صورت چاپی وجود دارد که زوجین می توانند با امضای آن ها، این توافقات را بپذیرند. این شروط عمدتا به زن این اختیار را می دهند که در صورت وقوع شرایطی خاص، از طرف شوهر وکیل باشد تا خود را مطلقه کند. در ادامه هر یک از این شروط را به زبان ساده بررسی می کنیم.

شرط اول: عدم پرداخت نفقه

اگر شوهر به مدت شش ماه از پرداخت نفقه همسرش خودداری کند و امکان الزام او از طریق دادگاه نیز وجود نداشته باشد، زن می تواند درخواست طلاق دهد.

شرط دوم: سوءرفتار زوج

در صورتی که رفتار یا کردار شوهر به حدی برای زن غیرقابل تحمل باشد که ادامه زندگی را برای او دشوار کند، زن حق درخواست طلاق پیدا می کند. تشخیص این موضوع بر عهده دادگاه است

شرط سوم: بیماری خطرناک یا صعب العلاج زوج

ابتلای شوهر به بیماری های صعب العلاجی که سلامت زن را به خطر اندازد یا ادامه زندگی مشترک را مختل کند، به زن حق طلاق می دهد.

شرط چهارم: جنون زوج

اگر شوهر پس از عقد دچار جنون شود و این وضعیت دائمی باشد، زن می تواند از دادگاه تقاضای طلاق کند.

شرط پنجم: اشتغال به شغل نامناسب

اگر شغل شوهر با مصالح خانوادگی یا حیثیت زن مغایرت داشته باشد و شوهر پس از حکم دادگاه نیز حاضر به تغییر شغل خود نباشد، این شرط به زن حق طلاق می دهد.

شرط ششم: محکومیت به حبس

محکومیت قطعی شوهر به حبس پنج سال یا بیشتر، یا محکومیت به هر جرمی که با حیثیت خانوادگی و شئون زن در تضاد باشد، از موارد ایجاد حق طلاق برای زن است.

شرط هفتم: اعتیاد زیان آور

اعتیاد شوهر به مواد مخدر یا مشروبات الکلی که به اساس زندگی خانوادگی آسیب بزند و او حاضر به ترک آن نباشد، به زن وکالت در طلاق می دهد.

شرط هشتم: ترک زندگی مشترک

چنانچه شوهر بدون دلیل موجه، خانه و زندگی مشترک را به مدت شش ماه متوالی ترک کند، زن می تواند برای طلاق اقدام نماید.

شرط نهم: محکومیت کیفری قطعی

هرگونه محکومیت قطعی که منجر به اجرای مجازاتی مانند حد یا تعزیر شود و این مجازات حیثیت خانوادگی را خدشه دار کند، از دیگر دلایل درخواست طلاق برای زن است.

شرط دهم: عدم توانایی در فرزندآوری

در صورتی که پس از گذشت پنج سال از زندگی مشترک، شوهر به دلیل عقیم بودن یا مشکلات جسمی دیگر نتواند صاحب فرزند شود، زن حق درخواست طلاق خواهد داشت.

شرط یازدهم: مفقودالاثر شدن زوج

اگر شوهر به مدت حداقل شش ماه ناپدید شود و پس از مراجعه زن به دادگاه، خبری از او به دست نیاید، زن می تواند خود را مطلقه کند.

شرط دوازدهم: ازدواج مجدد زوج

ازدواج مجدد شوهر بدون رضایت همسر اول یا عدم اجرای عدالت بین همسران (به تشخیص دادگاه)، به زن این حق را می دهد که درخواست طلاق کند.

علاوه بر این موارد، یکی از مهم ترین شروطی که به صورت چاپی در عقدنامه وجود دارد، شرط تنصیف دارایی است. طبق این شرط، اگر طلاق به درخواست زن نباشد و ناشی از سوءرفتار او نیز نباشد، شوهر موظف است تا نصف اموالی را که در طول زندگی مشترک به دست آورده، به زن منتقل کند.

بیشتر بخوانید: قیمت صیغه یک روزه

نحوه تنظیم و ثبت شروط ضمن عقد

برای افزودن شروط مورد نظر خود به عقدنامه، باید چند گام ساده را طی کنید. این فرآیند کاملا قانونی است و دفاتر ازدواج موظف به ثبت شروط مورد توافق زوجین هستند

1. توافق دوجانبه: اولین و مهم ترین گام، توافق کامل و رضایت هر دو طرف است. شروط یک طرفه اعتباری ندارند.

2. تنظیم متن دقیق: متن شرط باید شفاف، دقیق و بدون ابهام نوشته شود. بهتر است برای نوشتن متن شروطی مانند حق طلاق، حق تحصیل یا اشتغال، از یک مشاور حقوقی کمک بگیرید تا عبارات به درستی قید شوند.

3. ثبت در دفتر ازدواج: در زمان عقد، شروط مورد توافق در بخش توضیحات عقدنامه نوشته شده و به امضای زوجین و شهود می رسد.

4. ثبت پس از عقد: اگر پس از ازدواج تصمیم به افزودن شروطی گرفتید، می توانید با مراجعه به یک دفتر اسناد رسمی، توافقات جدید را در قالب یک سند رسمی ثبت کنید. این سند نیز از اعتبار قانونی کامل برخوردار است.

هزینه ثبت شروط به تعرفه دفاتر اسناد رسمی بستگی دارد و معمولا بر اساس تعداد و پیچیدگی شروط محاسبه می شود.

محدودیت ها و شرایط نامعتبر

هرچند قانون دست زوجین را برای تعیین شروط باز گذاشته، اما هر توافقی قابل اجرا نیست. اگر شرطی با قوانین اصلی کشور یا اصول شرعی در تضاد باشد، باطل تلقی می شود. برای مثال:

• شرطی که یکی از زوجین را از حق ارث محروم کند.

• شرطی که مرد را از حق ریاست بر خانواده (که در قانون مدنی ذکر شده) محروم کرده و آن را به زن واگذار کند.

• شرطی که انجام یک عمل غیرقانونی یا نامشروع را الزامی کند.

اگر شرطی در عقدنامه قید شود که نامعتبر باشد، دادگاه به آن ترتیب اثر نخواهد داد. به همین دلیل، مشورت با یک متخصص حقوقی پیش از تنظیم شروط، از بروز مشکلات بعدی جلوگیری می کند.

نکات پایانی شروط ضمن عقد

شروط ضمن عقد، ابزاری قانونی برای ساختن یک زندگی مشترک شفاف و متعادل است. این شروط نه تنها از حقوق شما در برابر مشکلات احتمالی آینده محافظت می کنند، بلکه با روشن کردن انتظارات، به استحکام رابطه عاطفی نیز کمک می کنند. با آگاهی از انواع شروط و نحوه ثبت آن ها، می توانید با دیدی بازتر و اطمینان خاطر بیشتری پیمان ازدواج خود را ببندید.

برای دریافت اطلاعات تکمیلی و مشاوره تخصصی در زمینه تنظیم شروط ضمن عقد و سایر مسائل حقوقی خانواده، می توانید به سایت حقوقی وکیل وند مراجعه کرده و از دانش وکلای مجرب این مجموعه بهره مند شوید.