بررسی انواع طلاق و تفاوت‌های آن در قانون و فقه اسلامی یکی از مباحث مهم در حقوق خانواده است. طلاق به عنوان راهکاری برای پایان دادن به ازدواج دائم، در نظام حقوقی ایران که ریشه در فقه اسلامی دارد، دارای اقسام گوناگونی است. هر یک از این اقسام، شرایط، آثار و فرآیندهای قانونی متفاوتی دارند که شناخت آن‌ها برای زوجینی که در مسیر جدایی قرار گرفته‌اند، بسیار ضروری است. درک این تفاوت‌ها به طرفین کمک می‌کند تا با آگاهی کامل از حقوق و تکالیف خود، تصمیم‌گیری کنند و مسیر قانونی مناسبی را انتخاب نمایند.
برای پرسیدن سوالات حقوقی خود در زمینه طلاق به وکیل خانواده وکیل وند مراجعه کنید.
منظور از طلاق چیست؟
طلاق در لغت به معنای رها کردن و در اصطلاح حقوقی، به انحلال قانونی پیمان ازدواج دائم گفته میشود که از طریق اجرای صیغه مخصوص و رعایت تشریفات قانونی صورت می‌گیرد. در واقع، طلاق یک عمل حقوقی است که به رابطه زوجیت پایان می‌دهد و وضعیت حقوقی، اجتماعی و اقتصادی زن و مرد را تغییر می‌دهد. بر اساس قوانین ایران، طلاق تنها مختص ازدواج دائم است و در ازدواج موقت (صیغه)، جدایی از طریق پایان مدت زمان عقد یا بخشیدن مدت باقی‌مانده از سوی مرد انجام میشود و نیازی به اجرای صیغه طلاق ندارد.
بیشتر بخوانید: هزینه ازدواج موقت 1404
انواع طلاق در نظام حقوقی ایران
در نظام حقوقی ایران، طلاق را می‌توان بر اساس دو معیار اصلی دسته‌بندی کرد. این دسته‌بندی‌ها به روشن شدن وضعیت زوجین پس از جدایی و حقوق و تکالیف آن‌ها کمک بسیاری می‌کند.
تقسیم‌بندی بر اساس امکان رجوع (بازگشت): این معیار مشخص می‌کند که آیا مرد پس از اجرای صیغه طلاق، میتواند بدون نیاز به عقد جدید، به زندگی مشترک بازگردد یا خیر.
تقسیم‌بندی بر اساس درخواست‌کننده طلاق: این معیار نشان می‌دهد که فرآیند جدایی به تقاضای کدام‌یک از طرفین (مرد، زن یا هر دو) آغاز شده است.
تقسیم‌بندی طلاق بر اساس امکان رجوع
این تقسیم‌بندی یکی از مهم‌ترین مبانی تفکیک انواع طلاق است و آثار حقوقی متفاوتی، به خصوص در زمینه مسائل مالی و ارث، به دنبال دارد.
طلاق رجعی چیست؟
طلاق رجعی نوعی از طلاق است که در آن، برای مرد این حق وجود دارد که در طول مدت عِدّه (مدت زمانی مشخص پس از طلاق که زن نمی‌تواند ازدواج کند)، به همسر خود بازگردد. این بازگشت یا "رجوع"، یک عمل یک‌طرفه از سوی مرد است و نیازی به رضایت زن یا خواندن دوباره صیغه عقد ندارد.
در مدت عده طلاق رجعی، رابطه زوجیت به طور کامل قطع نمی‌شود؛ زن همچنان مستحق دریافت نفقه (هزینه‌های زندگی) است و در صورت فوت هر یک از طرفین، دیگری از او ارث می‌برد.
طلاق بائن چیست؟
طلاق بائن نقطه مقابل طلاق رجعی است. در این نوع طلاق، پس از جاری شدن صیغه، رابطه زوجیت به طور کامل پایان می‌یابد و مرد حق رجوع به همسر خود را در ایام عده ندارد. اگر زوجین پس از این نوع طلاق، تصمیم به شروع مجدد زندگی مشترک بگیرند، باید تمام مراحل قانونی ازدواج را از ابتدا طی کرده و عقد نکاح جدیدی منعقد کنند. در طلاق بائن، به جز موارد خاص، زن در ایام عده مستحق نفقه نیست و زوجین از یکدیگر ارث نمی‌برند
قانون مدنی موارد زیر را به عنوان طلاق بائن مشخص کرده است:
طلاق قبل از برقراری رابطه زناشویی کامل.
طلاق زن یائسه (زنی که به دلیل شرایط سنی، عادت ماهانه ندارد).
سومین طلاق پس از سه بار ازدواج متوالی بین همان زن و مرد.
طلاق خُلع و مبارات.
طلاق خُلع
طلاق خلع زمانی اتفاق می‌افتد که زن به دلیل کراهت و بیزاری شدید از همسرش، حاضر است مالی را به او ببخشد تا رضایتش را برای طلاق جلب کند. این مال که "فدیه" نام دارد، میتواند معادل مهریه، کمتر یا حتی بیشتر از آن باشد. در واقع، در طلاق خلع، تنفر از جانب زن است و او برای رهایی از زندگی مشترک، امتیازی مالی به مرد می‌دهد.
