استرداد جهیزیه و مسئولیت زوج در برابر جهیزیه
یکی از مسائلی که زوجین معمولا پس از نهایی شدن حکم طلاق و یا در حین انجام مراحل طلاق درگیر آن می شوند موضوع استرداد جهیزیه زوجه می باشد که درصورت عدم آگاهی زوجین از نحوه انجام آن و مسئولیت زوج در برابر جهیزیه ، می تواند مشکلات حقوقی و کیفری دیگری در این میان به وجود آورد.
جهیزیه
قانونگذار در قوانین تعریفی از جهیزیه بیان نکرده است ولی به طور کلی می توان جهیزیه را اینگونه بیان داشت: «کلیه اموال منقولی که برای تجهیز کردن منزل مورد نیاز بوده و توسط زوجه به منزل زوج آورده می شود». اما موضوعی که باید به آن توجه داشت این است که قانونگذار در هیچ یک از مواد قانونی آوردن جهیزیه را از وظایف زوجه ندانسته بلکه تامین اثاثیه منزل جهت زندگی مشترک را از وظایف زوج می داند و تهیه جهیزیه در ایران از دیدگاه عرفی بر عهده زوجه است .
سیاهه جهیزیه
سیاهه جهیزیه درواقع همان لیست اموال منقولی است که زوجه تهیه کرده و به منزل زوج آورده است. باید توجه داشته باشید که سیاهه جهیزیه درواقع حکم دریافت رسید تحویل اموال توسط زوج می باشد پس حتما در این لیست مشخصات دقیق اموال را بیان کنید علی الخصوص اموال گران قیمت مانند یخچال،تلویزیون،فرش و.... ذکر مشخصات باید شامل تمام صفات اساسی اموال شود مانند شرکت سازننده یخچال ، مدل یخچال ، سایز یخچال و رنگ آن. کوتاهی در نوشتن این مشخصات می تواند برای شما مشکلات جبران ناپذیری به وجود آورد همچنین باید توجه داشته باشید پس از تهیه لیست ساهه ، زوج باید تمام صفحات سیاهه جهیزیه را امضا کرده و همچنین چند نفر شاهد که در زمان بردن جهیزیه به منزل زوج حاضر هستند نیز به عنوان شاهد سیاهه جهیزیه را امضا نمایند. از سوی دیگر نیز زوج بهتر است یک نسخه از سیاهه جهیزیه زوجه را نزد خود نگه دارد.
نکته مهمی در این خصوص حائز اهمیت است که لیست سیاهه جهیزیه تنها شامل اموالی منقولی است که برای تجهیز کردن منزل می باشد و این لیست شامل طلا و جواهرات نمی شود.
استرداد جهیزیه
باید توجه داشت که جهیزیه جز اموالی زوجه می باشد و هر زمان که اراده نماید می تواند درخواست استرداد جهیزیه خود را تقدیم دادگاه نماید اما این موضوع زمان روی می دهد که زوجین دیگر تصمیم به جدایی داشته اند و یا رای طلاق آن ها صادر شده است و همچنین این درخواست در بسیاری از موارد زمان دادخواست الزام به تمکین رخ می دهد.
طرق مختلف استرداد جهیزیه
استرداد یا پس گرفتن جهاز زوجه از طریق راه های مختلفی قابل پیگیری است؛ طبق قانون و عرف روش هایی که در ادامه ذکر می شوند، برای استرداد جهیزیه صلاحیت دارند:
استرداد از طریق توافق زوج و زوجه: توافق بهترین و سریع ترین راه استرداد جهیزیه می باشد که بدون نیاز به طرح دعوی و اقدام قانونی امکان پس گرفتن اموال جهیزیه را برای زوجه فراهم می کند.
استرداد از طریق حکم قانونی دادگاه و با استناد به سیاهه: داشتن سیاهه که یک سند عادی محسوب می شود، یکی دیگر از راه های پس گرفتن جهاز می باشد که بهتر است دارای امضای زوج و دو شاهد دیگر نیز باشد؛ زوجه با در دست داشتن این سند می تواند از طریق قانونی نسبت به استرداد جهیزیه خود اقدام نماید.
