تقسیم ترکه چیست؟ + احکام فقهی و حقوقی ترکه

تقسیم ترکه: به چه معناست؟ در ماده 300 قانون امور حسبی آمده است: «در صورت تعدد وراث، هر یک می تواند تقاضای تقسیم سهم خود از سهم سایر وراث را بنماید». و همان طور که در ماده 301 همین قانون آمده است: « ولی و وصی و قیم هر ورثه محجور و امین غایب و جنین اشخاصی که قسمتی از سهم الارت به آنها منتقل شده است و ضمناً اگر وصیت از طریق ارث مشاع باشد، موصی له و وصی می توانند نسبت به آن تقاضای تقسیم کنند».
همچنین در ماده 589 قانون مدنی بیان شده ... ” هر شریک المال هر گاه بخواهد می تواند تقاضای تقسیم اموال مشترک کند....”.

به عنوان اولین گام به ارایه تعریف ترکه پرداخته ایم؛

 

ترکه، اموال و دارایی مربوط به متوفی است که در زمان فوت از او باقی مانده است و بدلیل فوت او از مالکیتش خارج شده است.

 

تَرَكه: اموال و حقوق بر جاى مانده از میت و در اصطلاح به اموال و حقوق قابل انتقال به دیگرى مانند حقّ خیار، حقّ شفعه (و حقّ قصاص كه شخص پس از مرگ خویش بر جاى مى‌گذارد «تركه» گفته مى‌شود.

 

 

از نظر حقوقی، جدی ترین مشکل پس از فوت متوفی، نحوه تقسیم ترکه و ارث اوست. اما پس از فوت لزوماً منجر به تقسیم ارث نمی شود. لازم است قبل از تقسیم ارث اقدامات متعددی در مورد ترکه انجام شود. از جمله این نکات، قبول یا رد ترکه توسط وراث است. با انجام کلیه اقدامات حقوقی و پرداخت دیون، اموال باقی مانده باشد، بین وراث تقسیم می شود.
اموال، دارایی ها و حقوقی که پس از فوت شخص متوفی باقی می ماند، ترکه یا ماترک نامیده می شود. بدهی های متوفی جزو دارایی های او محسوب می شود و به عنوان ترکه تلقی میشود. حق رهن شخص متوفی، خیار فسخ معامله، حق تنفیذ معامله فضولی  همگی از حقوق متوقی بوده و جزءترکه او محسوب می شود.

 

هر وراث می تواند در صورت تعدد وراث به دادگاه مراجعه و سهم خود را مطالبه کند. ضمنا ولی یا قیم وراث محجور نیز می تواند از طرف او تقاضای تقسیم ترکه کند.
مواردی وجود دارد که در آن اموال دارایی قابل تقسیم نیست. در چنین شرایطی باید درخواست فروش مال مشاع داده شود. در صورت توافق همگی افراد می توان این کار را به راحتی انجام داد، اما اگر ورثه نتوانند توافق کنند، بنا به حکم قانون باید این کار انجام شود.
اگر قرار است ترکه تقسیم شود باید انحصار وراثت صورت بگیرد. برای حفظ اموال و جلوگیری از تخریب آن، مهر و موم شدن اموال ضروری است. ماترک توسط دادگاه به طور کامل تحریر و ثبت می شود و به محض پرداخت دیون و تعیین تکلیف قانونی ترکه می‌توانند نسبت به ماترک اقدام کنند. قبول یا رد ترکه با وراث است. به عبارت دیگر، ممکن است با پرداخت کامل بدهی ها، ترکه را بپذیرند یا ترکه را رد کنند و بدهی های متوفی را برعهده نگیرند.
امکان تقسیم مال مشاع به افراز، تعدیل و رد وجود دارد. در حالت اول به هر یک از شرکا سهم خود از مال مشاع داده می شود. حالت دوم شامل قیمت گذاری مال مشاع برای تقسیم است و ممکن است معادل سهام افراد به آنها داده نشود. در صورتی که تقسیم به افراز امکان پذیر نباشد، به جای آن تقسیم به تعدیل انجام می شود و وقتی تقسیم با تعدیل امکان پذیر نباشد، با رد تقسیم می شود. فروش مال مشاع تنها گزینه است اگر هیچ کدام امکان پذیر نباشد.