این طلاق ماهیتا بائن است، اما اگر زن در دوران عده از بخشش خود منصرف شود و مال را پس بگیرد، طلاق به رجعی تبدیل شده و مرد حق بازگشت خواهد داشت.
طلاق مبارات
طلاق مبارات شباهت زیادی به طلاق خلع دارد، اما تفاوت اصلی آن در این است که کراهت و بیزاری، دوطرفه است؛ یعنی هم زن و هم مرد از یکدیگر متنفر هستند. در این نوع طلاق نیز زن مالی را به مرد می‌بخشد تا طلاق صورت گیرد، اما قانون مشخص کرده که این مال نمی‌تواند بیشتر از مقدار مهریه باشد. همانند طلاق خلع، طلاق مبارات نیز بائن است، مگر اینکه زن در ایام عده فدیه را پس بگیرد.
تقسیم‌بندی طلاق بر اساس درخواست‌کننده
اینکه چه کسی پیش‌قدم برای جدایی میشود، مسیر قانونی و شرایط اثبات دلایل را به کلی متفاوت می‌کند.
طلاق به درخواست مرد
بر اساس ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی، اختیار طلاق اصولا در دست مرد است. این بدان معناست که مرد میتواند هر زمان که بخواهد، حتی بدون ارائه دلیلی مشخص، از دادگاه تقاضای طلاق همسرش را بکند. البته این حق مطلق نیست و مرد برای اجرای صیغه طلاق، مکلف است تمام حقوق مالی زن، از جمله مهریه، نفقه ایام گذشته و اجرت‌المثل ایام زناشویی را به طور کامل پرداخت کند. مخالفت زن نمی‌تواند مانع صدور حکم طلاق شود، اما میتواند فرآیند قانونی را طولانی‌تر کند.
بیشتر بخوانید: اجرت المثل ایام زوجیت قبل از طلاق
طلاق به درخواست زن
شرایط طلاق برای زن محدودتر و پیچیده‌تر است. زن تنها در شرایط خاصی میتواند از دادگاه درخواست طلاق کند. این شرایط عبارت‌اند از:
داشتن وکالت در طلاق (حق طلاق): اگر زن در سند ازدواج یا وکالت‌نامه رسمی، از همسر خود وکالت بلاعزل برای طلاق گرفته باشد، میتواند از طرف او خود را مطلقه کند.
اثبات عُسر و حَرَج: عسر و حرج به معنای سختی و مشقت غیرقابل تحملی است که ادامه زندگی را برای زن ناممکن می‌سازد. مواردی مانند اعتیاد زیان‌آور همسر، ترک زندگی خانوادگی برای مدت طولانی، محکومیت قطعی مرد به حبس طولانی و ضرب و شتم مستمر، از مصادیق عسر و حرج هستند که زن باید آن‌ها را در دادگاه اثبات کند.
عدم پرداخت نفقه: اگر مرد از پرداخت نفقه خودداری کند و امکان الزام او به پرداخت نیز از طریق دادگاه وجود نداشته باشد، زن میتواند درخواست طلاق بدهد.
بیشتر بخوانید: طلاق از طرف زن
طلاق توافقی چگونه است؟
طلاق توافقی، همان‌طور که از نامش پیداست، زمانی رخ می‌دهد که زن و شوهر هر دو برای جدایی به توافق رسیده‌اند. در این نوع طلاق، زوجین باید در مورد تمام مسائل مشترک مانند مهریه، نفقه، حضانت و نحوه ملاقات فرزندان به یک تفاهم کتبی برسند.
بیشتر بخوانید: نفقه زن چقدر است؟
این روش معمولا سریع‌ترین و کم‌تنش‌ترین مسیر برای جدایی است البته شرکت در جلسات مشاوره خانواده قبل از ثبت دادخواست، برای این نوع طلاق الزامی است و دادگاه پس از بررسی توافقات، گواهی عدم امکان سازش صادر می‌کند و زوجین می‌توانند برای ثبت رسمی طلاق به دفترخانه مراجعه کنند.
جمع بندی
طلاق در نظام حقوقی ایران یک پدیده چند وجهی است که بسته به شرایط و درخواست‌کننده، انواع و آثار متفاوتی دارد. از طلاق رجعی که راه بازگشت را باز می‌گذارد تا طلاق بائن که به رابطه زوجیت خاتمه قطعی می‌دهد، هر کدام قواعد خاص خود را دارند. همچنین، تفاوت‌های اساسی میان طلاق به درخواست مرد، زن یا توافقی، مسیرهای قانونی متفاوتی را پیش روی زوجین قرار می‌دهد. آگاهی از این دسته‌بندی‌ها و تفاوت‌ها، اولین گام برای تصمیم‌گیری درست و حفظ حقوق قانونی در این مسیر دشوار است. از این رو، دریافت مشاوره حقوقی از متخصصان این حوزه در وکیلوند، برای عبور صحیح از فرآیندهای قانونی جدایی، امری ضروری به نظر می‌رسد.
