اظهارنامه چیست؟

اظهارنامه چیست

اظهارنامه قضایی ابزاری است که بر اساس ماده 156 قانون آئین دادرسی مدنی در اختیار افراد قرار می‌گیرد. این ابزار به افراد اجازه می‌دهد تا بدون نیاز به طرح دعوی در محاکم، اعلام اراده و درخواست خود را به طرف مقابل نمایند و در صورت امکان، مسائل فی مابین را حل و فصل کنند. ارسال اظهارنامه در برخی موارد اجباری است، اما در بیشتر موارد اختیاری است.

قانونگذار در آئین دادرسی مدنی از ابزاری به نام "اظهارنامه" استفاده می‌کند. این ابزار به افراد این امکان را می‌دهد که اراده و درخواست خود را به طرف مقابل خود اعلام کنند بدون اینکه بخواهند به دادگاه مراجعه کنند و دعوایی را ایجاد کنند. استفاده از ابزار ارسال اظهارنامه و پاسخ به آن، اختیاری می باشد، اما با استفاده از این ابزار می توانید از مزایای فراوان آن بهره مند شوید که به همین دلیل، قانونگذار توجه ویژه ای به آن داشته است.

در شرایط مختلفی ممکن است که نتوانیم یا نخواهیم در مراجع قضایی برای حقوق و مطالبات خود اقدام به ارائه شکایت (اقامه دعوا) کنیم، یا اینکه مایل باشیم پیش از اقدام به رفع دعاوی در دادگاه، از طریق یک فراخوان و دعوت، به طرف مقابل خود اراده خود را برای حل توافقی، سازش و صلح آمیز درباره موضوع اعلام کنیم. همچنین، گاهی اوقات برای جمع آوری مدارک و اثبات آگاهی طرف مقابل، باید در دادگاه حاضر شویم. تمامی این مسائل از طریق ارسال اظهارنامه قضایی ممکن است انجام شود.

بنابراین ما در این مقاله بررسی خواهیم کرد که این اظهارنامه چیست و به کاربر اظهارنامه از منظر قانون آیین دادرسی مدنی خواهیم پرداخت. با توجه به اینکه اظهارنامه از ابزارهای قانونی مهم در حوزه حقوقی است، آشنایی با تعریف و کاربردهای آن از اهمیت بالایی برخوردار است. به همین دلیل، در ادامه مقاله؛ به بررسی مفاهیم اصلی مرتبط با اظهارنامه و کاربردهای اظهارنامه قضایی پرداخته خواهد شد.

اظهارنامه چیست

با توجه به ماده 156 قانون آیین دادرسی مدنی، هر فرد می‌تواند قبل از تقدیم دادخواست، با استفاده از اظهارنامه، حق و حقوق خود را از طریق مطالبه از دیگری به دست آورد. البته این امر مشروط به آن است که موعد مطالبه فرا رسیده باشد. به عبارت دیگر، در صورتی که حق مطالبه شده در اظهارنامه، موعد مطالبه آن فرا رسیده باشد، امکان دارد با ارسال اظهارنامه از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به حق و حقوق خود دست یافت و در آینده برای مشاهده اظهارنامه با کد رهگیری اقدام کرد. به عبارت دیگر، لازم نیست که برای مطالبه حق و حقوق خود حتما به دادگاه مراجعه کنیم و می‌توان با استفاده از اظهارنامه و بدون حضور در دادگاه، به حق خود دست یافت.

بیشتر بخوانید: ثبت اظهارنامه قضایی

در گذشته، ارسال اظهارنامه به صورت تکمیل فرم انجام می شد که افراد می توانستند این فرم را از مراجع قضایی دریافت کنند و پس از تکمیل آن، به محل مربوطه تحویل دهند. اما امروزه با توسعه فناوری، ارسال اظهارنامه به صورت الکترونیکی نیز ممکن شده است. به عبارت دیگر، با استفاده از درگاه خدمات الکترونیک قضایی یا دفاتر خدمات الکترونیکی می توان اقدام به ثبت اظهارنامه الکترونیکی قضایی نمود که به شکلی سریع و آسان امکان پذیر است. این روش باعث سرعت بخشیدن به روند مطالبه حقوق و همچنین کاهش هزینه های حمل و نقل و زمان می شود.

