مهرالمسمی یکی از مفاهیم اصلی در حقوق خانواده و ازدواج است که به طور مستقیم به حقوق مالی زن مربوط میشود. این اصطلاح به آن بخش از مهریه اشاره دارد که مقدار و نوع آن پیش از جاری شدن صیغه عقد، به وسیله توافق کامل میان زن و مرد مشخص و تعیین می‌گردد. در واقع، مهرالمسمی همان مهریهای است که عموم مردم آن را می‌شناسند و در سند ازدواج ثبت میشود. در مقابل این مفهوم، مهرالمثل قرار دارد که در شرایطی خاص و معمولا به وسیله دادگاه تعیین میشود. درک تفاوت این دو، برای آگاهی از حقوق و تکالیف زوجین اهمیت بالایی دارد.
برای پرسیدن سوالات حقوقی خود در زمینه طلاق به بخش مشاوره حقوقی خانواده در وکیل وند مراجعه کنید.
مهرالمسمی چیست؟
مهرالمسمی به زبان ساده، به مال یا تعهدی گفته میشود که زوجین با رضایت کامل یکدیگر، آن را به عنوان مهریه در زمان عقد نکاح مشخص می‌کنند. این توافق، اساس و پایه مهریه تعیین شده است و به همین دلیل «مسمی» یا «نام‌برده شده» خوانده میشود. بر اساس ماده ۱۰۸۰ قانون مدنی، تعیین مقدار مهریه کاملا به تراضی و توافق طرفین وابسته است و قانون هیچ‌گونه سقف یا کفی برای آن مشخص نکرده است.
به محض اینکه عقد نکاح جاری میشود، زن مالک تمام مهریه تعیین شده (مهرالمسمی) خواهد شد و میتواند هرگونه دخل و تصرفی که بخواهد در آن انجام دهد. این مالکیت قطعی است، اما چگونگی دریافت آن به شرایطی مانند وقوع نزدیکی یا طلاق بستگی دارد که در ادامه به آن پرداخته میشود.
برای اینکه مهرالمسمی از نظر قانونی صحیح و معتبر باشد، باید چند شرط اساسی داشته باشد:
مالیت داشتن: چیزی که به عنوان مهریه تعیین میشود باید ارزش اقتصادی و قابلیت خرید و فروش داشته باشد. برای مثال، نمی‌توان هوا یا آب دریا را به عنوان مهریه تعیین کرد.
قابلیت تملک: مهریه باید چیزی باشد که زن بتواند آن را به مالکیت خود درآورد. اموال عمومی مانند پارک‌ها و خیابان‌ها یا اموال وقفی، قابلیت تملک خصوصی ندارند و نمی‌توانند به عنوان مهریه تعیین شوند.
معلوم و معین بودن: مقدار، جنس و اوصاف مهریه باید کاملا شفاف و مشخص باشد. برای مثال، اگر مهریه یک خودرو است، باید مدل و مشخصات آن ذکر شود و گفتن «یکی از دو خودرو» آن را مجهول و باطل میکند.
منفعت عقلایی و مشروع: مهریه باید منفعت مشروع داشته باشد. تعیین اموال حرام مانند مشروبات الکلی یا مواد مخدر به عنوان مهریه، باطل است.
انواع مهرالسمی
مهرالمسمی اگرچه از نظر ماهیت یکسان است (یعنی مهریه توافقی)، اما از نظر نحوه پرداخت به دو دسته اصلی تقسیم میشود که زوجین هنگام عقد یکی از این دو حالت یا ترکیبی از آن‌ها را انتخاب می‌کنند. مهریه عندالمطالبه: در این حالت، زن هر زمان که اراده کند، میتواند تمام مهریه خود را از شوهر درخواست کند و مرد مکلف به پرداخت آن است. در این نوع مهریه، توانایی مالی مرد شرط نیست و به محض درخواست زن، دین بر گردن مرد قرار میگیرد. حق حبس (یعنی خودداری زن از تمکین تا زمان دریافت مهریه) فقط در مهریه عندالمطالبه و پیش از اولین تمکین، وجود دارد.
بیشتر بخوانید: طلاق توافقی
مهریه عندالاستطاعه: در مهریه عندالاستطاعه، پرداخت آن وابسته به توانایی و استطاعت مالی مرد است. یعنی زن زمانی میتواند مهریه خود را بگیرد که بتواند در دادگاه ثابت کند شوهرش توانایی مالی برای پرداخت آن را دارد. در این حالت، اصل بر نداشتن توانایی مالی مرد است، مگر اینکه زن خلاف آن را اثبات کند.
مقدار مهرالمسمی چقدر است؟
همان‌طور که اشاره شد، قانون مدنی ایران هیچ حداقل یا حداکثری برای میزان مهرالمسمی تعیین نکرده است. زوجین کاملا آزاد هستند تا هر مقداری را که بر آن توافق دارند، به عنوان مهریه در نظر بگیرند؛ از یک شاخه گل تا هزاران سکه طلا. این آزادی عمل بر اساس ماده ۱۰۸۰ قانون مدنی است که می‌گوید تعیین مقدار مهر به رضایت طرفین است.
البته در سال‌های اخیر، قانون حمایت از خانواده برای جلوگیری از حبس‌های طولانی‌مدت ناشی از عدم پرداخت مهریه، محدودیت‌هایی برای ضمانت اجرای کیفری (زندان) آن وضع کرده است. طبق قانون، تنها تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی میتوان حکم جلب مرد را گرفت و برای مازاد بر آن، زن باید توانایی مالی مرد را اثبات کند. این قانون به معنای بخشیده شدن مازاد مهریه نیست، بلکه صرفا ضمانت اجرای حبس را از آن برداشته است.
