وضعیت حقوقی غایب مفقودالاثر + نکات مهم حقوقی در قانون

وضعیت حقوقی غایب مفقودالاثر به چه صورت است ؟

قانونگذار در تعریف غایب مفقود الاثر در ماده 108 قانون مدنی مقرر می دارد:«غایب مفقود الاثر کسی است که از غیبت او مدت مدیدی گذشته و از او به هیچ وجه خبری نباشد.»

باید توجه داشت در حقوق مدنی بجای غایب مفقود الاثر کلمه غایب را بکار برده که در واقع منظور از غایب، همان غایب مفقود الاثر می باشد و به معنای خاص آن بکار رفته و نه به معنای لغوی آن، در ماده 1011 قانون مدنی غایب مفقود الاثر واژه بالنسبه را بکار برده، بدین معنا که غایب نسبت به اشخاصی فرق می کند بطور مثال کسی که به مسافرت دریایی رفته و دیگر از وی خبری نیست و یا شخصی که به سفر هوایی رفته و دیگر از وی خبری نیست.

تفاوت غایب مفقود الاثر با مجهول الامکان چیست ؟

مجهول الامکان بودن با مفقود الاثر بودن متفاوت می باشد. ممکن است محل اقامت شخصی معلوم نباشد ولی از او خبری برسد، چنین فردی در واقع مجهول الامکان نامیده می شود. مثلا شخص بدهکار برای اینکه طلب خود را پرداخت نکند از محل زندگی خد نقل مکان کرده و به مکانی نا مشخص می رود تا دیگر امکان دسترسی به وی وجود نداشته باشد.

مقصود از مفقود الاثر شخصی است که از حیات و ممات او در مدت طولانی خارج از حدود متعارف و معمول اثری نباشد.تشخیص طولانی بودن مدت بر عهده عذف و قانون است که به اعتبار زمان و مکان تعین می شود. هرگاه غایب مفقود الاثر از خود اموال ، دارایی و یا همسری نداشته باشد وضعیت حقوقی او مورد بررسی قرار نمی گیرد زیرا هیچ گونه آثار حقوقی را بدنبال خویش ندارد و هرگاه غایب مفقود الاثر از خود دارایی و زنی بجای بگذارد وضعیت حقوقی آن زمان مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

وضعیت امور مالی غایب مفقود الاثر چگونه است ؟

هرگاه غایب مفقود الاثر از خود اموال و دارایی باقی بگذارد و برای اداره آن شخص خاصی را معین کرده باشد و یا آنکه قانونا کسی باشد دارایی و اموال او در زمان غیبت او اداره نماید، در اینصورت عمل اشخاص فوق الذکر ادامه خواهد داشت تا غایب برگردد و یا خبر مرگ وی آورده می شود و یا حکم موت فرضی از طرف دادگاه برای غایب مفقود الاثر صادر گردد. بطور مثال هرگاه غایب مفقود الاثر برای اداره اموال و دارایی خود وکیل معین کرده باشد و یا غایب مفقود الاثر جنون و سفیه باشد، از قبل برای آن قیم تعیین شده باشد،ویا ولی آن زنده باشد، در موارد فوق اداره اموال و دارایی غایب مفقود الاثر بر عهده وکیل یا قیم و یا ولی آن خواهد بود.

ماده 140 قانون امور حسبی بیان داشته است « در صورتیکه غایب برای اداره امور اموال خود کسی را معین کرده باشد و آن شخص فوت شود و یا به جهت دیگری صلاحیتش برای اداره امور اموال از بین برود ، امین برای اداره اموال معین می گردد و اموال به تصرف ورثه داده نمی شود تا حکم موت فرضی غایب صادر می شود.»

هرگاه غایب مفقود الاثر برای اداره اموال خود کسی را معین نکرده باشد و شخصی هم نیز قانونا اداره امور اموال وی را بر عهده نداشته باشد، در این حالت دادگاه مکلف شخصی را برای اداره امور اموال وی معین نماید.جهت روشن شدن وضعیت امور مالی غایب مفقود الاثر می بایست پیش بینی و نظر قانونگذار را دریابیم.