استرداد از طریق حکم قانونی دادگاه و با استناد به شهادت شاهدان یا امارات: در صورتی که امکان توافق طرفین برای استرداد مهیا نباشد و زوجه فاقد سیاهه ای با امضای زوج و شاهدان باشد، استناد به شهادت شاهدان یا استفاده از اماراتی همچون فاکتورهای خرید لوازم اثبات کننده مالکیت زوجه خواهد بود و امکان پس گرفتن جهاز را بعد از پذیرش قاضی و صدور حکم فراهم می کند.
مرجع صالح دعاوی استرداد جهیزیه
در رابطه با صلاحیت مرجع قانونی برای رسیدگی به دعاوی استرداد جهیزیه نظرات متفاوتی وجود دارد؛ در نظر اکثریت به دلیل عدم اراده زوجین بر وقوع عقدی مستقل از عقد نکاح، دادگاه صالح رسیدگی به این دعاوی طبق ماده 11 قانون آیین دادرسی مدنی دادگاه محل اقامت خوانده (زوج) می باشد.
در نظر اقلیت دعاوی مربوط به استرداد جهیزیه از مصادیق دعاوی ماده 13 ق.آ.د.م می باشد؛ در متن این ماده تصریح شده است: در دعاوی بازرگانی و دعاوی راجع به اموال منقول که از عقود و قراردادها ناشی شده باشد، خواهان می تواند به دادگاهی رجوع کند که عقد یا قرارداد در حوزه آن واقع شده است یا تعهد می بایست در آن جا انجام شود.
در نظر کمیسیون نشست قضایی نیز مفاد ماده 11 ق.آ.د.م در رابطه با دعاوی مذکور قابل اجرا است و این دعوی باید در دادگاه محل اقامت خوانده یا زوج مطرح شود و این در حالی است که درخواست استرداد جهیزیه با درخواست طلاق همراه نباشد؛ اما چنانچه این دعوی ضمن درخواست طلاق به ثبت رسیده باشد، مرجع رسیدگی به آن همان جایی که درخواست طلاق اقامه شده، خواهد بود.
مراحل قانونی استرداد جهیزیه
برای پیگیری دعوی استرداد جهیزیه نیز مانند هر دعوی دیگر طی کردن مراحل قانونی آن لازم است؛ برای آشنایی با مراحل این کار به مواردی که در زیر ذکر شده است، توجه کنید:
- مراجعه به یک مرجع حقوقی صالح (شورای حل اختلاف یا دادگاهی که در حوزه ملک مسکونی زوجین است)
- ثبت درخواست استرداد جهیزیه
- ارائه لیست سیاهه با امضای زوج و دو نفر شاهد (وجود سیاهه موجب تسهیل روند استرداد جهیزیه می شود)
- پرداخت هزینه دادرسی استرداد جهیزیه (به میزان سه و نیم درصد ارزش اموال جهیزیه)
- صدور و اجرای حکم استرداد جهیزیه دادگاه (بین یک تا سه ماه طول می کشد)
دادخواست استرداد جهیزیه چگونه باید تنظیم شود؟
نحوه تنظیم دادخواست استرداد جهیزیه همانند سایر دادخواست های حقوقی می باشد و شما می توانید با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی دادگستری اقدام به طرح این دادخواست نمایید و خوانده دادخواست را باید زوجه قرار دهید باید توجه داشته باشید که برای تنظیم دادخواست استرداد جهیزیه نیازمند دو مدرک برای ضمایم دادخواست خود می باشید مدرک اول سند ازدواج است و مدرک دوم لیست سیاهه جهیزیه.
چنانچه شما لیست سیاهه جهیزیه خود را در اختیار ندارید کافیست لیستی از اموال جهیزیه خود تهیه کرده و به امضا شهودی که در زمان بردن جهیزیه به منزل زوج حضور داشته اند برسانید.
در نهایت کافیست درخواست خود را در قسمت شرح دادخواست بیان کنید و سپس دادخواست خود را به ثبت نهایی برسانید.