همانطور که در بالا تعریف شد، اظهارنامه قضایی ابزاری است که توسط قانونگذار برای ابلاغ اراده خود به طرف مقابل ارائه می شود. لازم به ذکر است که ارسال اظهارنامه قضایی بسته به شرایط می تواند اجباری یا اختیاری باشد. ارسال اظهارنامه رسمی می تواند تعدادی از مشکلات را حل کند و از هرگونه اقدام قانونی جلوگیری کند. به دلیل اینکه اظهارنامه یک ابزار قضایی است و به صورت الکترونیکی از طرف دادگاه به مخاطب ابلاغ می‌شود، لازم است که با بیانی محترمانه نوشته شده و شامل عبارات تهدیدآمیز نباشد. بنابراین، داشتن اطلاعات کافی در مورد نحوه نگارش صحیح اظهارنامه بسیار مهم است.

تنظیم آنلاین دادخواست حقوقی، تنظیم شکواییه، لایحه و اظهارنامه در وکیل وند: تنظیم دادخواست و شکواییه

اظهارنامه چه کاربردی دارد

برای پاسخ به این سوال که اظهارنامه برای چیست یا کاربرد آن در چه مواردی است، باید بگوییم که ، اظهارنامه ابزاری است که قبل از مراجعه به دادگاه می توان از آن برای مطالبه حق استفاده کرد. باید توضیح داد که اظهارنامه در برخی موارد به صورت اختیاری و در برخی موارد به صورت الزامی ارسال می‌شود. در نتیجه می توان به نمونه های زیر به عنوان کاربردهای اظهارنامه اشاره کرد:

- اگر کسی به ما بدهکار باشد، با استفاده از اظهارنامه می توانیم قبل از اینکه به دادگاه مراجعه کرده و دادخواست مطالبه وجه را ارسال کنیم، حق خود را مطالبه کنیم.

- در صورتی که زن همسرش را ترک کرده باشد و شوهر مایل باشد که قبل از تمکین او، به مراجع قضایی مراجعه کند، می‌تواند از طریق ارسال یک اظهارنامه عدم تمکین، این حق را مطالبه کند. 

- در صورتی که فردی به یک شخص دیگر تعهد انجام کاری را داده باشد و در انجام آن تعهد، اهمال ورزیده باشد، قبل از اقدام به دادخواست و الزام به ایفای تعهد، می‌توان با استفاده از اظهارنامه، از او ایفای تعهد را درخواست کرد.

• در صورتی که افراد به دنبال صلح و آرامش با یکدیگر هستند، می‌توانند با ارسال اظهارنامه به طرف مقابل، تلاش کنند تا به توافق و صلح برسند.

بیشتر بخوانید: نمونه اظهارنامه مطالبه وجه

- اگرچه ممکن است برای اثبات یک ادعا و مراجعه به دادگستری دلیل قطعی وجود نداشته باشد، با این حال ارسال اظهارنامه و دریافت پاسخ از طرف مقابل، همچنان می‌تواند به شما کمک کند. به عنوان مثال، در یک اختلاف تجاری، ارسال اظهارنامه و دریافت پاسخ از طرف مقابل، به شما اجازه می‌دهد تا دلایل و مستندات خود را مطرح کنید و در صورت لزوم، در مراجعه به دادگاه، از آنها به عنوان شواهد استفاده کنید.

- اگر قصد دارید به کسی چیزی را تحویل دهید یا به عبارتی وفای به عهد کنید، اما طرف مقابل از قبول آن امتناع می‌کند، می‌توان با استفاده از اظهارنامه این کار را انجام داد.

- در صورتی که طرفین در یک معامله متعهد به معرفی داور شده باشند، ممکن است در انتخاب داور توافق نکنند یا نتوانند داوری مناسب را پیدا کنند. در این صورت، ارسال اظهارنامه به عنوان یکی از موارد الزامی برای ادامه روند داوری مطرح می شود. 

