عسر و حرج چیست و چه مصادیقی دارد؟ + نحوه اثبات عسر و حرج در طلاق
در اسلام قاعده‌ای کلی داریم به نام «قاعده نفی عسر و حرج» که با هدف خارج ساختن افراد از انجام تکالیف سخت وضع شده است. یعنی هر جا که برای مکلف انجام تکلیفی با دشواری همراه باشد، آن تکلیف دیگر بر وی واجب نیست و نباید آن را انجام دهد. یکی از مشهورترین مصادیق این قاعده در ماه رمضان و در زمانی است که فردی به دلیل شرایط جسمانی نامساعدی که دارد، نباید روزه بگیرد، زیرا در صورت روزه گرفتن به خود آسیب وارد می‌کند. در واقع مطابق با قاعده عسر و حرج است که او از روزه‌داری معاف میشود.
هرچند که عسر و حرج در قواعد شرعی کاربرد فراوان دارد، اما از جمله مهم‌ترین استفاده‌های آن، در مسائل حقوقی است. این قاعده زیربنای مقررات متعددی شده و تدوین‌کنندگان قانون مدنی به طور جدی به آن توجه داشته‌اند. مخصوصا در موضوعاتی مثل عسر و حرج در طلاق از جانب زن به دلیل عسر و حرج، این قاعده بسیار به کار می‌آید. در ادامه مطلب، صفر تا صد قاعده عسر و حرج در طلاق را توضیح داده و کاربرد اصلی آن را شرح داده‌ایم. با ما همراه باشید.
برداشت حقوقی از عسر و حرج چیست؟
قاعده عسر و حرج بیشترین کاربرد را در وضع قوانین مدنی و جزایی دارد. یکی از مهم‌ترین این برداشت‌ها، بحث طلاق به دلیل عسر و حرج است. تعریف عسر و حرج و توضیح بیشتر در این رابطه را دو پاگراف زیر آورده‌ایم:
به طور کلی، معنی عسر و حرج یعنی تنگی، سختی و دشواری و قرار گرفتن در شرایط فشار است. به عبارت دیگر، عسر و حرج ضرر و مشقت شدید یا فاحشی است که برای یک انسان عادی قابل تحمل نباشد. مهم‌ترین مصداق این مسئله در حقوق خانواده، بحث طلاق است. یعنی در روابط میان زوجین هر عملی که شخص را به تنگنا و سختی انداخته و شرایط را برای وی سخت و دشوار سازد، عسر و حرج نامیده میشود.
انواع طلاق در اسلام پر شمارند، اما در حالت کلی طلاق صرفا حقی برای مردان بوده اما چون زن نیز در شرایطی ممکن است که نتواند زندگی زناشویی را تحمل کند، قانونگذار مواردی را تحت عنوان طلاق از طرف زن پیش‌بینی نموده است. بنابراین در صورت وجود پاره‌ای از شرایط که به آن‌ها مصادیق عسر و حرج می‌گوییم، زنان می‌توانند از دادگاه تقاضای طلاق کرده و با داشتن حکم دادگاه، به زندگی مشترک خاتمه بدهند.
عسر و حرج در قانون مدنی
وقتی که صحبت از قانون جدید عسر و حرج میشود، اول از همه باید به سراغ قانون مدنی رویم. در قانون مدنی، در ماده 1130 و در تبصره آن، نام این قاعده برده شده و از آن به عنوان یکی از دلایل طلاق از سوی زن یاد شده است. اجازه دهید برای پاسخ به این سوال که طلاق عسر و حرج چیست، نگاهی بیندازیم به ماده 1130 قانون مدنی:
«در صورتی که دوام زوجیت، موجب عسر و حرج زوجه باشد، وی می تواند به حاکم شرع، مراجعه و تقاضای طلاق کند، چنانچه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود، دادگاه می تواند زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورتی که اجبار میسر نباشد، زوجه به اذن حاکم شرع، طلاق داده میشود».
