بر اساس قوانین مدنی، تا زمانی که پدر و مادر در کنار یکدیگر و زیر یک سقف زندگی می‌کنند، نگهداری و تربیت فرزندان یک وظیفه و حق مشترک برای هر دوی آن ها به حساب می‌آید. در این دوره، قانون هیچ‌کدام از والدین را بر دیگری مقدم نمی‌داند و مسئولیت‌ها به شکل مساوی تقسیم شده است. بحث و اختلاف بر سر اینکه چه کسی مسئولیت اصلی نگهداری از کودک را بر عهده بگیرد، معمولا زمانی شروع می‌شود که والدین تصمیم به زندگی جدا از هم می‌گیرند یا مشکلات جدی در روابطشان به وجود می‌آید. بنابراین، تا قبل از جدایی فیزیکی یا بروز اختلاف، حضانت به طور طبیعی و قانونی با هر دو والد است.
برای پرسیدن سوال های حقوقی خود در زمینه خانواده با وکیل خانواده ما در وکیل وند تماس بگیرید.
گرفتن حضانت فرزند بدون طلاق
بسیاری تصور می‌کنند که برای تعیین تکلیف حضانت فرزند، حتما باید ابتدا درخواست طلاق ثبت شود و این یک تصور اشتباه است. در حقیقت، هر زمان که والدین به هر دلیلی جدا از یکدیگر زندگی کنند، حتی اگر تصمیمی برای طلاق نداشته باشند، می‌توانند برای مشخص شدن وضعیت نگهداری فرزند به دادگاه خانواده مراجعه کنند.
این وضعیت زمانی پیش می‌آید که برای مثال، یکی از والدین خانه مشترک را ترک کرده باشد یا به دلیل اختلاف، طرف مقابل را از دیدن فرزند محروم کند. در چنین شرایطی، والد دیگر این حق را دارد که برای حفظ حقوق خود و همچنین تأمین آسایش و آرامش کودک، دادخواستی تحت عنوان «حضانت فرزند» را به دادگاه ارائه دهد.
هدف اصلی از این اقدام، جلوگیری از آسیب‌های روحی و روانی به کودک است که به دلیل سرگردانی و بلاتکلیفی بین والدین به وجود می‌آید. دادگاه با بررسی شرایط،، تکلیف نگهداری از فرزند را به شکل موقت یا دائم مشخص می‌کند تا کودک در یک محیط با ثبات و امن قرار بگیرد. این تصمیم دادگاه هیچ ارتباطی به شروع یا عدم شروع فرایند طلاق ندارد و یک اقدام حقوقی مستقل به شمار می‌رود.
بیشتر بخوانید: قانون جدید حضانت فرزند دختر
صلاحیت والدین در حضانت فرزندان قبل طلاق
مهم‌ترین معیار دادگاه برای سپردن مسئولیت نگهداری یک کودک به پدر یا مادر، «مصلحت طفل» است. این یعنی دادگاه شرایطی را برای کودک به وجود می‌آورد که در آن بهترین وضعیت روحی، روانی، جسمی و تربیتی را داشته باشد. برای تشخیص این موضوع، دادگاه «صلاحیت» هر یک از والدین را به دقت می‌سنجد. صلاحیت صرفا به معنای علاقه به فرزند نیست، بلکه مجموعه‌ای از ویژگی‌ها و شرایط است که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود:
سلامت عقلانی و روانی: والدین باید از سلامت روانی کامل برخوردار باشند و هیچ‌گونه بیماری روانی حاد که به کودک آسیب بزند، نداشته باشند.
عدم اعتیاد زیان‌آور: هر نوع اعتیاد به مواد مخدر، الکل یا روان‌گردان که به سلامت جسمی و روانی کودک لطمه بزند، یکی از دلایل اصلی برای سلب صلاحیت است.
صلاحیت اخلاقی: والدین نباید به فساد اخلاقی و رفتارهای ضداجتماعی شهرت داشته باشند. محیطی که کودک در آن رشد می‌کند باید از نظر اخلاقی سالم باشد.
توانایی عملی در نگهداری: والد باید توانایی جسمی و عملی برای مراقبت از فرزند را داشته باشد. برای مثال، یک بیماری سخت یا ناتوانی جسمی شدید ممکن است مانعی برای نگهداری صحیح از کودک شود.
عدم سوءاستفاده از کودک: هرگونه آزار جسمی، روحی یا بهره‌کشی از کودک، صلاحیت والد را به طور کامل از بین می‌برد.
اگر یکی از والدین بتواند در دادگاه ثابت کند که طرف مقابل فاقد هر یک از این شرایط است، می‌تواند حضانت را، صرف‌نظر از سن فرزند، به دست آورد.
بیشتر بخوانید: تفاوت حضانت و ولایت
چگونگی تصمیم‌گیری دادگاه در تعیین حضانت فرزند
وقتی والدین در مورد حضانت فرزند به توافق نمی‌رسند، دادگاه خانواده به عنوان مرجع تصمیم‌گیرنده وارد عمل می‌شود. قاضی در این مسیر، تنها به ادعاهای طرفین اکتفا نمی‌کند و برای رسیدن به یک تصمیم عادلانه که کاملا به نفع کودک باشد، از ابزارهای مختلفی کمک می‌گیرد.