- مستاجر در صورتی که به دلیل پایان مدت قرارداد اجاره مکان، مورد اجاره را تخلیه کرده و آن را به موجر بازگردانده باشد، اما موجر از تحویل گرفتن مال خودداری کند، مستاجر می‌تواند با ارسال اظهارنامه، از موجر تقاضا کند تا مال مورد اجاره را تحویل بگیرد. در این حالت، ارسال اظهارنامه از جمله موارد الزامی است.

- با توجه به قانون تملک آپارتمان ها مصوب ۱۳۵۹، در صورتی که مالک یا استفاده کننده آپارتمان، سهم خود از هزینه های مشترک آن را پرداخت نکند، می‌توان با ارسال اظهارنامه به او درخواست پرداخت این هزینه ها را داشت. در این صورت، مطالبات مربوط به هزینه های مشترک آپارتمان از طریق اظهارنامه قابل مطالبه خواهند بود.

- ماده 13 قانون بیمه مصوب 1316 مربوط به اطلاع رسانی در مورد فسخ بیمه توسط بیمه گر است. مطابق این ماده، در صورتی که بیمه گر قصد فسخ بیمه را داشته باشد، موظف است این موضوع را به بیمه گذار اطلاع دهد. برای این منظور، بیمه گر می‌تواند اظهارنامه یا نامه‌ای را به صورت سفارشی برای بیمه گذار ارسال کند. با توجه به این ماده، تاریخ ابلاغ اطلاعیه فسخ توسط بیمه گر به بیمه گذار، به عنوان تاریخ شروع اثر فسخ در نظر گرفته می‌شود و این اثر، ده روز پس از ابلاغ اطلاعیه، آغاز می‌شود. به عبارت دیگر، اگر بیمه گر بیمه را فسخ کرد، باید به بیمه گذار اطلاع دهد و پس از گذشت ده روز از ابلاغ مراتب، اثر فسخ شروع خواهد شد.

- با توجه به ماده 1 قانون مجازات، اگر شخصی مالک یک ملک باشد و از انجام معامله انتقال مالکیت برای این ملک به فرد دیگری غیر از خود مطلع نشده باشد، در صورتی که حداقل یک ماه پس از آگاهی از این موضوع، اظهارنامه ای به منظور اطلاع رسانی به فرد دریافت کننده مال غیر ارسال نکند، به عنوان معاون جرم شناخته می‌شود. 

- مطابق ماده ۱۷۱ قانون آیین دادرسی مدنی، در صورتی که فردی مانند سرایدار، خادم، کارگر یا هر امین دیگری، پس از ده روز از تاریخ ابلاغ اظهارنامه‌ای که مالک مبنی بر مطالبه مال امانی را دارد، تصرف را رفع نکند، به عنوان متصرف عدوانی شناخته می‌شود. به عبارت دیگر، اگر این افراد، پس از گذشت ده روز از تاریخ ابلاغ اظهارنامه، اموال موضوع امانت را تحویل ندهند و تصرف خود را ادامه دهند، به عنوان متصرف عدوانی در نظر گرفته می‌شوند.

حتما بخوانید: فواید اظهارنامه - انواع آن و اظهارنامه عدم تمکین

تفاوت اظهارنامه قضایی و دادخواست

استفاده از ابزار اظهارنامه قضایی، به افراد امکان می دهد که بدون نیاز به طرح دعوی در محاکم، درخواست خود را به طرف مقابل اعلام کنند و در صورت امکان، به توافق در مسائل فی مابین برسند. به عبارت ساده تر، این ابزار به افراد کمک می کند تا به راحتی ادعاهای خود را ارائه و به حل و فصل مسائل با طرف مقابل بپردازند. اظهارنامه صرفا یک نامه قضایی است که به منظور اعلام اراده و درخواست خود به طرف مقابل استفاده می شود. این نوع از نامه ها جنبه اعلامی دارند.