قانون گذار 4 مرحله را در رابطه با امور مالی غایب مفقود الاثر پیش بینی کرده است :

حفظ اموال غایب، قبل از تعیین امین:

به موجب ماده 113 قانون امور حسبی مقرر می دارد «حفظ و نظارت اموال در مواردی که محتاج به تعیین امین است مادامی که امین معین نشده بر عهده دادستانی (مدعی العموم ) که اموال در حوزه وی یافت شود.» هرگاه غایب مفقود الاثر شدن غایبی محرز و ثابت گردد و غایب مفقود الاثر کسی را برای اداره اموال و دارایی خویش معیین نکرده باشد و یا قبلا اموال و دارایی او به کسی تحویل داده نشده باشد و بر عهده کسی نباشد، امینی به حکم دادگاه تعیین خواهد شد.بنابراین قانونگذار برای جلوگیری از ضرر و زیان غایب مفقود الاثر وارد عمل خواهد شد. قانونگذار برای جلوگیری از ورود ضرر به غایب مفقود الاثر، حفظ و نظارت بر اموال او در مواردی که محتاج به تعیین امین است مادام که امین معین نشده این وظیفه را بر عهده دادستان واگذار کرده است. بطور مثال اموال ذایل شدنی را بفروشد و در صورتی که اموال در تصرف ورثه او باشد و ورثه غایب مفقود الاثر افراد مورد اعتمادی نباشند از آنان تصمیمات لازم را بخواهد و در صورت عدم معرفی ضامن، اموال و داریی را از تصرف آنها خارج و به افراد مورد اعتماد بسپارد.

هرگاه غایب مفقود الاثر در خارج از ایران اموال و دارایی داشته باشد، حفظ و نظارت بر اموال مزبور و تعیین امین بر عهده مامورین کنسولی خواهد بود ( ماده 115 قانون امور حسبی).

نصب امین برای اداره اموال غایب :

قانونگذار برای حفظ منافع غائب مفقود الاثر و جلوگیری در حیف و میل احتمالی اموال غایب مفقود الاثر برای اداره اموال او شخصی مورد اعتماد را بعنوان امین پیش بینی نموده زیرا در این مرحله احتمال زنده بودن غایب وجود دارد و برای حفظ اموال و دارایی او امین را در نظر گرفتن تا اموال و دارایی او را حفظ نماید.

ماده 1012 قانون مدنی در این رابطه مقرر می دارد « اگر غایب مفقود الاثر برای اداره اموال خود تکلیفی معین نکرده باشد و شخصی هم نباشد که قانونا حق تصدی امور او را داشته باشد محکمه برای اداره اموال وی یک نفر را بعنوان امین معرفی می کند و تقاضای تعین امین فقط از طرف مدعی العموم و اشخاص ذینفع در این امر قبول می شود.

تصرف موقت ورثه در اموال غایب مفقود الاثر:

هرگاه دو سال از تاریخ آخرین خبر غایب مفقود الاثر بگذرد و از غایب خبری نشود، در این حالت احتمال زنده بودن غایب کمتر از گذشته است. لذا قانونگذار با در نظر گرفتن منافع وارث و با توجه به اینکه وارث را مالک شناخته به وارث حق داده است که از دادگاه تقاضا نماید که اموال غایب مفقود الاثر را به تصرف موقت آنان بدهد.

در ماده 136 قانون امور حسبی مقرر می دارد « بعد از گذشتن دو سال تمام از آخرین خبر غایب ورثه او می توانند از دادگاه تقاضا کنند که دارایی غایب به تصرف آنها داده شود.

همینطور ماده 1025 قانون مدنی مقرر داشته« وارث غایب مفقود الاثر می توانند قبل از صدور حکم موت فرضی او نیز از محکمه تقاضا نمایند که دارایی او را به تصرف آنها بدهد مشروط بر اینکه اولا غایب مزبور کسی را برای اداره اموال معین نکرده باشد و ثانیا دو سال تمام از آخرین خبر غایب گذشته باشد بدون هیچ علائم حیاتی.