اولین و مهم‌ترین اصل برای دادگاه، همان‌طور که گفته شد، «مصلحت کودک» است. برای فهمیدن این مصلحت، دادگاه ممکن است اقدامات زیر را انجام دهد:
استفاده از نظر کارشناسان: قاضی معمولا پرونده را به کارشناسانی مانند مددکاران اجتماعی یا روان‌شناسان کودک ارجاع می‌دهد. این متخصصان با صحبت کردن جداگانه با پدر، مادر و خود کودک (اگر به سنی رسیده باشد که بتواند صحبت کند)، گزارشی دقیق از وضعیت روحی خانواده و شرایط هر یک از والدین تهیه کرده و به قاضی تحویل می‌دهند.
شنیدن صحبت‌های کودک: اگر کودک به سنی رسیده باشد که قدرت تشخیص و بیان داشته باشد (معمولا بالای ۷ سال)، قاضی ممکن است نظر او را نیز در مورد اینکه دوست دارد با کدام والد زندگی کند، جویا شود. البته نظر کودک به تنهایی تعیین‌کننده نیست، اما یک عامل اثرگذار در تصمیم نهایی دادگاه است.
بررسی دلایل و مدارک: دادگاه تمام شواهد ارائه‌شده از سوی طرفین، از جمله شهادت شهود، گزارش‌های پزشکی یا هر مدرک دیگری که صلاحیت یا عدم صلاحیت والد دیگر را نشان دهد، به دقت بررسی می‌کند.
در نهایت، قاضی با جمع‌بندی تمام این اطلاعات، حکمی را صادر می‌کند که در آن لحظه، بهترین شرایط را برای رشد سالم کودک ایجاد کند.
بیشتر بخوانید: شرایط گرفتن حضانت فرزند توسط مادر
دادخواست حضانت بچه قبل از طلاق
برای اینکه موضوع حضانت فرزند به شکل قانونی مشخص شود، والدی که خود را برای نگهداری شایسته‌تر می‌داند، باید یک اقدام رسمی به نام «تقدیم دادخواست» انجام دهد. دادخواست حضانت یک درخواست کتبی و رسمی از دادگاه خانواده است که در آن، خواهان (پدر یا مادر) دلایل خود را برای گرفتن مسئولیت نگهداری از فرزند شرح می‌دهد.
مراحل کلی این کار به شرح زیر است:
تنظیم دادخواست: اولین قدم، تنظیم یک دادخواست دقیق و حقوقی است. در این برگه باید مشخصات کامل خواهان (فرد درخواست‌دهنده)، خوانده (طرف مقابل) و موضوع خواسته (که در اینجا «صدور حکم حضانت فرزند» است) قید شود. مهم‌ترین بخش، قسمت شرح دادخواست است که در آن باید دلایل و مستندات خود را برای اثبات صلاحیت خود و یا عدم صلاحیت طرف مقابل بیان کنید.
ثبت در دفاتر خدمات قضایی: پس از تنظیم، باید دادخواست را از طریق یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کنید. تمام مدارک و شواهد شما نیز در این مرحله ضمیمه پرونده می‌شود.
ارجاع به دادگاه خانواده: پرونده پس از ثبت، به یکی از شعب دادگاه خانواده محل اقامت شما ارجاع داده می‌شود و زمانی برای رسیدگی مشخص می‌گردد.
دستور موقت حضانت: در مواردی که شرایط کودک اضطراری است و بیم آن می‌رود که ماندن او نزد والد دیگر به او آسیب بزند، می‌توان هم‌زمان با دادخواست اصلی، درخواست «دستور موقت حضانت» را نیز ثبت کرد. دادگاه به این درخواست خارج از نوبت و با سرعت رسیدگی کرده و تا زمان صدور رای نهایی، کودک را به یکی از والدین می‌سپارد.
به دلیل پیچیدگی‌های حقوقی این مسیر، کمک گرفتن از یک وکیل متخصص در امور خانواده می‌تواند روند کار را بسیار سریع‌تر و نتیجه‌بخش‌تر کند.
جمع بندی
همان‌طور که بررسی شد، حضانت فرزندان پیش از طلاق یک حق و وظیفه مشترک میان والدین است. اما به محض بروز اختلاف یا جدایی، قانون این امکان را می‌دهد که برای جلوگیری از آسیب به کودک، تکلیف نگهداری او از طریق دادگاه مشخص شود. دادگاه نیز با در نظر گرفتن تمام جوانب و با اولویت قرار دادن مصلحت و آینده کودک، تصمیم‌گیری می‌کند و صلاحیت اخلاقی و عملی والدین را به دقت می‌سنجد.
موضوعات مرتبط با حضانت به دلیل تاثیر مستقیم بر سرنوشت کودکان، از حساسیت بالایی برخوردارند. هر اقدام اشتباه یا ناآگاهانه می‌تواند لطمات جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. مجموعه حقوقی وکیل‌وند با بهره‌گیری از وکلای متخصص و باتجربه در حوزه خانواده، آماده است تا در این مسیر پیچیده همراه شما باشد و با ارائه مشاوره‌های دقیق و پیگیری پرونده‌های شما، به دستیابی به بهترین نتیجه برای حفظ آرامش فرزندتان کمک کند.