بیشتر بخوانید: قانون جدید مهریه
نحوه تعیین مهرالمسمی
تعیین مهرالمسمی یک فرآیند مبتنی بر توافق است که معمولا پیش از عقد نکاح صورت میگیرد. خانواده‌ها و خود زوجین در جلسات خواستگاری و آشنایی در مورد نوع و مقدار مهریه گفتگو می‌کنند و به یک نتیجه مشترک می‌رسند. این توافق نهایی، در روز عقد به وسیله عاقد در سند رسمی ازدواج ثبت میشود و از آن لحظه به بعد، به یک تعهد قانونی و الزام‌آور برای مرد تبدیل می‌گردد.
همچنین ممکن است زوجین تعیین مهریه را به شخص ثالثی مانند پدر یکی از طرفین واگذار کنند. در این حالت، نظری که آن شخص می‌دهد به عنوان مهرالمسمی شناخته میشود. نکته مهم این است که این توافق باید پیش از عقد یا در حین آن انجام شود. توافقاتی که پس از عقد برای افزایش میزان مهریه صورت میگیرد، از نظر قانونی دیگر عنوان «مهریه» ندارد و یک تعهد جداگانه محسوب میشود.
تفاوت مهرالمسمی و مهرالمثل
مهرالمسمی و مهرالمثل دو نوع اصلی مهریه در حقوق ایران هستند که تفاوت‌های بنیادین و اساسی دارند. درک این تفاوت‌ها بسیار مهم است، زیرا شرایط تعلق گرفتن هرکدام کاملا متفاوت است.
| ویژگی | مهرالمثل | مهرالمسمی |
| منبع تعیین |
نظر کارشناس دادگاه بر اساس عرف و عادت. |
توافق و رضایت کامل زن و مرد در زمان عقد. |
| مبنای محاسبه |
شأن و جایگاه زن (سن، تحصیلات، زیبایی، موقعیت خانوادگی). |
خواسته و اراده آزاد زوجین. |
| زمان تعیین |
پس از عقد و در صورت بروز شرایط خاص (مانند عدم تعیین مهریه) تعیین میشود. |
هنگام عقد نکاح یا قبل از آن مشخص و ثبت میشود. |
| کاربرد |
تنها در شرایط استثنایی و خاص به آن رجوع میشود. |
رایج‌ترین نوع مهریه که در اکثر ازدواج‌ها وجود دارد. |
به طور خلاصه، مهرالمسمی نتیجه توافق دو نفر است، در حالی که مهرالمثل حاصل تصمیم قانون بر اساس عدالت و عرف است. مهرالمثل زمانی موضوعیت پیدا میکند که مهریهای در عقد تعیین نشده باشد (یا مهریه تعیین شده باطل باشد) و بین زوجین نزدیکی رخ داده باشد. در این حالت دادگاه با کمک کارشناس، مهریهای متناسب با شأن زن تعیین میکند که به آن مهرالمثل می‌گویند.
شرایط گرفتن مهرالمسمی
زن به محض وقوع عقد، مالک تمام مهرالمسمی میشود، اما اینکه چه مقدار از آن را میتواند دریافت کند، به دو عامل اصلی بستگی دارد: وقوع نزدیکی و عامل انحلال نکاح (طلاق یا فوت).
دریافت تمام مهریه:
زن در دو حالت مستحق دریافت تمام مهرالمسمی است:
اگر بین زوجین رابطه زناشویی (نزدیکی) برقرار شده باشد. در این حالت، حتی اگر فردای آن روز طلاق بگیرند، زن مالک تمام مهریه است.
اگر شوهر فوت کند. با فوت شوهر، تمام مهریه به یک بدهی قطعی تبدیل میشود و زن میتواند آن را از اموال باقی‌مانده از شوهر (ماترک) مطالبه کند.
دریافت نصف مهریه:
اگر طلاق پیش از وقوع نزدیکی رخ دهد، زن تنها مستحق دریافت نصف مهرالمسمی خواهد بود. این قانون برای ایجاد تعادل در حقوق طرفین در نظر گرفته شده است.
برای مطالبه مهریه، زن میتواند از دو طریق اقدام کند:
اجرای ثبت: زن میتواند به دفترخانه‌ای که عقد در آن ثبت شده مراجعه کند و درخواست صدور اجراییه برای مهریه کند. این روش سریع‌تر است اما تنها برای اموال رسمی و ثبت شده مرد کاربرد دارد.
دادگاه خانواده: زن میتواند با تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده، مهریه خود را مطالبه کند. این روش شامل رسیدگی قضایی است و برای انواع اموال مرد قابل استفاده است.
جمع بندی
همان‌طور که بیان شد، مهرالمسمی مهریهای است که بر پایه توافق زوجین تعیین میشود و رایج‌ترین نوع مهریه است. تفاوت اصلی آن با مهرالمثل در منبع و مبنای تعیین آن است؛ مهرالمسمی مبتنی بر اراده طرفین و مهرالمثل مبتنی بر نظر کارشناس و شان زن است. آگاهی از این مفاهیم به زوجین کمک میکند تا با دیدی باز و اطلاعات حقوقی کافی، یکی از مهم‌ترین قراردادهای زندگی خود را منعقد کنند.
برای دریافت مشاوره تخصصی در زمینه مهریه و سایر دعاوی خانواده، می‌توانید به وب‌سایت حقوقی وکیل وند مراجعه کنید. این مجموعه با بهره‌گیری از وکلای مجرب و متخصص، آماده پاسخگویی به سوالات شما و همراهی در مسیر قانونی احقاق حقوقتان است.