مسئولیت حقوقی زوج در برابر جهیزیه
موضوع مهمی که در خصوص نگهداری جهیزیه مطرح است، مسئولیت حقوقی زوج در برابر جهیزیه می باشد چراکه زوج زمان امضا لیست سیاهه جهیزیه در واقع تایید کرده است که اموال نزد وی می باشد اما آیا این عمل زوج به منزله امین بودن محسوب می شود و درصورت فروش یا تلف اموال زوجه، زوج مرتکب عمل خیانت در امانت شده است؟
برای بررسی این موضوع در ابتدا باید شرایط تحقق خیانت در امانت را بررسی کنیم. قانون گذار شرط تحقق خیانت در امانت را در کتاب پنجم بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی ماده 674 بیان داشته « هر گاه اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا‌هر کار با اجرت‌یابی اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیاء مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء نزد او‌بوده آن‌ها را به ضرر مالکین یا متصرفین آن‌ها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.»
با توجه به ماده فوق می توان دریافت که برای تحقق جرم خیانت در امانت سه شرط لازم است:
- اول سپردن مال به شخص
- دوم شرط پس گرفتن اموال و یا مصرف معین اموال
- سوم استعمال یا تصاحب و یا تلف مال به ضرر مالکین و یا متصرفین آن
زمانی که زوجه سیاهه جهیزیه را به امضا زوج می رساند در واقع مرحله اول شروط تحقق خیانت در امانت به وقوع پیوسته اما در خصوص شرط دوم باید توجه داشت که هیچ زوجی به قصد پس گرفتن جهیزیه خود اموالش را به منزل زوجه منتقل نمی کند بلکه در راستای استفاده مشترک این عمل را انجام می دهد پس نمی توان شرط دوم یعنی شرط پس گرفتن اموال را در خصوص جهیزیه جاری دانست و در عمل زوج به عنوان شریک زوجه در استفاده از اموال جهیزیه در نظر گرفته می شود نه به عنوان امین اموال.
اما موضوع دیگری که در این میان مطرح می شود آن هم اینکه مسئولیت حقوقی زوج در برابر جهیزیه از زمان درخواست استرداد جهیزیه تا زمان مسترد نمودن جهیزیه به چه گونه است؟ آیا زوج همچنان شریک زوجه در جهیزیه محسوب می شود و یا خیر؟
از زمان ابلاغ درخواست استرداد جهیزیه زوجه به زوج تا زمان مسترد نمودن جهیزیه توسطه زوجه، دیگر زوج شریک زوجه در اموال جهیزیه محسوب نمی شود چرا که زوجه با این اقدام در واقع به زوج اعلام کرده است که دیگر حق هیچ گونه استفاده در اموال وی را ندارد و قصد پس گرفتن اموال خود را داشته. همین که دادخواست استرداد جهیزیه به زوج ابلاغ گردد فورا شرط دوم تحقق جرم خیانت در امانت نیز تحقق می باید چراکه زوجه رسما تقاضای پس گرفتن خود را به زوج ابلاغ کرده است و از این پس زوج بعنوان امین زوجه محسوب خواهد شد و در صورت ورود ضرر به اموال زوجه، ضامن محسوب خواهد شد.
تعقیب کیفری زوج برای جهیزیه
پس از آنکه زوجه درخواست استرداد جهیزیه خود را رسما به زوج ابلاغ نمود و یا با ارائه ادله محکمه پسند به دادگاه ثابت نمود که درخواست استرداد جهیزیه خود را به زوج ابلاغ نموده است. چنانچه زوج حاضر به پس دادن جهیزیه نشده و یا در حفظ و نگهداری جهیزیه تعدی و تفریط کرده باشد، زوجه می تواند به استناد ماده 674 کتاب پنجم تعزیران قانون مجازات اسلامی از وی شکایت خیانت در امانت کرده و درخواست حکم جلب خود را تقدیم دادگاه نماید. اما باید توجه داشت که زوجه تنها محدود به یک عنوان شکایت کیفری نمی باشد و درصورتی که زوج جهیزیه را فروخته باشد می تواند از وی شکایت فروش مال غیر هم نماید و یا حتی تحت عناوین کیفری مرتبط دیگری نیز مانند سرقت می تواند اقدام به شکایت کیفری و جلب زوج نماید.