ورثه در قبال اموال فرد مفقود الاثر چه وظایفی دارد:

1-    فروش اموال ضایع شدنی:

 هرگاه در بین اموال به تصرف داده شده ی غایب مفقود الاثر ، اموال ضایع شدنی یافت شود، ورثه می تواند اموال فوق را بفروشد و از نتیجه فروش باید رعایت مصالح و منافع غایب ،مالی خریداری و یا اقدام دیگری که به صرفه غایب باشد انجام دهد(ماده 1141 قانون امور حسبی).

2-     فروش اموال منقول غایب:

ماده 142 قانون امور حسبی: هر یک از امین و ورثه ای که اموال غایب به تصرف آنها داده شده است می توانند با اجازه دادستان اموال منقول غایب را که مورد احتیاج نیست و از پول آن مال دیگری که موافق مصلحت غایب باشد خریداری و یا اقدام دیگری که به صرف غایب باشد بنماید.

3-    پرداخت بدهی و نفقه اشخاص غایب مفقود الاثر:

ماده 147 قانون امور حسبی بیان داشته « یکی از وظایف ورثه ای که اموال غایب مفقود الاثر را در تصرف گرفته اند ، پرداخت بدهی و نفقه اشخاص واجب النفقه غایب مفقود الاثر می باشد که می بایست پرداخته شود حال این پرداخت می تواند به واسطه دارایی و منافع غایب باشد و یا با فروش اموال وی تامین شود».

4-    نمایندگی امین از طرف دعاوی غایب:

بر اساس ماده 149 قانون امور حسبی در دعاوی علیه غایب، ورثه و یا امین بعنوان طرف دعوی خوانده خواهند شد و همچنین ورثه یا امین این حق را دارند برای وصول مطالبات غایب ، اقامه دعوی نمایند».

5-     منع فروش و رهن اموال غیر منقول:

ماده 148 قانون امور حسبی :

در غیر مورد ماده قبل ورثه و امین حق ندارند اموال غیر منقول غائب را بفروشند یا در رهن بگذارند ) زیرا فروش اموال در حدود و اختیارات آنان خارج است زیرا که وظایف آنها داراه یاموال می باشد ، مگر اینکه اموال دیگر غائب مفقودالاثر برای دادن نفقه ی اشخاص واجب نفقه کافی نباشد .

نحوه ی دریافت حکم موت فرضی ورثه :

مدتی که  شخص غائب مفقود الاثر طبق قانون عادتا زنده فرض نمی شود حداقل 3 سال و حداکثر 10 سال از آخرین تاریخ خبر غائب است که در حکم موت فرضی می توان آنرا استناد کرد .

طبق ماده ی 154 قانون امور حسبی در خصوص  درخواست موت فرضی مقرر می دارد : (( درخواست باید کتبی و مشتمل بر امور زیر باشد :

1-     مشخصات غائب (نام و نام خانوادگی ،نام پدر ،آخرین محل اقامت یا محل سکونت غائب )

2-     تاریخ غیبت

3-     دلائل که بموجب آن درخواست کننده حق درخواست صدور حکم موت فرضی دارد (مدرکی که دال بر وارث بودن درخواست کننده موت فرضی یا وصی دلالت دارد . )

4-     ادله و اسنادیکه مطابق ماده ی 1020،1021،1022 قانون مدنی ممکن است بموجب آن ادله و اسناد درخواست حکم موت فرضی غائب را نمود . )

در چه مواردی مطابق قانون شخص غائب زنده فرض نمی شود :

1-     وقتی ده سال تمام از آخرین خبری که از حیات وی رسیده گذشته و در انقضاء مدت مزبور سن غائب از 75 سال گذشته باشد .

2-     وقتی فرد در جنگ بوده و مسلح بوده و سه سال تمام از تاریخ انعقاد صلح گذشته باشد ،بدون اینکه خبری از او برسد .