در برخی موارد، اظهارنامه قضایی و حتی مذاکره میان طرفین نمی تواند به حل و فصل مسائل منجر شود و نیاز به صدور دادخواست برای رسیدگی در دادگاه و فیصله مساله فی مابین وجود دارد. در این صورت، افراد می توانند از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست خود را به دادگاه مربوطه ارسال کنند. یک اظهارنامه و یک دادخواست به روش های زیر متفاوت است:

• رعایت تشریفات دادرسی در دادخواست الزامی است، اما در اظهارنامه قضایی این الزام وجود ندارد و نیازی به رعایت تشریفات دادرسی نیست.
• در صورتی که قصد ارسال دادخواست را دارید، شما باید به عنوان پیگیر مساله نیاز به پرداخت هزینه دادرسی داشته باشید. اما در مورد اظهارنامه، فرد صرفاً برای ارسال آن از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی هزینه ای را پرداخت می‌کند.
• دادخواست یک نوع شکایت است که به صدور رای دادگاه منجر می‌شود و پرونده‌ای برای آن تشکیل می‌شود. اما اظهارنامه تنها به عنوان یک اعلام اراده و اخطار به طرف مقابل استفاده می‌شود و منجر به صدور رای دادگاه نمی‌شود.

اظهارنامه باید شامل چه مواردی باشد؟

اظهارنامه با استفاده از یک فرم تنظیم و ثبت می‌شود که برای تکمیل آن باید بخش‌های مختلف آن را به‌ صورت صحیح تکمیل کرد. مواردی که باید در اظهارنامه ذکر شوند عبارتند از:

مشخصات اظهارکننده :

 اظهارکننده، شخصی است که اظهارنامه را برای فرد دیگری ارسال می‌کند. این شخص باید در فرم اظهارنامه، اطلاعات شخصی خود را از جمله نام، نام خانوادگی و آدرس محل سکونت خود را وارد کند.

مشخصات مخاطب :

مخاطب در فرم اظهارنامه بایستی مشخصات خود شامل نام، نام خانوادگی و نشانی محل سکونت خود را وارد کند. 

موضوع اظهارنامه :

در فرم اظهارنامه، موضوع اظهارنامه بایستی قبل از قسمت خلاصه اظهارات در متن فرم ذکر شود. 

خلاصه اظهارات :

در قسمت خلاصه اظهارات، اظهارکننده مواردی که قصد دارد به مخاطب خود ابلاغ کند را به صورت خلاصه و مختصر تشریح می‌کند. 

خلاصه جواب:

در بخش پاسخ به اظهارات، مخاطب به مواردی که توسط اظهارکننده در قسمت خلاصه اظهارات ارائه شده، پاسخ خواهد داد.

سه نسخه از فرم اظهارنامه تهیه می شود که یکی برای تسلیم در دادگاه و دیگری برای ارسال به مخاطب می باشد. همچنین یک نسخه دیگر از فرم با نتیجه ابلاغ یا پاسخ مخاطب، در اختیار اظهارکننده قرار می گیرد.

حتما بخوانید: هزینه نوشتن اظهارنامه چقدر است؟

اظهارنامه به چه نحوی تنظیم می‌شود ؟

همان‌طور که پیش‌تر نیز گفته شد، هرکسی می تواند اظهارنامه ای را به صورت رسمی تهیه و ثبت کند، اما برای بررسی اظهارنامه باید تمام قوانین و مقررات مربوط به تهیه و ارائه آن رعایت شود. تنظیم اظهارنامه در ادامه  توضیح داده شده است.

• هنگام تنظیم اظهارنامه، باید از کلمات و اصطلاحات صحیح و متناسب با موضوع استفاده شود و از استفاده از الفاظ نادرست و نامناسب، کذب و افترا خودداری کرد.
• بهتر است متن اظهارنامه به صورت مختصر و مفید باشد و همه موارد مورد نیاز برای بیان ادعاها و شواهد به شکل دقیق و بدون ابهام ذکر شود.
• اگر همراه با متن اظهارنامه، مستندات دیگری نیز ارسال شده باشد، باید در متن اظهارنامه به آن اشاره شود. همچنین، باید شماره یا مشخصات ظاهری اسناد، قراردادها، چک‌ها و هرگونه اطلاعات دیگری که به آنها اشاره می‌شود، قید شود.
• قبل از مراجعه به دفاتر خدمات قضایی، بهتر است متن اظهارنامه را آماده کنید.

چنانچه نیاز به مشاوره متنی در این زمینه دارید میتوانید به سایت مشاوره حقوقی آنلاین وکیل وند مراجعه نمایید.