نحوه جبران خسارت معنوی + مجازات خسارت معنوی در قانون

«خسارت معنوی چیست و نحوه جبران آن»

خسارت معنوی بر خلاف خسارت مادی در گذشته مورد قبول محاکم و مراجع قضایی نبوده است و اغلب بر این باور بودند که خسارت معنوی غیر قابل جبران است و پرداخت غرامت در ازای خسارت معنوی به معنای زیرپا گذاشتن شخصیت انسان می باشد اما با گذشت زمان این تصور منسوخ شد و قانونگذاران کشور های مختلف به مرور زمان این نوع خسارت را مورد پذیرش قراردادند.

خسارت از نظر نوع به دو دسته خسارت معنوی و خسارت مادی تقسیم می شود و منظور از ورود خسارت مادی، ورود ضرری است که بر اثر عملی اموالی از بین رفته یا ارزش آن کاهش یابد مانند شکستن شیشه اما خسارات معنوی بر خلاف خسارت مادی که بصورت فیزیکی و عینی است هیچ گونه آثاری در ظاهر امر وجود نخواهد داشت و خسارات وارده یا بر مالکیت معنوی اشخاص وارد گردیده است مانند صدمه رساندن به شهرت یا برند شرکتی  و یا از بین بردن منفعت یا حق مشروع اشخاص .

به عبارتی دیگر خسارت معنوی را می توان اینگونه بیان نمود که ورود هرگونه صدمه و زیان از باب هتک حرمت و حیثیت که بصورت غیر قانونی بوده و یا لطمه وارد کردن به اعتبار اشخاص و یا ورود ضرر های روحی که نتیجه آن ورود ضرر های عاطفی است، خسارت معنوی گفته می شود.

خسارت معنوی اولین بار در سال 1312 در ماده 212 مکرر قانون مجازات عمومی مورد توجه قانونگذار قرار گرفت و سپس طی چندین سال مورد اصلاح و نگارش قرار گرفت تا در نهایت در سال 1339 قانون گذار در قانون مسئولیت مدنی چندین ماده در خصوص خسارات معنوی و جبران آن به تدوین رساند.

مطالبه ضرر و زیان خسارت معنوی در ماده 1 قانون مسئولیت مدنی مورد تایید قانون گذار قرار گرفته و بیان داشته :« هرکس که به حیثیت یا شهرت تجاری و یا حقی که توسط قانون برای شخصی ایجاد گردیده ضرر معنوی برساند مسئول جبران خسارت خواهد بود.» در ادامه قانون گذار در ماده 2 قانون مذکور پذیرفته است که خسارات معنوی می توانند بصورت تنهایی بر اشخاص لطمه ای وارد نمایند و یا همراه با خسارات مادی این ضرر وارد شود.

همچنین قانون گذار در اصل 171 قانون اساسی حتی بابت ضرر های معنوی که از سوی محاکم قضایی به اشخاص وارد می گردد نیز تدابیری دیده و اینگونه بیان داشته :« اگر ضرر مادی یا معنوی توسط قاضی بر اشخاص وارد گردد و چنانچه مقصر این ضرر شخص قاضی باشد وی ضامن جبران خسارت بوده و در غیر اینصورت دولت موظف به جبران خسارت شخص زیان دیده خواهد بود.»

جبران خسارات معنوی یا بصورت توافقی میان اشخاص صورت خواهد گرفت و یا به حکم دادگاه. در روش توافقی طرفین می توانند هر توافقی که مایل باشند انجام دهند ولیکن جبران خسارت معنوی توسط دادگاه عموما به 4 دسته تقسیم می شود: 1- بازگشت به وضعیت سابق 2- پرداخت خسارت معادل با ضرر3- جبران خسارت به نحو نمادین 4- جبران خسارت به همراه مجازات  

بازگشت به وضعیت سابق

یکی از بهترین نوع جبران خسارت بازگرداندن اوضاع و شرایط به حالت قبل از ورود ضرر است به نحوی که دیگر ضرر محو گردد. اما این نوع جبران خسارت اغلب در جبران خسارات مادی مورد توجه قرار می گیرد و در ورود خسارات معنوی اعاده وضعیت به حالت سابق (قبل از ورود ضرر) تا حدودی امکان پذیر نمی باشد ولیکن چنانچه شرایط امکان این امر وجود داشته باشد بهترین نوع جبران خسارت معنوی خواهد بود.

از آنجایی که جبران خسارت از نوع اعاده وضعیت به حالت سابق در اغلب موارد امکان پذیر نمی باشد نوع دیگر جبران خسارت معنوی پرداخت غرامت معادل با ضرر وارده می باشد اما از آنجایی که به درستی نمی توان میزان خسارت معنوی وارد شده را تعیین نمود می توان بیان داشت پرداخت غرامت تنها می تواند از آثار خسارت روحی وارده به شخص بکاهد مانند پرداخت غرامت در کنار پرداخت دیه بخش آسیب دیده صورت که شخص زیان دیده می تواند آرامش خاطری داشته باشد که با غرامت دریافتی صورت خود را ترمیم نماید اما به هیچ عنوان خسارات معنوی به معنای واقعی با این روش جبران نخواهند شد.

همچنین ماده 3 قانون مسئولیت مدنی دادگاه را صالح به تعیین نوع مجازات، شیوه انجام آن و میزان خسارت دانسته.

جبران خسارت به نحو نمادین

هرگاه زیان دیده مایل به دریافت غرامت نباشد و در واقع به نوعی بخواهد ثابت نماید که خسارت معنوی وارد شده غیر قابل جبران است و همچنین پرداخت غرامت نیز نمی تواند جبران خسارتی را بر وی وارد شده است جبران نماید باید از دادگاه درخواست اعاده حیثیت از نوع اسمی یا نمادین مطالبه نماید.

نکته ای که در این میان باید بدان توجه داشت این است که قبل از درخواست خسارت اسمی این است که این نوع خسارت مختص مسئولیت قراردادی نیست  بلکه در زمانی که قراردادی به لحاظ حقوقی نقض گردیده و به خوانده نیز خساراتی وارد نگردیده باشد دادگاه می تواند حکم به جبران خسارت اسمی بدهد.

جبران خسارت معنوی همراه با مجازات زمانی مورد توجه قاضی قرار خواهد گرفت که شخص مرتکب، عملی را عمدی و با سوء نیت انجام داده باشد. در این حالت دادگاه می تواند علاوه بر جبران خسارت معنوی می تواند مرتکب را محکوم به مجازات کیفری نیز نماید.