3-     وقتی که یکنفر حین سفر دریایی در کشتی بوده که آن کشتی در آن سفر تلف شده و 3 سال تمام از تاریخ تلف شدن کشتی گذشته باشد .

صدور حکم موت فرضی بموجب قانون :

ماده 123 قانون مدنی مقرر میدارد : محکمه وقتی می تواند حکم موت فرضی غائب را صادر نماید که در یکی از جراید محل و یکی از روز نامه های کثیر الانتشار تهران اعلانی در سه دفعه ی متوالی هر کدام به فاصله ی یک ماه نشر کرده و اشخاصی را که ممکن است از غائب خبری داشته باشند دعوت نماید که اگر خبری دارند از شخص غائب به اطلاع محکمه برسانند .

بطلان حکم موت فرضی 

ماده ی 161 قانون امور حسبی:   در هر موقع که حکم موت حقیقی یا زنده بودن غائب معلوم شود اقداماتی که در خصوص موت فرضی بعمل آمده بلااثر می شود ولی در خصوص امر ازدواج اگر موت فرضی مرد صادر شود و زن پس از گذراندن عده ازدواج نماید رابطه ی زوجیت قطع ی شود و ازدواج او صحیح خواهد بود .

مسلم شدن موت فرضی غائب مفقود الاثر :

طبق ماده ی 1016 قانون امور حسبی که اظهار می دارد : هرگاه فوت و تاریخ فوت غائب مفقودالاثر مسلم و ثابت شود اموال وی بین وراث موجود حین الموت تقسیم می گردد .  

امور غیر مالی غایب مفقودالاثر

مسئله طلاق از جمله مهم ترین مسائل و امور غیر مالی مرتبط با شخص غایب مفقودالاثر می باشد که در قانون تعیین تکلیف شده است؛ ماده 1029 قانون مدنی در این رابطه بیان می دارد:

هر گاه شخصی چهار سال تمام غایب مفقودالاثر باشد، زن او می تواند تقاضای طلاق کند و در این صورت با رعایت ماده 1023 حاکم او را طلاق می دهد.

ماده 1023 ق.م: محکمه زمانی می تواند حکم موت فرضی غایب را صادر نماید که در یکی از جرائد محل و یکی از روزنامه های کثیر الانتشار تهران اعلانی در سه دفعه متوالی هر کدام به فاصله یک ماه منتشر کرده و هر گاه یکسال از تاریخ اولین اعلان بگذرد و حیات غایب ثابت نشود، حکم موت فرضی او صادر می شود.

پس از صدور حکم موت فرضی، زوجه می تواند از شخص غایب مفقودالاثر طلاق بگیرد و بعد از اتمام عده خود مجددا ازدواج نماید.

چنانچه غایب بعد از طلاق و اتمام زمان عده پیدا شد، حقی نسبت به زوجه سابق خود نخواهد داشت؛ اما اگر پیش از اتمام زمان عده پیدا شد، حق رجوع به زوجه خود را دارد و در این صورت طلاق باطل می شود.

وضعیت ارث غایب مفقودالاثر

تعیین تکلیف ارثِ وارثانی که یکی از آن ها غایب مفقودالاثر است، یکی از رایج ترین سؤالات حقوقی در رابطه با تقسیم ارث می باشد. شاید عجیب به نظر برسد؛ اما غیبت یکی از وراث باعث توقف روند تقسیم ارث و یا محرومیت آن فردِ وارث از ارث بردن نخواهد شد.

ماده 879 قانون مدنی در همین رابطه بیان داشته است: اگر بین وراث غایب مفقودالاثری باشد، سهم او کنار گذاشته می شود تا حال او معلوم گردد؛ در صورتی که معلوم شود قبل از مورث مرده است، حصه او به سایر وراث برمی گردد و الا به خود او یا به ورثه او می رسد.