 

حقوق متعلّق به تركه:به تركه میت حقوقى تعلّق مى‌گیرد كه بعضى بر بعضى دیگر مقدّم است. این حقوق عبارتند از:

 

۱. حقّ دیگرى كه به یكى از اعیان جزء تركه تعلّق دارد و پیش از تقسیمِ ارث باید از آن تخلّص یافت، مانند موردى كه عین در رهن(-->رهن)باشد، یا برده باقى مانده، جنایتكار باشد. در مثال نخست، مرتهن حقّى دارد كه به عین مورد رهن تعلّق گرفته است، و در مثال دوم، براى ولىّ مجنی علیه حقّى است كه به برده تعلّق دارد. در تقدیم حقّ یادشده بر هزینه تجهیز میت در صورت كافى نبودن تركه براى هر دو، اختلاف است. 

 

۲. هزینه تکفین و تجهیز میت كه مقدار واجب آن از اصل تركه برداشته مى‌شود نه از ثلث آن. این حق بر دیون و وصایا مقدّم است. 

 

۳. دین: رتبه دین هرچند بعد از تجهیز است، لیكن پیش از وصیت و حبوه و ارث است

اگر طلبکار عین مال خود را در تركه بیابد بنابر قول مشهور مى‌تواند آن را بگیرد؛به شرط آنكه تركه میت براى اداى حقوق همه طلبکاران، كافى باشد. 

در اینكه مقدار تركه قرار گرفته در برابر دین به ورثه منتقل مى‌شود، لیكن حقّ تصرّف ندارند، یا آنكه در حکم مال میت است و به ورثه منتقل نمى‌شود، اختلاف است.

زکات و خمس ِ متعلّق به تركه پیش از دینهاى دیگر اخراج مى‌گردد. 

 

۴. وصایا و منجزات مریض:وصایاى نافذ از ثلث تركه اخراج مى‌شود و در صورت افزون بودن آن بر ثلث، اخراج از تركه، منوط به اجازه ورثه است 

در اینكه منجّزات مریض(-->منجّزات مریض)ـ یعنى آنچه كه شخص در بیمارىِ منجرّ به مرگ، رایگان از ملک خود خارج كرده است، مانند وقف كردن و بخشیدن مال یا آزاد کردن برده ـ از اصل تركه اخراج مى ‌شود یا از ثلث آن، اختلافى است. 

 

۵. حَبْوَه:در تقدیم حبوه (آن مقدار از ارث كه به پسر بزرگ‌تر اختصاص دارد) بر دین و وصیت یا بالعكس، اختلاف است 

 

بعد از مشخص شدن معنا و مفهوم ترکه نوبت به معرفی عملیاتی دیگر در مورد ترکه که همان تحریر و نوشتن ترکه است رسیده ؛

از نظر اصطلاحِ حقوقی، تحریر ترکه مجموعه اقداماتی است که در طی آن دارایی و دیون متوفی مشخص می‌گردد و از اموال شخص فوت شده محافظت به عمل می‌آید. به دیگر سخن، صورت برداری دقیق از ترکه با توصیف اموال و ارزیابی آن و مشخص کردن مطالبات و بدهی‌ها که به موجب احکام نهایی و اسناد رسمی یا دفاتر بازرگانی و برگه‌ای مربوط به متوفی یا اقرار بدهکاران ورثه، قطعی است.

 

انجام عملیات تحریر ترکه باعث می‌گردد که وارثان بینش لازم را در تصمیم‌گیری پیدا کنند. بستانکاران هم با تحریر ترکه از چگونگی و اندازه وثیقه طلب خود مطلع می‌شوند و موصی له نیز تناسب میزان آن را با ارزش کل ترکه در زمان مرگ موصی می‌فهمد و سهم خود را از کل دارایی متوفی تا زمان تصفیه  آن تمییز می‌دهد.

