منظور از حریم در قانون چیست؟
قبل از آن که بخواهیم به صورت مستقیم با موضوع حریم املاک آشنا شویم؛ بهتر است مفهوم کلی حریم را در قانون بدانیم. در فقه و حقوق واژه حریم به دو دسته تقسیم می شود و دو معنای متفاوت از هم دارد. البته مفهوم کلی حریم به معنای: جایز نبودن شکستن هر چیزی است. حریم به طور کلی به دو دسته تقسیم می شود: حریم خصوصی و حریم املاک. حریم خصوصی به این معناست: قلمرویی از اطلاعات و متعلقات هر فرد که آن نوعا یا عرفا با اعلام قبلی انتظار دارد دیگران به آن دسترسی نداشته باشند. حریم املاک نیز به معنای محدوده دور و بر و اطراف ملک غیر منقول است که به میزان عرفی برای استفاده کامل از ملک در نظر گرفته می شود. با این تفاسیر، حریم خصوصی به حوزه اطلاعاتی مربوط می شود و حریم املاک ماهیتی فیزیکی دارد.
آیا حریم املاک جزو حریم شخصی محسوب می شود؟
در جواب این سوال باید بگوییم بله، حریم املاک جزو حریم شخصی محسوب می شوند و طبق ماده 136 قانون مدنی، حریم ملک این گونه تعریف می گردد: « حریم مقداری از اراضی اطراف ملک و قنات و نهر و امثال آن است که برای کمال انتفاع از آن ضرورت دارد». بر اساس این ماده قانونی می توانیم نتیجه بگیریم که حریم املاک موضوع بسیار مهمی است و افراد می توانند به راحتی بر اساس قانون و بدون دخالت هیچ فردی، از حریم ملک خود نهایت استفاده را ببرند. لازم به ذکر است به حقی که صاحب ملک بر آن محدوده دارد، حق حریم می گویند.
در این مقاله قصد داریم حریم قانونی املاک را مشخص کنیم و مفاد قانونی در رابطه با حریم املاک را بررسی نماییم. پس با ما همراه باشید.
با توجه به اینکه املاک، حریم مشخصی دارند و در قانون اساسی نیز حریم املاک به طور دقیق ذکر شده است؛ مالکین باید توجه داشته باشند بر اساس نظر و سلیقه خود نمی توانند میزان این حریم را مشخص کنند. پس با این وجود علی‌رغم توجه قانون به حریم املاک این موضوع باعث نمی‌شود هر کسی بر اساس سلیقه خود حریم ملک خود را مشخص نماید بلکه باید بر اساس ماده های قانونی این حریم مشخص شود و مورد استفاده قرار بگیرد.
حریم املاک چگونه مشخص می شوند؟
ماده ۱۳۷ و ۱۳۸ قانون اساسی در رابطه با مشخص شدن میزان حریم املاک به طور دقیق اطلاعاتی را ارائه می دهد. در این بخش از مقاله، این دو ماده قانونی را بررسی می کنیم.
ماده 137 قانون مدنی: « حریم چاه برای آب خوردن (۲۰) گز و برای زراعت (۳۰) گز است»
ماده 138 قانون مدنی: « حریم چشمه و قنات از هر طرف در زمین رخوه (۵۰۰) گز و در زمین سخت (۲۵۰) گز است. لیکن اگر مقادیر مذکوره در این ماده و ماده قبل برای جلوگیری از ضرر کافی نباشد به اندازه‌ای که برای دفع ضرر کافی باشد به آن افزوده می شود».
طبق ماده ۱۳۷ منظور از ۲۰ گز ۲۰ متر و منظور از سی گز، ۳۰ متر است. پس به عبارتی دیگر بر اساس قانون، حریم چاه در صورتی که چاه برای آشامیدن باشد، ۲۰ متر و حریم چاه اگر برای آبیاری زمین کشاورزی باشد،۳۰ متر برای مالکین در نظر گرفته می شود. ماده ۱۳۸ قانون اساسی نیز برای زمین هایی ذکر شده است که چشمه یا قنات دارند. در چنین زمین هایی، حریم چشمه و قنات برای زمین های حاصلخیز ۵۰۰ متر و برای زمین هایی که سفت و سخت هستند ۲۵۰ متر برآورد شده است.
موارد قانونی مربوط به حریم املاک
همانطور که ذکر شد، حریم املاک یک موضوع کاملا قانونی و تثبیت شده است. اما برای اینکه هر ملکی دارای حریم باشد یک سری موارد و فاکتورها باید رعایت شود. به طور مثال: اولین فاکتوری که می تواند حریم املاک را اثبات نماید؛ مربوط به وجود ملک است. یعنی حریم ملک زمانی معنا پیدا می‌کند که ملکی ساخته شده باشد در صورتی که ملکی تخریب شود دیگر حریم ملک معنایی نخواهد داشت. فاکتور دیگر در رابطه با حریم ملک، عدم تداخل حریم املاک با یکدیگر می باشد. یعنی دو ملکِ به هم چسبیده نمی توانند نسبت به حریم یکدیگر حق مالکیت و تجاوز داشته باشند.