همچنین در تبصره ماده 1130 آمده است:
«عسر و حرج موضوع این ماده، عبارت است از به وجود آمدن وضعیتی که ادامه زندگی را برای زوجه با مشقت، همراه ساخته و تحمل آن، مشکل باشد...».
این ماده و تبصره آن به خوبی روشن می‌کنند که به‌وجود آمدن هرگونه شرایطی که ادامه زندگی زناشویی را با دشواری همراه کند (نه اینکه لزوما آن را غیرممکن نماید)، به نوعی عسر و حرج به حساب آمده و میتواند از دلایل موجه برای مجبور ساختن آقا به طلاق باشد. در این‌گونه موارد خانم میتواند هزینه وکیل طلاق از طرف زن را تقبل کند و در دادگستری برای گرفتن طلاق خود طرح دعوی کند..
از بهترین‌ها کمک بگیرید: مشاوره حقوقی تلفنی رایگان
عسر و حرج چه مصادیقی دارد؟
تبصره ماده 1130 تعریفی از عسر و حرج به‌دست داده و برخی از مصادیق آن را نیز به عنوان نمونه مشخص کرده است. پنج یا چهار مورد از مصادیق عسر و حرج از بقیه رایج‌تر هستند، اما همان‌طور که در متن تبصره آمده است، ذکر این موارد مانع از آن نمی‌شود که دادگاه در شرایطی دیگری که مقتضی بداند، حکم طلاق را صادر کند. با توجه به این مسئله، از جمله موارد عسر و حرج در قانون مدنی، می‌توان به مصادیق زیر اشاره کرد:
-
ترک زندگی توسط آقا
اگر مرد بدون علت موجهی زندگی مشترک را برای ۶ ماه متوالی یا ۹ ماه متناوب ترک کند، زن میتواند به استناد به این مسئله از دادگاه تقاضای صدور حکم طلاق کند.
-
اعتیاد زوج به مواد مخدر یا مشروبات الکلی
در رابطه با این مورد، اعتیاد آقا باید به گونه‌ای باشد که به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد آورد. اثبات این امر با صرف هزینه وکیل طلاق بسیار راحت‌تر صورت می‌گیرد.
-
محکومیت قطعی زوج به پنج سال حبس یا بیشتر
در صورتی که زوج بر اثر ارتکاب جرمی به حبس بیشتر از پنج سال محکوم شود، زن میتواند با استناد به آن از دادگاه تقاضای صدور حکم طلاق کند.
-
ضرب و شتم یا هرگونه سوء رفتار زوج که عرفا قابل تحمل نباشد
ضرب و شتم یا هرگونه سوء رفتار مستمر زوج که عرفا با توجه به وضعیت زوجه قابل تحمل نباشد، از مصادیق عسر و حرج است. مثلا اگر آقا دائما فحاشی کند یا زن را کتک بزند، زوجه میتواند دادخواست طلاق با استناد به عسر و حرج زن را مطرح کند.
-
ابتلای شوهر به بیماری صعب‌العلاج
اگر شوهر به بیماری‌های سختی مثل ایدز مبتلا شود، زن در عسر و حرج قرار خواهد گرفت و میتواند به این مسئله استناد کند.
نحوه اثبات عسر و حرج زن
در پاسخ به این سوال که حق طلاق چیست، گفتیم که این حق اساسا با مرد است، مگر اینکه خانم به عسر و حرج استناد کند. در این‌گونه موارد، خانم ابتدا باید این مسئله را در دادگاه ثابت نماید. برای این منظور، روش‌هایی وجود دارد تحت عنوان راه های اثبات عسر و حرج که عبارتند از:
زن برای اثبات عسر و حرج باید به ادله اثبات دعوی که در سایر دعاوی مطرح میشود، استناد کند. از جمله مهم‌ترین دلایل ثابت‌کننده عسر و حرج زن، می‌توان به شهادت شهود، اسناد و مدارک قابل اعتنا، نظریه کارشناسی و یا اقرار خود شوهر اشاره کرد. ضمن اینکه نمی‌توان کتمان کرد که نحوه بیان شرایط و وضعیتی که زوجه در آن قرار گرفته و صحبت‌هایی که وی در دادگاه می‌کند، در اثبات حق و حقوق وی بسیار موثر خواهد بود.