نکات استرداد جهیزیه
دانستن نکاتی که برای استرداد جهیزیه وجود دارد و رعایت آن ها به آسان تر شدن مراحل پیگیری این دعاوی کمک بسیار زیادی می کند؛ این نکات شامل موارد زیر است:
- سیاهه اگر به صورت کاملا رسمی و در دفترخانه تنظیم شود، حکم سند رسمی را خواهد داشت و دیگر امکان ادعای جعل را برای زوج فراهم نمی کند؛ اما متاسفانه این کار در عرف چندان رایج نیست و در اکثر موارد به صورت دستی و به شکل یک سند عادی بین زوجین تهیه می شود.
- بهتر است شهودی که سیاهه را امضاء می کنند، از اقوام زوجه نباشند تا جای شک و شبهه ای برای زوج یا دادگاه باقی نماند.
- امضای زوج موجب اعتبار سیاهه می شود؛ اما اثر انگشت تاثیر و اعتبار بیشتری دارد و امکان هر گونه انکاری را از بین می برد.
- نگهداری و حفظ فاکتور خرید یکی از نکاتی است که زوجه باید نسبت به آن بسیار دقت کند؛ زیرا در حکم امارات و در مواقعی که سیاهه نوشته نشده یا به امضاء نرسیده است، در دادگاه قابل استفاده است.
- ثبت درخواست قرار تامین خواسته در زمان اقامه دعوی استرداد جهیزیه باعث توقیف اموال جهاز و جلوگیری از خارج کردن آن ها توسط زوج می شود.
- فروختن اموال جهیزیه توسط زوج (در صورت اثبات مالکیت زوجه) امکان شکایت از او را با عنوان فروش مال غیر برای زوجه فراهم می کند.
- طلای زوجه جزء جهیزیه نیست؛ ولی در صورت فروختن آن توسط زوج و بدون اجازه زوجه امکان استرداد آن برای زوجه وجود دارد.
- زوجه امکان استرداد مالی که در سیاهه ذکر نشده را نخواهد داشت.
- زوجه امکان اعتراض به حکم دادگاه مبنی بر استرداد جهیزیه بعد از طلاق را ظرف مدت 20 روز دارد.
امتناع زوج از استرداد جهیزیه
همان طور که مسلم است، جهیزیه جزء اموال زوجه می باشد و در صورتی که زوج از استرداد آن امتناع کند، دیگر امین نخواهد بود و حکم ضامن را دارد. همانطور که در ماده 631 قانون مدنی آمده است: هر گاه کسی مالی را به عنوان امین در تصرف داشته باشد، ضامن نیست؛ اما در صورت استحقاق مالک به استرداد، از تاریخ مطالبه او و امتناع متصرف با امکان رد، متصرف مسئول تلف یا هر نقص و عیبی می باشد، اگرچه مستند به فعل او نباشد.
از مفاد ماده فوق نتیجه می گیریم که زوج از زمان درخواست زوجه مبنی بر استرداد جهیزیه، ضامن آن است و باید آن را پس بدهد؛ چنانچه از استرداد آن امتناع کند و در صورتیکه مالی از جهیزیه تلف شود، زوج مسئول پرداخت قیمت و ارزش آن خواهد بود.
استرداد جهیزیه با مأمور
مطابق ماده 108 قانون آیین دادرسی مدنی: خواهان می تواند قبل از تقدیم دادخواست یا ضمن دادخواست راجع به اصل دعوا یا در جریان دادرسی تا زمانی که حکم قطعی صادر نشده است، در موارد زیر از دادگاه درخواست تأمین خواسته نموده و دادگاه مکلف به قبول آن می باشد:
الف) دعوا مستند به سند رسمی باشد.
ب) خواسته در معرض تضییع یا تفریط باشد.
و...
بنابراین اگر امکان تضییع یا تفریط و از بین رفتن جهیزیه وجود داشته باشد، زوجه می تواند تقاضای قرار تامین را نیز ضمن درخواست استرداد جهیزیه به دادگاه تقدیم نماید و در این صورت دادگاه بدون صدور ابلاغ، قرار را اجرا خواهد کرد و جهیزیه موقتا به یک فرد امین سپرده می شود.
برای این منظور واحد اجرای احکام نامه ای به زوجه می دهد و او می تواند با ارائه آن به مأمور کلانتری برای انتقال جهیزیه در روز و ساعت مشخصی اقدام کند؛ در صورتیکه زوج از تحویل اموال خودداری کند و با گزارش مأمور، امکان دریافت حکم ورود به منزل نیز فراهم می شود.