 

تقسیم ماترک معمولاً با توجه به پیچیدگی های قانونی، تعداد نفرات وراث، شکایات یا اختلافات بین وراث، دیون فرد متوفی و میزان اموال باقی مانده از متوفی، چند ماه طول می کشد. تعیین زمان دقیق این عملیات بر اساس موارد فوق مشخص نیست اما معمولاً از زمان صدور گواهی انحصار وراثت، بعد از انجام مراحل قانونی تا زمان تقسیم اموال باقی مانده و مطالبه سهم الارث توسط دادگاه بین 5 تا 7 ماه زمان می برد. مراجعه به وکیل یا دریافت مشاوره حقوقی تلفنی می تواند اطلاعات زیادی را در اختیار شما قرار دهد.

 

درخواست تقسیم ترکه در محاکم معمولا جایی بوجود می آید که یکی از ورثه یا احدی از ورثه بخواهد ترکه و سهم الارث خود را از بقیه جدا کند یا در مواقعی که بعد از فوت متوفی یکی از ورثه به ناحق نسبت به تمام اموال متوفی وضع ید نموده و ورثه دیگر را از داشتن ترکه منع کرده است که در اینجا راهکاری که معمولا گروه وکلا و مشاوران و کارشناسان حقوقی وکیل وند اولین استارتاپ حقوقی ایران به او ارائه میکنند طرح دعوای تقسیم ترکه است .

 

در مورد طرح دعوای تقسیم ترکه چه مدارکی لازم است ؟

یکی از مهمترین دلایل و مدارکی که باید در ستون دلایل, خواهان دعوای تقسیم ترکه وارد کند گواهی حصر وراثت صادره از شورای حل اختلاف می‌باشد و داشتن شناسنامه و کارت ملی  و دیگر مدارکی که برای احراز سمت لازم است هم مورد احتیاج است .

 

چه کسانی می‌توانند دعوای تقسیم ترکه را مطرح نمایند ؟

ماده ۵۸۹ قانون مدنی

مطابق ماده ۵۸۹ قانون مدنی : هر شریک‌المال میتواند هر وقت بخواهد تقاضای تقسیم مال مشترک را بنماید مگر در مواردی که تقسیم به موجب این قانون ممنوع یا‌ شرکاء بوجه ملزمی ملتزم بر عدم تقسیم شده باشند.

برا این اساس هر یک از ورثه می‌توانند تقاضای تقسیم ترکه بدهند .

سوالی که مطرح است این است آیا وصی هم می‌تواند تقاضای تقسیم ترکه بدهد؟

اگر متوفی برای بعد از زمان فوت خود، وصی تعیین نموده باشد، وصی منتخب حق درخواست تقسیم دارد.

 

دعوای تقسیم ترکه در صلاحیت چه مرجعی است دادگاه یا شورای حل اختلاف؛

دعوای تقسیم ترکه در صلاحیت دادگاه عمومی حقوقی است و از صلاحیت شورای حل اختلاف خارج است.

 

دادگاه در ابتدا فقط هزینه دادرسی و هزینه دادخواست و... را از ورثه دریافت می کنند و ضمناً شرایط کار به این صورت نیست که به دادگاه اجازه دهد از اموال یا اموال به ارث رسیده متوفی چیزی برداشت کند. در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی هزینه دادرسی و تقسیم اموال باقی مانده تعیین می شود. اگر قسمتی از اموال متوفی قابل تقسیم نباشد و مال مشاع باشد دادگاه می تواند حکم به فروش آن بدهد و ترکه به مزایده گذاشته می شود و سهم وراث به طور جداگانه در صندوق دادگستری واریز می شود.

 

• مشخصات متقاضی به همراه درخواست (برای اموال غیرمنقول باید پلاک ثبتی ذکر شود)
• گواهی انحصار وراثت
• در صورت عدم تحریر، صورت اموال