به عنوان نمونه ، در صورتی که مرد ، دچار بیماری یا اعتیاد باشد ، در صورتی می توان عسر و حرج زن را اثبات کرد که نظریه پزشک ، مبنی بر بیماری یا اعتیاد مرد ، به دادگاه ارائه شود . همچنین ، در صورتی که مرد ، منزل مشترک را ترک نموده و یا اقدام به کتک زدن زوجه نموده باشد ، اثبات عسر و حرج با شهادت شهود کاربرد دارد.
برای ارتباط اینترنتی با بهترین وکلا، مشاوره حقوقی آنلاین را کلیک کنید.
نمونه دادخواست عسر و حرج
برای اینکه زن بخواهد اقدام به طلاق به استناد عسر و حرج نماید، ابتدا باید نمونه دادخواست عسر و حرج را تنظیم نموده و این دادخواست را از طریق مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کند. در زیر، یک نمونه عسر و حرج به دادخواست زوجه را آورده‌ایم:
تفاوت طلاق با اثبات عسر و حرج و طلاق با اثبات شروط ۱۲گانه عقدنامه
خیلی افراد بحث طلاق با عسر و حرج را با موضوع شروط 12 گانه عقدنامه اشتباه می‌گیرند، در حالی که در عین حالی که بعد از مصادیق این دو مشابهند، اما تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. به همین خاطر بد نیست که در این‌جا به تفاوت‌های این دو و شرایط طلاق در هر یک آن‌ها نگاهی بیندازیم.
منظور از عسر و حرج که مشخص است. هر موقع زن در سختی بیفتد (مطابق با مصادیقی که بالاتر ذکر کردیم)، میتواند درخواست طلاق بدهد. اما در شروط 12 گانه عقدنامه، به شرطی که آقا این شرط را در عقدنامه امضاء کرده باشد، زن میتواند در صورت وقوع هر یک از آن‌ها، درخواست طلاق دهد. این شروط 12 گانه عبارتند از:
-
استنکاف شوهر از دادن نفقه زن به مدت شش ماه به هر عنوان و عدم امکان الزام او به تایید نفقه و همچنین در موردی که شوهر سایر حقوق واجبه زن را به مدت شش ماه وفا نکند و اجبارا ایفا هم ممکن نباشد.
-
سوء رفتار و یا سوء معاشرت زوج به حدی که ادامه زندگی را برای زوجه غیر قابل تحمل کند.
-
ابتلاء زوج به امراض صعب‌العلاج به نحوی که دوام زناشویی برای زوجه خطرناک باشد.
-
جنون زوج در صورتی که نتوان نکاح را فسخ کرد.
-
عدم رعایت دستور دادگاه در مورد منع اشتغال زوج به شغلی که طبق نظر دادگاه صالح با مصالح خانوادگی و حیثیت زوجه منافات داشته باشد.
-
محکومیت شوهر به حکم قطعی به مجازات پنج سال حبس یا بیشتر (یا به جزای نقدی که بر اثر عجز از پرداخت منجر به پنج سال بازداشت شود یا به حبس و جزای نقدی که مجموعا منتهی به پنج سال یا بیشتر بازداشت شود).
-
ابتلاء زوج به هر گونه اعتیاد مضری که به تشخیص دادگاه به اساس زندگی خانوادگی خلل آورد و ادامه زندگی برای زوجه دشوار کند.
-
ترک زندگی توسط زوج بدون عذر موجه که توسط دادگاه تشخیص داده میشود.