اولویت در تعیین امین

تعیین امین برای حفظ و نگهداری اموال و دارایی های فرد غایب مفقودالاثر در قانون پیش بینی شده و در این خصوص قانون گذار برای برخی افراد اولویت بیشتری در نظر گرفته است؛ در ادامه مواد قانونی مرتبط با این مسئله ذکر می شود:

• ماده 132 قانون امور حسبی: کسی که در زمان غیبت غایب عملا متصدی امور او باشد، در موقع تعیین امین برای غائب، آن شخص بر دیگران مقدم خواهد بود.
• ماده 1014 قانون مدنی: اگر یکی از وراث غایب تضمینات کافیه بدهد، محکمه نمی تواند امین دیگری معین نماید و وارث مزبور به این سمت معین خواهد شد.
• ماده 110 قانون امور حسبی: غیر از جنین، پدر و جد و مادر و اولاد و زن و شوهر کسی که امین برای اداره اموال او معین می شود، با داشتن صلاحیت به ترتیب مذکور بر دیگران تقدم دارند و در صورت نبودن اشخاص مذکور سایر اقرباء بر دیگران مقدم هستند.

نحوه پرداخت حق الزحمه امین

اهمیت و ارزش مسئولیت های فرد امین که حافظ اموال و دارایی های غایب مفقودالاثر است، بر هیچ کس پوشیده نیست؛ به همین دلیل دادگاه وظیفه دارد که دستمزد و حق الزحمه مناسبی برای امین در نظر بگیرد و بپردازد.

چنانچه امکان کسب درآمد از اموال غایب وجود نداشته باشد، حق الزحمه امین از اصل مالِ غایب کسر می شود و به او پرداخت می گردد.

بازگشت غایب مفقودالاثر

زمانی که یک فرد غایب مفقودالاثر پس از گذشت مدتی بازگردد، با نتایج امور مختلف مالی و غیر مالیِ ناشی از غیبت خود مواجه می شود؛ اما جای هیچ نگرانی نیست و قانون گذار در این خصوص نیز تکالیفی را در نظر گرفته است.

در خصوص امور مالی باید گفت، مطابق قانون پس از بازگشت فرد غایب دادگاه با استناد به تضمینی که از وراث در زمان تعیین امین گرفته بود، اقدام به باز پس گیری اموال وی کرده و در صورتی که تلف شده باشد، از محل تضمین آن را معادل سازی و تامین می کند.

در رابطه با همسر غایب مفقود الاثر نیز باید گفت، چنانچه زوجه پس از صدور حکم طلاق غیابی یا حکم موت فرضی و اتمام عده خود مجددا ازدواج نموده باشد، هیچ حقی برای زوج باقی نمی ماند؛ اما اگر قبل از اتمام زمان عده بازگردد، حق رجوع به زوجه خود را دارد.

ویژگی های امین

شخصی که به عنوان امین و اداره کننده اموال غایب مفقودالاثر انتخاب می شود، باید دارای شایستگی و صلاحیت های مورد نیاز برای این کار باشد. طبق ماده 108 قانون امور حسبی:

دادستان می تواند اشخاصی را که برای سمت امانت مناسب باشند به دادگاه معرفی نموده و دادگاه پس از احراز لزوم تعیین امین از بین اشخاص نامبرده یا اشخاص دیگر که طرف اعتماد باشند، یک یا چند نفر را به سمت امین معین می نماید.

همچنین طبق ماده 117 قانون امور حسبی کسانی که نباید به سمت قیمومت منصوب شوند، به سمت امین نیز معین نخواهند شد و طبق ماده 1231 قانون مدنی اشخاص زیر نباید به سمت قیمومت منصوب شوند:

• کسانی که خود تحت ولایت یا قیمومت هستند.
• کسانی که به علت ارتکاب جنایت یا یکی از موارد ذیل به موجب حکم قطعی محکوم شده باشند: سرقت، خیانت در امانت، کلاهبرداری، اختلاس، هتک ناموس یا منافیات عفت، جنحه نسبت به اطفال، ورشکستگی به تقصیر.
• کسانی که حکم ورشکستگی آن ها صادر و هنوز عمل ورشکستگی آن ها تصفیه نشده است.
• کسانی که معروف به فساد اخلاق باشند.
• کسی که خود یا اقرباء طبقه اول او دعوائی بر محجور داشته باشد.