به طور کلی مبحث حریم املاک بدین منظور در قانون اساسی قرار داده شده است تا مالکین بتوانند از حریم ملک خود ضرری را دفن نمایند. در صورتی که املاک و زمین های مجاور یک ملک، باعث ایجاد ضرری برای املاک دیگر شوند؛ مالکین حق دارند شکایت خود را به دادگاه اعلام نمایند. ضمن اینکه قانون کاملاً پشتیبان مالکین است. به طور مثال: وقتی در مجاور یک ملک گودبرداری انجام شود و این گودبرداری برای ملک ضرر و زیانی به همراه داشته باشد. قانون سریعاً گودبرداری را متوقف کرده و مالک می‌تواند بر اساس حریم ملک خود، از دادگاه احقاق حق نمایند.
مورد دیگری که به مالک این اجازه را می دهد تا به واسطه حریم املاک خود از حق خود دفاع نماید؛ احداث ساختمان هایی است که از ورود نور به املاک مجاور جلوگیری می کنند. شاید بارها دیده باشید در برخی از کوچه ها، آپارتمان های بلندی ساخته شده است و این ساختمان ها مانع رسیدن نور به خانه هایی شده که ارتفاع کمتری دارند. این موضوع کاملاً در رابطه با حریم ملک صادق است و قانون باید با موارد این‌چنینی مقابله نماید.
آیا در قانون اساسی برای تاسیسات نیز حریم قائل شده اند؟
در جواب این سوال باید بگوییم بله، قانون حریم املاک شامل چنین بخشی نیز می باشد. برای برخی از تاسیسات در قانون اساسی حریمِ مشخصی تعیین شده است. به طور مثال: برای لوله های انتقال نفت و گاز در قانون اساسی، ۲۵۰ متر حریم در نظر گرفته شده است. ضمن اینکه لوله های انتقال گاز و نفت، باید خارج از حریم شهرها نصب شوند. به این ترتیب اگر فردی در حریم لوله ها اقدام به ساخت و ساز نماید؛ بلافاصله بنای ساخته شده تخریب می‌شود و هیچگونه خسارتی نیز به مالک پرداخت نخواهد شد.
مجازات افرادی که به حریم املاک تجاوز می کنند، چیست؟
در ابتدا باید این نکته را متذکر شویم که شکایت در خصوص حریم املاک زمانی معنا پیدا می کند که فرد یا افرادی موجب متضرر شدن مالک شده باشند. یا بدون اجازه مالک، از حریم ملکی استفاده کرده باشند. در این صورت مالکین می توانند برای دفاع از حریم املاک خود، به دادگاه شکایت کنند. همچنین در صورتی که مالک به فرد یا افرادی اجازه ورود به حریم ملک خود را داده باشد و این افراد بدون اجازه وارد حریم ملک نشده باشند؛ شکایت مالک بی اساس خواهد بود.
اکنون تصور کنید فردی بدون اجازه وارد حریم ملکی شده است و قصد تصاحب آن را دارد. به این گونه عملکرد در قانون، غصب می گویند. وقتی چنین اتفاقی رخ دهد؛ فرد غصب کننده مجرم شناخته شده و باید تمامی آنچه را که غصب کرده است را به طور کامل به مالک بازگرداند. ضمن اینکه اگر خسارتی نیز ایجاد کرده است؛ باید حتما پرداخت شود. در واقع دادگاه حکم خلع ید را برای فرد غاصب صادر می نماید. حال تصور کنید فردی که حریم املاک را زیر پا گذاشته و ملکی را غصب نموده است؛ مدعی مالکیت شود. در این صورت دادگاه فقط یک هفته به غاصب فرصت می دهد تا مدارک و اسناد معتبر را جهت مالکیت خود به دادگاه ارائه نماید.
اگر در حوزه حریم املاک، موضوع پرونده تصرف به یک زمین غیر محصور باشد، باز هم مالک اجازه دارد به دادگاه شکایت خود را اعلام کند. البته مجازات افراد متصرف نسبت به افراد غاصب کمتر است. اما هر دو مجرم بوده و بر خلاف قانون عمل کرده اند.
کلمات کلیدی
تصرف ملک
حریم قنات چیست
حریم ملک شخصی
حق حریم چیست
حریم زمین کشاورزی
ماده ۱۳۶ قانون مدنی
حریم در قانون مدنی
حقوق قنات
حریم قنات خشک