-
محکومیت قطعی زوج در اثر ارتکاب جرم و انجام هرگونه مجازات اعم از حد و تعزیر در اثر ارتکاب جرمی که مغایر با حیثیت خانوادگی و شئون زوجه باشد. تشخیص این مورد هم با دادگاه است.
-
زوج عقیم باشد و صاحب فرزند نشود.
-
زوج مفقودالاثر شود و ظرف شش ماه پس از مراجعه زوجه به دادگاه پیدا نشود.
-
زوج همسر دیگری بدون رضایت زوجه اول خود اختیار کند یا به تشخیص دادگاه نسبت به همسران خود به عدالت رفتار نکند.
در مورد تفاوت‌های مصادیق عسر و حرج در قانون با شروط 12 گانه می‌توان بیان داشت که:
الف) دادگاه در درخواست طلاق زوجه با اثبات عسر و حرج، حکم طلاق صادر می‌کند؛ یعنی مرد را اجبار به طلاق می‌کند. در حالی که در مواردی که طلاق با تحقق شروط 12 گانه ضمن عقد است، دادگاه گواهی عدم امکان سازش صادر می‌نماید.
ب) مدت اعتبار رای دادگاه پس از قطعیت ۶ ماه است؛ یعنی اگر ظرف ۶ ماه طلاق ثبت نشود رای مذکور قابلیت اجرا ندارد. این در حالی است که مدت اعتبار گواهی عدم امکان سازش ۳ ماه از زمان قطعیت آن است.
ج) در طلاق از طریق شروط ضمن عقد، پس از اثبات یکی از موارد، زن وکیل مرد در طلاق و قبول بذل میشود و به وکالت از شوهر میتواند قبول مابذل کند. ولی در طلاق از طریق عسر و حرج، قبول مابذل با دادگاه است.
د) ملاک تصمیم دادگاه در بررسی عسر و حرج، وضع فعلی زوجه است. یعنی دادگاه بررسی می‌کند که آیا زوجه الان هم در عسر و حرج است یا خیر؟ این در حالی است که در شروط ضمن عقد، دادگاه این مسئله را مورد توجه قرار نمی‌دهد.
آیا در طلاق با اثبات عسر و حرج، به زن مهریه تعلق می‌گیرد؟
بسیاری افراد تصور می‌کنند که جاری شدن صیغه طلاق نیاز به بذل مهریه و عسر و حرج دارد؛ یعنی زن باید مهریه خود را ببخشد تا طلاق خود را بگیرد. این تصور اما به هیچ عنوان درست نیست، زیرا مهریه از جمله حقوق مالی زن است و اگر او ثابت کند که علت طلاقش، دشواری و مشقتی است که از سمت شوهر به وی تحمیل میشود، هم میتواند مهریه را بگیرد و هم به حکم دادگاه مرد مجبور به طلاق میشود.
سخن پایانی
می‌دانیم که زمانی که درخواست طلاق از سمت زن باشد، کار دشواری در پیش است. قاضی در این شرایط باید قانع شود که عسر و حرج زن واقعا وجود دارد و زندگی زناشویی را نمی‌توان به شکل سالم ادامه داد. به همین خاطر است که توصیه می‌کنیم در این راه، حتما و حتما از راهنمایی حضوری و یا مشاوره تلفنی وکیل خانواده بهره‌مند شوید. وکلایی که در این زمینه تجربه داشته و بدانند که از طریق چه راه‌هایی، سریع‌تر می‌توان به نتیجه رسید.
ما در همین راستا در مجموعه وکیل وند جمعی از بهترین وکلای خانواده را گرد هم آورده‌ایم تا در این مسیر پر چالش، در کنار شما باشند. می‌توانید در صفحه وکلای خانواده ما، شماره وکیل مهریه و طلاق را ببینید و با مشاهده رزومه هر یک از افراد، وکیل مد نظرتان را انتخاب کرده و صفر تا صد کارتان را به بهترین‌ها بسپارید. ما تا انتها کنار شماییم.
